بیمه بیکاری چیست؟
یکی از راه‌های ایجاد امنیت اقتصادی و شغلی در جامعه، بیمه بیکاری است. افراد شاغل در برهه‌های زمانی ممکن است به دلایل مختلف از قبیل نوسانات اقتصادی و اجتماعی کار خود را از دست بدهند. برای ایجاد آرامش روانی و اقتصادی در جامعه و ایجاد حس امنیت مالی در بین شاغلین، نیاز به بیمه‌ای است که در دوران بیکاری و تا زمان پیدا شدن کار جدید برای فرد، وی تحت پوشش آن قرار بگیرد. به همین دلیل در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی، قانونی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که بیمه بیکاری را تعریف و قوانین آن را مشخص می‌کرد.
با توجه به مشکلات اقتصادی حال حاضر، بسیاری از مشاغل رو به تعدیل نیرو آورده‌اند. بنابرین ممکن است شما نیز به این بیمه احتیاج پیدا کنید. در این مقاله به بررسی شرایط و مدارک موردنیاز برای دریافت بیمه بیکاری پرداخته‌ایم.
بیمه بیکاری چیست؟
بیمه بیکاری به عنوان یکی از حمایتهای تأمین اجتماعی است و سازمان تأمین اجتماعی مکلف است با دریافت حق بیمه مقرر، به بیمهشدگانی که بدون میل و اراده خود بیکار شده‌اند، در طول مدت زمان مشخص، مقرری بیمه بیکاری پرداخت نماید.
بیکار چه کسی است؟
بیکار از نظر قانون بیمه‌شده‌ای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده به کار باشد. بیمه شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارتخانه ذیربط و تأیید شورای عالی کار بیکار موقت شناخته شوند نیز مشمول مقررات این قانون خواهند بود. بیمهشدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش سوزی و … بیکار می‌شوند، با معرفی واحد کار و امور اجتماعی محل، از مقرری بیمه بیکاری استفاده خواهند کرد. کمیته‌ای مرکب از نمایندگان اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی بر تشخیص غیرارادی بودن بیکاری نظارت دارند. شعبه‌های سازمان تامین اجتماعی پس از دریافت تاییدیه از مقامات نامبرده، تمهیدات لازم جهت پرداخت مقرری بیمه فرد بیکار را به عمل می‌آورند.
چه کسانی مشمول قانون بیمه بیکاری هستند؟
کلیه مشمولین قانون تأمین اجتماعی تابع قوانین کار و کار کشاورزی، مشمول مقررات این قانون هستند. البته گروه‌های زیر از شمول مقررات این قانون مستثنی هستند:
- بازنشستگان و از کارافتادگان کلی؛
- صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌‌شدگان اختیاری؛
- اتباع خارجی.
شرایط دریافت بیمه بیکاری
حال که دانستیم بیـمه بیکاری چیست، باید بدانیم تحت چه شرایطی بیـمه بیکاری به فرد تعلق می‌گیرد. این شرایط عبارتند از:
- فرد مشمول قانون کار و تامین اجتماعی باشد؛
- فرد تابعیت ایرانی داشته باشد؛
- بیکاری غیرارادی باشد؛
- فرد آماده به کار باشد؛
- ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ اخراج به ادارات کار و تامین اجتماعی مراجعه و اعلام بیکاری کند؛
- قبل از بیکاری حداقل به مدت ۶ ماه حق بیمه پرداخت کرده باشد. بیمهشدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و … بیکار می‌شوند، نیاز به گذشت ۶ ماه پرداختی نداشته و حتی اگر در همان ماه نخست هم به دلایل گفته‌شده بیکار شوند، مشمول بیـمه بیکاری خواهند بود.
حق بیمه بیکاری چقدر است؟
حق بیـمه بیکاری به میزان (۳%) مزد بیمه‌شده است که کلا توسط کارفرما تامین و پرداخت خواهد شد. بنابراین اگر دستمزد کارگری ده میلیون تومان باشد، حق بیـمه بیکاری او ماهانه ۳۰۰ هزار تومان خواهد شد. مزد بیمه‌شده و نحوه تشخیص تعیین حق بیـمه بیکاری، چگونگی وصول آن، تکلیف بیمه‌شده و کارفرما و همچنین نحوه رسیدگی به اعتراض، تخلفات و سایر مقررات مربوطه در این مورد، بر اساس ضوابطی است که برای حق بیمه سایر حمایتهای تامین اجتماعی در قانون و مقررات تامین اجتماعی پیش‌بینی شده است.
