اثبات رابطه زوجیت یکی از موضوعاتی است که در بسیاری از پرونده‌های حقوقی خانوادگی از پرونده‌های طلاق گرفته تا تعیین ارث و انحصار وراثت کاربرد دارد. این رابطه باید طبق قانون در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد، اما در برخی موارد، به دلایل مختلف این رابطه به صورت رسمی ثبت نمی‌شود که برای طرفین عواقبی در پی خواهد داشت. برای اثبات زوجیت باید دادخواستی به محاکم قضایی ارائه بدهید و به مدارکی نیاز خواهید داشت. در این مقاله، روش اقامه دعوای اثبات زوجیت، تنظیم دادخواست و مدارک لازم برای اثبات زوجیت را توضیح می‌دهیم.
منظور از اثبات زوجیت چیست؟
مطابق با ماده ۹۹۳ قانون مدنی، یکی از اموری که باید مطابق با نظامات مخصوص در دایره سجل احوال یا همان دفاتر ثبت احوال به ثبت برسد. ازدواج اعم از دائم و موقتی است. در این صورت، اثبات رابطه زوجیت در پرونده‌های حقوقی به سادگی امکان‌پذیر خواهد بود و افراد می‌توانند از اسناد ثبت ازدواج به عنوان بهترین مدرک برای اثبات رابطه زوجیت استفاده کنند.
بااین‌حال، همه ازدواج‌ها در ثبت احوال به ثبت نمی‌رسند. ممکن است این موضوع دلایل بسیاری داشته باشد، اما برای موفقیت در برخی از پرونده‌های حقوقی خانوادگی باید بتوانید این رابطه و نسب را به اثبات برسانید. در واقع، شما باید با ارائه شواهد و مدارک کافی و مستدل نشان بدهید که با فردی رابطه زوجیت دارید.
دلایل اثبات زوجیت
اولین دسته از دلایلی که در دعوای اثبات زوجیت به کار می‌روند، دلایلی هستند که برای اثبات هر دعوایی به کار می‌روند. مطابق با ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی، اقرار، اسناد کتبی، شهادت، امارات و قسم می‌توانند در وهله اول ادعای شما را مبنی بر وجود رابطه زوجیت میان دو فرد به اثبات برسانند. پس از آنها از دلایل خاص استفاده می‌شود که در ادامه درباره آنها توضیح می‌دهیم.
۱. اقرار
بهترین و محکم‌ترین دلیلی که می‌تواند رابطه زوجیت میان دو فرد را به اثبات برساند، اقرار آنها به وجود این رابطه است. بنابراین، اگر بتوانید از اقرار طرف مقابل در محضر دادگاه استفاده کنید، به سایر دلایل نیازی نخواهید داشت.
نکته‌ای که درباره اقرار به عنوان یکی از دلایل اثبات زوجیت وجود دارد، این است که طبق رویه قضایی نظیر پرونده اثبات زوجیت در دیوان عالی کشور به شماره ۹۲۰۹۹۷۰۹۰۶۸۰۱۲۱۲ در تاریخ ۲۹/۸/۱۳۹۲:«اقرار به زوجیت محمول بر زوجیت دائم است و عدم تعیین مهریه نیز قرینه‌ای بر اثبات زوجیت دائم است.» در واقع، در صورتی که طرف دعوای اثبات زوجیت به زوجیت اقرار کند اما درباره دائمی یا موقتی بودن آن صحبت نکند، اصل بر دائمی بودن ازدواج خواهد بود.
۲. اسناد کتبی
در صورت عدم اقرار طرف مقابل، می‌توانید از اسنادی که رابطه شما را ثابت می‌کنند، استفاده کنید. اسناد و مدارکی که به هر نحوی نشان می‌دهند شما با فردی رابطه زوجیت دارید و امضا، اثر انگشت یا مهر شخصی آنها را دارند، می‌توانند دلیل غیر قابل انکار دیگری برای اثبات رابطه زوجیت باشند.
