اختلاف بین شرکای حقوقی یا تجاری، اتفاق عجیب و تازه‌ای نیست؛ موضوع زمانی به مشکل تبدیل می‌شود که کار به اثبات شراکت آنها برسد. اثبات شراکت یعنی یکی از طرفین (یا هر دو طرف) در دادگاه یا مراجع قضایی درصدد است تا ثابت کند که با فرد یا افراد دیگری در یک فعالیت اقتصادی یا تجاری شریک بوده و در آن فعالیت دارای سهم، منفعت یا مسئولیت مشترک است. در صورتی که یکی از شرکا قصد مطالبه حقوق خود در دوران شراکت را داشته باشد و دیگری منکر وجود این شراکت شود، باید ابتدا اصل شراکت در دادگاه ثابت شود. این موضوع ابعاد و شکل‌های متفاوتی دارد.
در این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو، به بررسی حقوقی اثبات شراکت، از مسائل مختلف در دادگاه تا تنظیم دادخواست، می‌پردازیم. وکلای حقوقی ترازو، در حل پرونده‌های اثبات شراکت در کنار شما هستند.
اثبات شراکت به چه معناست
اثبات شراکت یعنی یکی از طرفین (یا هر دو طرف) در دادگاه یا مراجع قضایی درصدد است تا ثابت کند که با فرد یا افراد دیگری در یک فعالیت اقتصادی یا تجاری شریک بوده و در آن فعالیت دارای سهم، منفعت یا مسئولیت مشترک است. در صورتی که یکی از شرکا قصد مطالبه حقوق خود در دوران شراکت را داشته باشد و دیگری منکر وجود این شراکت شود، باید ابتدا اصل شراکت در دادگاه ثابت شود. این موضوع ابعاد و شکل‌های متفاوتی دارد که در ادامه می‌خوانید.
نگارش قراردادهات رو به متخصصش بسپر تا با کمترین هزینه و در کمترین وقت انجام بشه …
اثبات شراکت مدنی
شراکت مدنی به شراکتی گفته می‌شود که در ماده ۵۷۱ قانون مدنی این‌گونه تعریف شده است: «شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیئی واحد به نحو اشاعه.»
نکته مهمی که باید بدانید این است که شراکت مدنی با شراکت تجاری تفاوت دارد. شراکت تجاری برای کسب سود و انجام دادن فعالیت‌های تجاری و اقتصادی ایجاد می‌شود، اما شراکت مدنی ممکن است اهداف دیگری مانند انجام دادن امور غیرتجاری یا اداره اموال مشترک داشته باشد. مثلا شراکت مدنی ممکن است به صورت قهری و در نتیجه اتفاقی مانند به ارث بردن اموال متوفی ایجاد شود.
اثبات شراکت در مال غیرمنقول
صرف‌نظر از اینکه شراکت تجاری باشد یا مدنی، ممکن است موضوع آن، اموال غیرمنقول باشد. شراکت در اموال غیرمنقول مانند خانه، زمین یا ملک تجاری در وهله اول با ارائه قرارداد، سند یا مدرکی که برای ایجاد شراکت تنظیم شده، به اثبات می‌رسد. اگر چنین سندی موجود نباشد، می‌توان شراکت را با استفاده از مستندات دیگری مانند شهادت شهود یا مستنداتی که پرداخت مبلغی برای شراکت را نشان می‌دهند، به اثبات رساند.
مطابق با رویه قضایی مانند رأی صادره از دادگاه تجدیدنظر استان تهران در تاریخ ۱۳۹۵/۰۴/۱۹: «در صورتی که موضوع دعوی اثبات وقوع عقد مشارکت در مال غیر منقول باشد، تابع مال غیرمنقول بوده و رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است.»
اثبات شراکت در ملک
اثبات شراکت در ملک یکی از دعاوی پرتکرار در سیستم قضایی ایران است و باید در دادگاه محل وقوع ملک اقامه شود. در این دعوی، فردی که مدعی شراکت در ملکی با دیگری است، باید مدارک و مستندات خود را ارائه دهد. این مدارک و مستندات در وهله نخست ممکن است قرارداد، توافق‌نامه یا سندی باشد که شراکت دو طرف را به اثبات می‌رساند. معمولا دعاوی اثبات شراکت در مواردی مطرح می‌شوند که چنین مستنداتی موجود نباشند.