چند ماه بیمه بیکاری پرداخت می‌شود؟
مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری برای مجردین حداکثر ۳۶ ماه و برای متأهلین یا متکلفین حداکثر ۵۰ ماه خواهد بود. مدت پرداخت بیـمه بیکاری بر اساس مدت پرداخت حق بیمه به شرح زیر است:
- از ۶ ماه الی ۲۴ ماه پرداختی حق بیـمه بیکاری، ۶ ماه برای مجردین و ۱۲ ماه برای متأهلین یا متکفلین؛
- از ۲۵ ماه الی ۱۲۰ ماه پرداختی حق بیـمه بیکاری، ۱۲ ماه برای مجردین و ۱۸ ماه برای متأهلین یا متکفلین؛
- از ۱۲۱ ماه الی ۱۸۰ ماه پرداختی حق بیـمه بیکاری، ۱۸ ماه برای مجردین و ۲۶ ماه برای متأهلین یا متکفلین؛
- از ۱۸۱ ماه الی ۲۴۰ ماه پرداختی حق بیـمه بیکاری، ۲۶ ماه برای مجردین و ۳۶ ماه برای متأهلین یا متکفلین؛
- از ۲۴۱ ماه به بالا پرداختی حق بیـمه بیکاری، ۳۶ ماه برای مجردین و ۵۰ ماه برای متأهلین یا متکفلین.
برای مثال اگر کسی ۱۵۰ ماه حق بیـمه بیکاری پرداخت کرده باشد، در صورت تجرد ۱۸ ماه و در صورت تاهل ۲۶ ماه بیمه دریافت خواهد کرد. البته پرداخت حقوق بیـمه بیکاری به مقرری‌بگیران دارای ۵۵ سال سن و بیشتر در صورت عدم امکان اشتغال به کار آنان، بدون رعایت سقف ۳۶ و ۵۰ ماه تا رسیدن به سن بازنشستگی موضوع ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی ادامه می‌یابد.
چه مقدار بیمه بیکاری به فرد پرداخت می‌شود؟
میزان مقرری روزانه بیمه‌شده بیکار معادل ۵۵% متوسط مزد یا حقوق و یا کارمزد روزانه بیمه‌شده است. به مقرری افراد متأهل یا متکفل، تا حداکثر ۴ نفر از افراد تحت تکفل، به ازای هر یک از آنها به میزان ۱۰% حداقل دستمزد افزوده خواهد شد. در هر حال مجموع دریافتی مقرری‌بگیر نباید از حداقل دستمزد کمتر و از ۸۰% متوسط مزد یا حقوق وی بیشتر باشد.
متوسط مزد یا حقوق روزانه بیمه‌شده بیکار به منظور محاسبه مقرری بیـمه بیکاری عبارت است از جمع کل دریافتی بیمه‌شده که بر مبنای آن در آخرین ۹۰ روز قبل از شروع بیکاری، حق بیمه از او دریافت شده، تقسیم بر روزهای کار. در مورد بیمهشدگانی که کارمزد دریافت می‌کنند، آخرین مزد عبارت است از جمع کل دریافتی بیمه‌شده در آخرین ۹۰ روز قبل از شروع بیکاری که بر مبنای آن حق بیمه از او دریافت شده، تقسیم بر ۹۰. درصورتیکه این شخص ظرف ۳ ماه مذکور مدتی از غرامت دستمزد استفاده نموده باشد، متوسط مزدی که مبنای محاسبه غرامت دستمزد قرار گرفته، به منزله دستمزد ایام بیکاری او تلقی و در محاسبه منظور خواهد شد.
با توجه به پیچیدگی فرمول محاسبه بیـمه بیکاری، می‌توانید با جستجوی عبارت «محاسبه بیمه بیکاری»، از سایت‌هایی که به صورت آنلاین به محاسبه آن می‌پردازند، استفاده کنید.
مهلت زمان اعلام بیکاری توسط فرد بیکار به اداره کار
بیمه‌شده بیکار موظف است ظرف ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، فرم تقاضای استفاده از حقوق بیـمه بیکاری را تکمیل و به واحد کار و امور اجتماعی محل ارائه نماید. چنانچه بیمه‌شده بیکار در فاصله زمانی ۳۰ روز بعد از بیکاری امکان مراجعه و یا اعلام بیکاری به واحد کار و امور اجتماعی و ارائه یا ارسال تقاضای استفاده از حقوق بیـمه بیکاری را پیدا نکند، تا ۳ ماه از تاریخ وقوع بیکاری فرصت دارد مدارک خود را مبنی بر عذر موجه همراه با تقاضای کتبی، به واحد کار و امور اجتماعی محل به منظور طرح در هیأت حل اختلاف ارائه نماید. در صورتی‌که هیأت حل اختلاف استان مربوط عذر متقاضی را موجه تشخیص دهد، مراتب را اعلام خواهد نمود.