۳. شهادت شهود
در مرحله بعدی و در صورت عدم دسترسی به اسناد معتبر یا عدم اقرار طرف مقابل، می‌توانید از شهادت شهود استفاده کنید. کسانی که برای اثبات رابطه زوجیت شهادت می‌دهند، باید بالغ، عاقل، باایمان، عادل و طاهر مولد باشند. این افراد نباید در دعوای شما به هر نحوی ذینفع باشند، نباید با طرفین دعوا یا یکی از آنها خصومت داشته باشند، نباید متکدی و ولگرد باشند یا نباید رابطه خویشاوندی یا خادم و مخدومی با یکی از طرفین دعوا داشته باشند.
مطابق با ماده ۲۳۰ قانون آیین‌دادرسی مدنی، «اصل نکاح با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن» به اثبات می‌رسد. نمونه استشهادیه اثبات زوجیت که می‌توانید تنظیم کنید، به این ترتیب است:
«به نام خدا
اینجانب… از کلیه کسانی که اطلاع دارند، بنده و آقا/ خانم… در تاریخ… به عقد زوجیت هم در آمدیم ولی به دلیل… موفق به ثبت رسمی ازدواج نشدیم، تقاضا دارم که مراتب را جهت طرح دعوای اثبات زوجیت گواهی نمایند.
گواه اول: اینجانب… اطلاع کامل دارم که آقای… و خانم… در تاریخ… با در نظر گرفتن توافقات انجام شده اقدام به جاری نمودن صیغه عقد ازدواج موقت/ دائم نمودند. با توجه به اینکه در آن تاریخ (دلیل عدم ثبت ازدواج ذکر می‌شود)، مقرر شد پس از (رفع این دلیل) نسبت به انجام تشریفات قانونی و ثبت ازدواج اقدام نمایند.متاسفانه این ازدواج هنوز به ثبت رسمی نرسیده است.
بنده حاضرم مراتب انعقاد عقد ازدواج دائم را در دادگاه نیز تایید نمایم.
گواه دوم:…
گواه سوم:…»
۴. امارات
امارات دلایلی هستند که ممکن است مانند سایر دلایل قطعیت نداشته باشند، اما ارائه آنها در دادگاه می‌تواند رابطه زوجیت را به ثبت برساند. وجود فیلم، عکس یا مدارکی مانند آن می‌توانند قرائن و شواهدی برای اثبات زوجیت از نظر قاضی دادگاه باشند. بنابراین، برای اثبات مدعای خود بهتر است که چنین مدارکی را هم ضمیمه دادخواست خود کنید.
۵. قسم
سوگند یا قسم دلیل بعدی است که می‌تواند در کنار سایر دلایلی که به آنها اشاره کردیم، ادعای طرفیت دعوای اثبات زوجیت را ثابت کند. هر یک از طرفین دعوا می‌توانند با طی تشریفات قانونی، در محضر خداوند متعال سوگند یاد کنند که ادعای آنها حقیقت دارد و قاضی می‌تواند از سوگند آنها برای اثبات رابطه زوجیت استفاده کند. البته، در میان دلایل اثبات زوجیت سوگند از اهمیت کمتری برخوردار است.
۶. دلایل خاص اثبات زوجیت
علاوه بر دلایلی که برای اثبات ادعا در هر دعوایی به کار می‌روند، می‌توان از دلایل خاصی هم برای اثبات رابطه زوجیت استفاده کرد. معاشرت و هم‌زیستی زوجین در یک خانه یکی از این دلایل است. با اثبات هم‌زیستی آنها به روش‌های مختلف از جمله شهادت شهود، می‌توان ثابت کرد که زوجین در خانه‌ای در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند و فرصت کافی برای خلوت کردن با یکدیگر را داشته‌اند.
علاوه‌براین، می‌توان از استشهادیه محلی به عنوان دلیلی برای زندگی دو نفر با یکدیگر استفاده کرد. این استشهادیه می‌تواند شواهد و مدارک کافی برای قاضی دادگاه جهت صدور حکم وجود رابطه زوجیت میان دو نفر را فراهم کند. استشهادیه محلی به ویژه برای ارائه دادخواست اثبات زوجیت موقت می‌تواند دلیل خوبی باشد و چنین رابطه‌ای را که اغلب شاهد و سند محکم و خاصی ندارد را به اثبات برساند.