در صورت نبود این مدارک، دادگاه به مستندات دیگری استناد می‌کند. شهادتنامه شهود یا استشهادیه محلی، اقرار صریح یا ضمنی طرف مقابل بر وجود شراکت و مدارک ساده مالی (نظیر رسید یا فیش بانکی پرداخت بخشی از ثمن توسط مدعی شراکت هنگام خرید ملک) مهم‌ترین مستنداتی هستند که می‌توان با ارائه آنها به دادگاه، شراکت در یک ملک را به اثبات رساند.
دادگاه صالح به رسیدگی در صورت اقامه دعوی اثبات شراکت در اموال غیرمنقول، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است.
اثبات شراکت و ابطال سند
اثبات شراکت و تقاضای ابطال سند در پرونده‌هایی دیده می‌شود که یکی از شرکا، به‌طور یک‌طرفه و بدون اطلاع شریک دیگر، سندی را تنظیم کرده یا انتقالی انجام داده است. شریک دیگر پس از اطلاع از این موضوع، برای بازپس‌گیری حق خود، مجبور به اثبات شراکت و سپس درخواست ابطال آن سند می‌شود.
به موجب ماده ۲۲ قانون ثبت اسناد و املاک: «همین که ملکی مطابق قانون در دفتر املاک به ثبت رسید دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده یا کسی را که ملک مزبور به او منتقل گردیده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده یا اینکه ملک مزبور از مالک رسمی ارثاً به او رسیده باشد مالک خواهد شناخت. در مورد ارث هم ملک وقتی در دفتر املاک به اسم وراث ثبت می‌شود که وراثت و انحصار آنها محرز و در سهم‌الارث بین آنها توافق بوده یا در صورت اختلاف حکم نهایی در آن باب صادر شده باشد. اصل بر مالکیت فردی است که سند به نام او صادر شده است.»
بنابراین، فردی که مدعی شراکت در یک ملک است، باید اسناد و مدارک ثابت‌کننده شراکت خود را به دادگاه ارائه دهد. پس از رسیدگی به این پرونده، با صدور حکم دادگاه و طبق تشخیص قاضی پرونده، سند ابطال شده و سند جدید با مالکیت مشترک صادر خواهد شد.
اثبات شراکت در چاه آب
مشارکت در چاه آب در قراردادهایی با موضوع شراکت در زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها مطرح می‌شود. برای اثبات شراکت در چاه آب، باید کسی که مدعی شراکت است، مدارک و مستندات خود برای اثبات این موضوع را ارائه دهد. پروانه بهره‌برداری مشترک از چاه آب، قراردادی که طرفین برای مشارکت بهره‌برداری در چاه آب منعقد کرده‌اند، مدارک و مستندات مالی مانند رسیدهای مربوط به تعمیر لوازم چاه آب یا استشهادیه محلی و شهادت شهود از جمله مستنداتی است که شراکت دو یا چند نفر در مالکیت و بهره‌برداری از یک چاه را ثابت می‌کند.
این مدارک و مستندات مطابق با تبصره ۵ ماده واحده قانون «تعیین تکلیف چاه‌های آب فاقد پروانه بهره‌برداری و قانون توزیع عادلانه آب» به مرجعی به نام کمیسیون رسیدگی به امور آب‌های زیرزمینی ارائه شود.
اثبات شراکت در خودرو
در برخی موارد، ممکن است دو یا چند نفر با مشارکت هم خودرویی خریده باشند، اما بعدا شرکا منکر شراکت دیگری شوند. در این صورت، فردی که مدعی شراکت در خودرو است، باید با ارائه مستنداتی شراکت خود را به اثبات برساند. این شراکت نیز می‌تواند با مستنداتی نظیر مدارک پرداخت بخشی از مبلغ معامله توسط فرد مدعی شراکت، شهادت شهود و قراردادی که این شراکت را تأیید می‌کند، به اثبات برسد.