افراد تحت تکفل بیـمه بیکاری چه کسانی هستند؟
افراد تحت تکفل بیـمه بیکاری شامل افراد زیر است و بابت هر کدام از ایشان تا سقف ۴ نفر، ۱۰ درصد به مبلغ کمک هزینه بیمه اضافه خواهد شد:
- همسر (زن یا شوهر)؛
- فرزندان مونث مجرد و فاقد حرفه و شغل؛
- پدر و مادری که سن آنها بیش از ۶۰ سال باشد و پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی، ازکارافتادگی آنها را تایید نماید و فرد مشمول بیمه بیکاری عهده‌دار معاش آنها باشد؛
- فرزندان مذکر با سن کمتر از ۱۸ سال. برای فرزندان مذکر بالای ۱۸ سال لازم است پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی، ازکارافتادگی آنها را تایید نماید یا صرفا در حال تحصیل باشند؛
- خواهر و برادر تحت تکفل در صورت داشتن شرایط مربوط به فرزندان مونث و مذکر.
درصورتیکه در طول مدت دریافت مقرری بیـمه بیکاری در تعداد افراد تحت تکفل بیمه‌شده تغییراتی حاصل شود، میزان مقرری وی طبق مقررات بند «ب» ماده ۷ قانون محاسبه و پرداخت خواهد شد. بیمه‌شده مکلف است تغییرات تعداد عائله خود را با ارائه مدارک به شعبه پرداخت‌کننده مقرری و واحد کار و امور اجتماعی محل اطلاع دهد.
تکالیف فرد بیمه‌شده در ایام دریافت حقوق بیمه بیکاری چیست؟
در ایامی که فرد بیمه‌شده مقرری دریافت می‌کند، قانون تکالیفی بر عهده او گذاشته است که باید آنها را رعایت کند. در غیر این صورت ممکن است مقرری وی قطع گردد. این تکالیف به شرح زیر هستند:
- بیمه‌شده بیکار مکلف است در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی که توسط واحد کار و امور اجتماعی و نهضت سوادآموزی و یا سایر واحدهای ذیربط با تأیید وزارت کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود، شرکت نموده و هر دو ماه یک بار، گواهی لازم در این مورد را به شعب تأمین اجتماعی تسلیم نماید.
واحدهای کار و امور اجتماعی مکلفند مشخصات مقرری‌بگیرانی را که بدون عذر موجه از شرکت در دوره‌های کارآموزی یا سوادآموزی و یا قبول شغل تخصصی یا شغل مشابه پیشنهادی خودداری می‌نمایند با ذکر تاریخ امتناع، به سازمان تأمین اجتماعی اعلام نمایند. سازمان تأمین اجتماعی موظف است حقوق بیـمه بیکاری این قبیل افراد را از تاریخ امتناع، قطع نماید. - بیمه‌شده بیکار از تاریخ ارائه تقاضای استفاده از حقوق بیمه بیکاری، آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی و یا مشابه آن اعلام نموده است و موظف است در فاصله‌های زمانی معینی که توسط واحد کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود، در اداره کار و امور اجتماعی محل حضور یافته و دفاتر مربوط را امضا کند.
- دریافت‌کننده حقوق بیـمه بیکاری در صورت اشتغال مجدد، مکلف است حداکثر ظرف ۱۵ روز از تاریخ اشتغال، مراتب را به صورت کتبی به واحد کار و امور اجتماعی و شعبه پرداخت‌کننده مقرری اعلام کند.
آیا به بیمه بیکاری مالیات تعلق می‌گیرد؟
با توجه به قانون بیمه بیکاری، مبلغی که به بیمه‌شده به عنوان بیـمه بیکاری پرداخت می‌شود، معاف از مالیات است.
حداقل پرداختی بیمه بیکاری در سال ۱۴۰۱
با توجه به حداقل دستمزد روزانه ۱۴۰ هزارتومانی که توسط وزارت کار اعلام شده است، حداقل دریافتی بیمه بیکاری در ماه مبلغی حدود ۴/۲۰۰/۰۰۰ تومان خواهد بود.