مدارک لازم برای اثبات زوجیت
برای اینکه در دعوای اثبات زوجیت موفق شوید، باید اول از همه دادخواستی تنظیم کنید. نمونه دادخواست اثبات زوجیت به این ترتیب است:
«ریاست محترم دادگاه…
با سلام و احترام
اینجانب…. در تاریخ… به عقد دائم آقای… در آمده‌ام و مهریه… نیز تعیین گردید. مقرر شد که با توجه به (دلیل عدم ثبت ازدواج را ذکر کنید) پس از (رفع دلیل ذکر شده) نسبت به انجام مقدمات ثبت ازدواج اقدام نموده و در دفتر رسمی ثبت کنیم.
متاسفانه به دلیل (دلیل عدم ثبت ازدواج در تاریخ مقرر شده) موفق به ثبت ازدواج نشدیم و اکنون برای جاری شدن تشریفات قانونی ثبت ازدواج نیاز به حکم دادگاه دارم.
با توجه به دلایل بنده برای اثبات این رابطه زوجیت (به مدارک و دلایل موجود برای اثبات رابطه زوجیت در این بخش اشاره می‌شود)، صدور حکم به اثبات زوجیت و الزام به ثبت واقعه نکاح دائم در یکی از دفاتر اسناد رسمی ازدواج مورد استدعاست.»
همراه با این دادخواست باید مدارک هویتی خود و دلایل و مدارکی که برای اثبات ادعای خود دارید نیز ارائه بدهید. این دادخواست و مدارک باید در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک به ثبت برسند تا پرونده به دادگاه صالح ارجاع داده شود. دادگاه صالح به پرونده اثبات زوجیت نیز مطابق با ماده ۱۲ قانون حمایت از خانواده، می‌تواند دادگاه محل اقامت خوانده یا خواهان باشد. مطابق با این ماده قانونی: «در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می‌تواند در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند؛ مگر در موردی که خواسته، مطالبه مهریه غیرمنقول باشد.»
نمونه رای اثبات زوجیت
دادگاه حقوقی خانواده محل اقامت خوانده یا خواهان به پرونده اثبات زوجیت رسیدگی می‌کند. در این دادگاه، دلایل و مدارکی که خواهان ارائه داده بررسی می‌شوند. خوانده نیز می‌تواند در دادگاه حضور یابد یا لایحه دفاعیه بفرستد. قاضی دادگاه علاوه بر مدارک و دادخواست خواهان، لایحه اثبات زوجیت خوانده را نیز بررسی کرده و در نهایت، رأی نهایی را اعلام می‌کند. در ادامه، نمونه رأی اثبات زوجیت که در دادنامه شماره ۳۲۱۲۲۱۲ مورخ ۱۴۰۱/۰۷/۰۴ آمده را می‌خوانید:
«فرجام‌خواهی خانم ط. ز. گ. نسبت به دادنامه شماره* مورخ ۵/۳/۱۴۰۱ شعبه* متضمن تایید دادنامه شماره ۳۲۱۲۲۱۲ مورخ ۲/۱۲/۱۴۰۰ صادره از شعبه* که به موجب آن حکم به اثبات زوجیت موقت ۹۹ ساله با مهریه معلوم موضوع خواسته خواهان بدوی (زوج فرجام‌خوانده) فی مابین زوجین صادر شده است، با توجه به جامع اوراق و مطاوی پرونده وارد و موجه نیست.