نظریه مشورتی اثبات شراکت
درباره اثبات شراکت نظریه‌های مشورتی متعددی صادر شده که به جنبه‌های مختلف این موضوع پرداخته‌اند. در ادامه، نمونه‌ای از این نظریه‌های مشورتی یعنی نظریه شماره ۱۶۵۲/۹۶/۷ مورخ ۱۳۹۶/۰۷/۲۲ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره اختلاف در تقسیم سود و اجرت المثل بین شرکا در قرارداد شفاهی مشارکت بیل مکانیکی را می‌خوانید:
«استعلام
الف مالک ۳ دانگ دستگاه بیل مکانیکی است و ب مالک ۳ دانگ دیگر ب به مدت ۲۰ سال با اذن الف بر روی بیل مکانیکی کار کرده است و بنای طرفین بر این بوده که درآمد خالص تقسیم شود اما طرفین قرار داد کتبی و نحوه تقسیم مشخصی را اعلام نکرده‌اند حال الف دادخواست مطالبه کارکرد بیل مکانیکی را از تاریخ ۱۳۸۵ تا اجرای حکم داده است
سوال: الف- چه قرار دادی بین طرفین حاکم است آیا قرارداد شرکت است یا قرارداد اجاره یا استیفاء از مال غیر با اذن؟
ب- آیا به الف اجرت المثل به نسبت ۳ دانگ تعلق می گیرد یا سود ناشی از عقد شرکت؟
ج- آیا اجرت المثل منافع غیر مستوفات و هزینه خواب بیل مکانیکی در ایام توقیف نیز توسط الف قابل مطالبه است یا خیر؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
الف و ب: در فرض سوال که دو نفر هر یک مالک سه دانگ از یک دستگاه ماشین سنگین هستند و حسب مفاد استعلام بنای طرفین بر این بوده است که درآمد خالص تقسیم شود، به نظر می‌رسد راجع به تقسیم سود باید بر اساس قرارداد شفاهی طرفین تا حدی که برای دادگاه و با توجه به مجموعه محتویات پرونده و اوضاع و احوال قابل احراز است، رفتار شود و قرارداد راجع به نحوه تقسیم سود حاصل گرچه شفاهی باشد در حدود ماده ۱۰ قانون مدنی معتبر است و اگر راجع به میزان سهم هریک از سود خالص توافق نشده باشد، سهم هریک از این سود بالسویه است و بدیهی است سود خالص پس از کسر هزینه‌ها از جمله اجرت عمل شریکی که روی دستگاه مزبور کار کرده است، حاصل می‌شود.
ج: شریکی که دستگاه مشاعی به وی سپرده شده است، با عنایت به ماده ۵۸۴ قانون مدنی احکام امین بر وی بار می‌شود و دریافت اجرت‌المثل منافع غیر مستوفات از امین فاقد وجاهت قانونی است ولی اگر تعدی و تفریط وی احراز شود چنانچه به نظر دادگاه بر عمل وی اتلاف صدق نماید، با عنایت به صدر تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ مسؤول جبران خسارت شریک دیگر است.»
نحوه اثبات شراکت در دادگاه
همانطور که توضیح داده شد، برای اثبات شراکت باید مدارک و مستندات اثبات‌کننده آن را به دادگاه ارائه داد. دادگاه صالح به رسیدگی در صورت اقامه دعوی اثبات شراکت در اموال غیرمنقول، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است. در صورتی که شراکت مورد نظر از نوع مدنی باشد، باید همراه با دادخواست اثبات شراکت، مدارک و مستنداتی نظیر قرارداد، اسناد مالی، شهادتنامه شهود یا سوگندنامه مدعی شراکت ارائه شود. برای اثبات شراکت تجاری نیز مستندات و مدارکی مانند اساسنامه شرکت تجاری، برگه سهام و شهادتنامه شهود ممکن است ارائه شوند.
این دادخواست همراه با مدارک و مستندات در دفتر خدمات قضایی الکترونیکی به ثبت می‌رسد تا به دادگاه صالح ارجاع داده شود. مرجع قضایی صالح به رسیدگی به این پرونده، پس از بررسی دادخواست و مدارک و مستندات موجود، رأی مقتضی را صادر می‌کند تا پس از قطعیت یافتن این حکم اجرا شود.