آیا مدتی که فرد بیمه بیکاری دریافت می‌کند جزو سنوات بیمه او حساب می‌شود؟
بر اساس قانون، مدت دریافت حقوق بیـمه بیکاری، جزء سوابق پرداخت حق بیمه بیمه‌شده از نظر بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت محسوب خواهد شد.
قطع حقوق بیمه بیکاری
حال که شرایط دریافت بیمه بیکاری را دانستیم، بهتر است مواردی که سبب قطع بیمه بیکاری می‌شود را نیز بدانیم. این موارد عبارتند از:
- زمانی که بیمه‌شده مجدداً اشتغال به کار یابد؛
- بنا به اعلام واحد کار و امور اجتماعی محل و یا نهضت سوادآموزی و سایر واحدهای ذیربط از طریق وزارت کار و امور اجتماعی، بیمه‌شده بیکار بدون عذر موجه از شرکت در دوره‌های کارآموزی یا سوادآموزی خودداری کند؛
- بیمه‌شده بیکار از قبول شغل تخصصی خود و یا شغل مشابه پیشنهادی خودداری ورزد؛
- بیمه‌شده بیکار ضمن دریافت مقرری بیمه بیکاری، مشمول استفاده از مستمری از کار افتادگی کلی یا مستمری بازنشستگی شود؛
- بیمه‌شده به نحوی از انحاء با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کار مربوطه اعاده گردد.
- سقف زمانی بیمه بیکاری پایان یابد؛
- مقرری بیمهشدگانی که در حین استفاده از حقوق بیـمه بیکاری به خدمت وظیفه عمومی اعزام می‌گردند درصورتیکه متأهل نباشند قطع می‌شود و پس از پایان خدمت وظیفه عمومی در صورت عدم اشتغال، با معرفی واحد کار و امور اجتماعی، مجدداً نسبت به باقی‌مانده مدت استحقاقی، مقرری آنان برقرار خواهد شد؛
- کارگرانی که در حین استفاده از حقوق بیـمه بیکاری بر اساس حکم صادرشده از سوی مراجع ذی‌صلاح بازداشت یا زندانی شوند، در صورت صدور رأی مراجع مذکور مبنی بر مجرمیت آنان، مشروط بر آن که متأهل نباشند، پرداخت حقوق بیمه بیکاری آنان متوقف می‌شود و پس از گذراندن دوره محکومیت و به شرط عدم اشتغال، با معرفی واحد کار و امور اجتماعی، مجدداً برقرار خواهد شد.
بیکاری همزمان زن و شوهر
با توجه به این که هرکدام جداگانه حق بیمه بیکاری پرداخت کرده‌اند، دو مقرری بابت بیـمه بیکاری دریافت خواهند کرد. اما در صورت بیکاری زوجین، فقط یکی از آنان (زن یا شوهر) محق به استفاده از افزایش مقرری به ازاء هر یک از فرزندان خواهد بود. یعنی بابت هر فرزند تنها یک بار و آن هم ۱۰% به حقوق بیکاری یکی از زوجین اضافه خواهد شد و نه بیشتر.
آیا قطع بیمه بیکاری قابل اعتراض است؟
بله. در صورت اعتراض کارگر نسبت به قطع مقرری توسط سازمان تأمین اجتماعی، واحد کار و امور اجتماعی مکلف است مراتب را بررسی و اعلام نظر نماید. نظر واحد کار و امور اجتماعی قطعی و لازم‌الاجرا است.
برگرداندن حق بیمه بیکاری
در شرایط زیر بیمه‌شده مکلف است مقرری دریافتی را برگرداند:
- مقرری بیـمه بیکاری بیمهشدگانی که با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کار اعاده می‌گردند قطع می‌شود و این افراد مکلفند مقرری دریافتی در دوران مزبور را طبق اعلام سازمان تأمین اجتماعی مسترد نمایند؛
- درصورتیکه پس از پرداخت مقرری بیمه بیکاری محرز شود که بیکاری بیمه‌شده ناشی از میل و اراده او بوده است، کارگر موظف به استرداد وجوه دریافتی به سازمان تأمین اجتماعی خواهد بود؛
- چنانچه بیمه‌شده بیکار اشتغال مجدد خود را مخفی کند و مقرری بیمه بیکاری را دریافت کرده باشد، ملزم به بازپرداخت مقرری دریافتی از تاریخ اشتغال خواهد بود.