زیرا دادنامه‌های بدوی و فرجام خواسته که متکی بر ادله ابرازی و مبتنی بر استنباط و تشخیص دادگاه و با لحاظ و تعمق در اسناد و مدارک ارائه شده صادر شده است، مخالفت و مبانیت با قواعد و اصول دادرسی نداشته، بخصوص با توجه به اقاریر زوجه فرجام‌خواه به وجود رابطه و علقه زوجیت منقطع (موقت) ۹۹ ساله بین او و زوج فرجام‌خوانده، دفاع موجه و قابل قبول زوج فرجام‌خوانده و لحاظ محتویات پرونده، ادعا و خواسته زوج فرجام‌خوانده دایر بر وجود علقه زوجیت غیردائم بین آنان قابل احراز و اثبات بوده و اعتراض و فرجام‌خواهی زوجه فرجام‌خواه در حد و کیفیتی نیست که بتواند خدشه و خللی بر اساس و ارکان دادنامه‌های بدوی و فرجام خواسته وارد و مالا موجبات نقض و بی اعتباری آن را فراهم نماید.
بنابراین ضمن رد فرجام‌خواهی به عمل آمده، دادنامه فرجام‌خواسته با توجه به مراتب اشعاری و رعایت اصول و قواعد دادرسی در آن، صحیح و صایب بوده و مطابق موازین و مقررات و محتویات پرونده صادر شده است. و لذا به استناد مواد ۳۷۰ و ۳۹۶ قانون آیین دادرسی مدنی ابرام می‌گردد.»
اثبات زوجیت در صورت فوت زوج
اثبات زوجیت در صورت فوت زوج یا زوجه می‌تواند به ورثه برای بهره‌مندی از ارث قانونی خود کمک کند. در واقع، در دعاوی خانوادگی که درباره به ارث رسیدن اموال و دارایی‌های یک فرد توسط کسانی که ادعا می‌کنند فرزندان او هستند، باید ابتدا رابطه زوجیت والدین به اثبات برسد. سپس، دعوای مطالبه سهم‌الارث آنها از ترکه متوفی قابل استماع خواهد بود. برای اثبات زوجیت در صورت فوت زوج یا زوجه نیز باید دادخواستی شبیه به آنچه توضیح دادیم تنظیم شود و در انتهای این دادخواست به درخواست مطالبه سهم‌الارث نیز اشاره شود.
اثبات زوجیت اتباع
دعوای اثبات زوجیت اتباع نیز در پرونده‌هایی مانند حضانت فرزند، طلاق و مطالبه سهم‌الارث مطرح می‌شود. در پرونده اثبات زوجیت اتباع، زن یا مرد یا هر دوی آنها جزو اتباع کشورهای دیگر هستند و یکی از آنها رابطه زوجیت را انکار می‌کند. برای اثبات رابطه زوجیت در چنین پرونده‌هایی نیز باید از همان دلایل اثبات زوجیت استفاده کرد. در این پرونده‌ها، مدارک هویتی شامل شناسنامه و گذرنامه و مدارک اثبات رابطه زوجیت از جمله گواهی ازدواج شرعی و پذیرفته شده آنها در نمایندگی یا سفارت ایران در کشورهای دیگر ضمیمه دادخواست می‌شوند.
دعوای اثبات زوجیت اتباع در دادگاه خانواده ایران یا دادگاه کشور محل اقامت زوجین اقامه خواهد شد.
سخن پایانی
اثبات رابطه زوجیت در پرونده‌های حقوقی خانوادگی مانند پرونده‌های طلاق، حضانت فرزند و مطالبه سهم‌الارث کاربرد فراوانی دارد. در واقع، در بیشتر مواقع برای موفقیت در چنین پرونده‌هایی باید بتوانید رابطه زوجیت را به اثبات برسانید. پیشنهاد می‌کنیم برای تنظیم دادخواست و موفقیت در دعوای اثبات زوجیت با یکی از وکلای حقوق خانواده پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید و از او کمک بخواهید.
سؤالات متداول
اثبات زوجیت یعنی چه؟
اثبات زوجیت یعنی بتوان وجود رابطه زوجیت میان زن و مردی را ثابت کرد تا پس از آن در دعاوی مانند طلاق، مطالبه سهم‌الارث و حضانت فرزند موفق شد.
اثبات زوجیت در صلاحیت کدام دادگاه است؟
دادگاه حقوقی خانواده محل اقامت خوانده یا خواهان.