نمونه دادخواست اثبات شراکت
همانطور که اشاره شد، برای اثبات شراکت در دادگاه باید دادخواستی تنظیم شود. نمونه دادخواست اثبات شراکت و مطالبه سهم الشرکه که می‌توان تنظیم کرد، به این شرح است:
«ریاست محترم دادگاه…
با سلام و احترام
اینجانب… با تقدیم این دادخواست به استحضار می‌رساند که بنده و خوانده… به عنوان شرکا برای انجام دادن فعالیت مشترک در زمینه… بدون تنظیم قرارداد کتبی به توافق رسیده‌ایم و در این خصوص شراکتی به صورت شفاهی بین ما ایجاد شده است. در طول مدت این شراکت، هر دو طرف در انجام فعالیت‌های مشترک مشارکت داشته‌ایم و اینجانب سهم مالی خود را از طریق…. پرداخت نموده‌ام.
با این حال، خوانده پس از پایان فعالیت مشترک، از پرداخت سهم‌الشرکه اینجانب خودداری کرده و با وجود تلاش‌های مکرر برای حل مسالمت‌آمیز این موضوع، هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است. بنابراین، اینجانب با استناد به شواهد و ادله ارائه شده، درخواست اثبات شراکت فی‌مابین و مطالبه سهم‌الشرکه خود را از محضر دادگاه محترم دارم. مستدعی است که ضمن اثبات شراکت، دستور پرداخت سهم‌الشرکه اینجانب را صادر فرمایید.»
نمونه رای اثبات شراکت شفاهی
از جمله نمونه‌هایی که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد رأی شعبه ۵۹ دادگاه تجدید نظر استان تهران در تاریخ ۱۳۹۴//۲۸ در مورد دعوای اثبات شراکت قلمرو قاعده الحاکم ولی الممتنع به این شرح است:
«در خصوص تجدیدنظرخواهی ف. ب.م.ر. به طرفیت س. ک.ب. نسبت به دادنامه شماره ۶۳۹ مورخ ۱۳۹۴/۴/۲۲ صادر ازشعبه محترم ۲۰۸ دادگاه عمومی حقوقی تهران که به موجب آن حکم به بطلان دعوی تجدیدنظرخواه به خواسته اثبات شراکت با تجدیدنظرخوانده و مطالبه خسارت دادرسی صادر شد با دقت در محتویات پرونده هر چند موارد استدلال مرجع محترم بدوی صحیح و منطبق با موازین قانونی و اصول حقوقی است لیکن صدور حکم و اتخاذ تصمیم ماهوی با مبانی رأی تجدیدنظرخواسته و استدلال مرجع محترم بدوی هم خوانی ندارد چه اینکه در فرض حقیقت ادعای تجدیدنظرخواه و واقعیت رابطه حقوقی طرفین که مرجع محترم بدوی وارد این موضوع نشده تجدیدنظرخواسته حقوق احتمالی منبعث از این رابطه را مخدوش و منتفی می سازد. بنابراین همانطور که مرجع محترم بدوی به درستی استدلال فرموده نظر به اینکه اساسا دعوی مطروحه قابلیت رسیدگی و استماع ندارد لذا به استناد بند ه ماده ۳۴۸ و ماده ۳۵۸ قانون آئین دادرسی مدنی دادگاه ضمن نقض حکم تجدیدنظرخواسته قرار رد دعوی اولیه تجدیدنظرخوانده را صادر می نماید رأی صادر قطعی است.»
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سخن پایانی
شراکت معمولاً به موجب سندی کتبی ایجاد می‌شود که این سند می‌تواند اثبات‌کننده شراکت باشد. بااین‌حال، در برخی موارد، ممکن است شراکت به صورت شفاهی یا به صورت قهری میان افراد ایجاد شود. در این صورت، افراد مدعی شراکت برای اثبات شراکت خود با دیگری باید دادخواستی همراه با مدارک و مستندات تأییدکننده شراکت به دادگاه ارائه دهند. برای تنظیم این دادخواست و اثبات شراکت خود بهتر است که از یک وکیل باتجربه کمک بخواهید. پیشنهاد ما برای این کار، وکلای پلتفرم حقوقی ترازو هستند.