اشتغال در ایام دریافت مقرری بیمه بیکاری
اگر فرد به کار برگشته و شاغل شود بیمه او قطع خواهد شد. البته بیکارانی که در زمان دریافت حقوق بیـمه بیکاری با معرفی واحدهای کار و امور اجتمای به شغل یا مشاغلی گمارده شوند که میزان حقوق و مزایای آنان کمتر از میزان مقرری بیمه بیکاری باشد، مابه التفاوت حقوق و مزایای دریافتی تا میزان مقرری بیمه بیکاری متعلقه توسط سازمان تأمین اجتماعی به آنان پرداخت خواهد شد. در اینگونه موارد اشتغال بیمه شده بیکار و میزان حقوق و مزایای وی توسط واحد کار و امور اجتماعی محل به شعبه تأمین اجتماعی پرداخت کننده حقوق بیـمه بیکاری، اعلام خواهد شد.
سامانه برقراری بیـمه بیکاری
امروزه با گسترش دولت الکترونیک، برای برقراری بیمه بیکاری نیاز به مراجعه حضور به ادارات کار نیست. شما می‌توانید با مراجعه به سامانه جامع روابط کار به آدرس https://prkar.mcls.gov.ir اقدام به ثبت درخواست خود کنید. همچنین برای استفاده از این سامانه می‌توانید از این صفحه راهنما بهره‌مند گردید: https://prkar.mcls.gov.ir/mclsstatic/help/visualHelp/unEmplymentHelp.htm
بیـمه بیکاری کارگران فصلی و پروژه‌ای
بر اساس دستورالعمل سازمان تامین اجتماعی، کارکنان شاغل در کارهای با ماهیت غیر دائمی مانند طرحها، پروژهها، پیمانها، فعالیتهای ساختمانی و عمرانی و … صرفاً در صورتی که بر اساس رأی مراجع حل اختلاف در اثنای کار و فعالیتی که بابت آن استخدام گردیده‌اند اخراج شده باشند مشمول استفاده از مقرری بیمه بیکاری خواهند بود. به عبارت دیگر با اتمام پروژه کارگر مشمول بیمه بیکاری نخواهد بود مگر اینکه از کار اخراج شده باشد. این امر در مورد کارگران با قراداد مدت معین نیز صادق است.
سخن پایانی
مطالبی که در مقاله در مورد بیمه بیکاری گفته شد، تنها بخشی از قوانین و مقررات مصوب در این باره بود. به دلیل گستردگی و پیچیدگی مطالب از ارائه بسیاری از آنها صرف نظر شد. بنابراین اگر شما نیز سوالی درباره بیمه بیکاری دارید، بهتر است با مشاورین و وکلای خبره ما در پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید.
سوالات متداول
بیمه بیکاری چیست؟
بیمه بیکاری به عنوان یکی از حمایتهای تأمین اجتماعی است و سازمان تأمین اجتماعی مکلف است با دریافت حق بیمه مقرر، به بیمهشدگانی که بدون میل و اراده خود بیکار شده‌اند، در طول مدت زمان مشخص، مقرری بیمه بیکاری پرداخت نماید.
سقف مدت بیمه بیکاری تامین اجتماعی چند ماه است؟
(۳۶) ماه برای مجردین و (۵۰) ماه برای متأهلین یا متکفلین.
بیمه بیکاری برای افراد مجرد و متاهلین چند ماه است؟
این عدد بستگی به مدت پرداخت حق بیمه دارد. لیست کامل آن را در این قسمت بخوانید.
فاصله بین دو بیمه بیکاری چند سال است؟
در قانون درباره تعداد دفعات صحبتی نشده و طول مدت پرداخت حق بیمه مشخص شده است. هر تعداد دفعات که شخص شرایط دریافت بیمه بیکاری را داشته باشد، می‌تواند آن را دریافت کند.
حداقل حقوق بیمه بیکاری ۱۴۰۱ چقدر است؟
با توجه به حداقل دستمزد روزانه ۱۴۰ هزارتومانی که توسط وزارت کار اعلام شده است، حداقل دریافتی بیمه بیکاری در ماه مبلغی حدود ۴/۲۰۰/۰۰۰ تومان خواهد بود.
سه درصد حق بیمه بیکاری چیست؟
حق بیمه بیکاری به میزان ۳% مزد بیمه‌شده است که کلا توسط کارفرما تامین و پرداخت خواهد شد.