در قانون مالیات ارزش افزوده، فهرست مشاغلی که مشمول این نوع مالیات می‌شوند، آمده و برخی کالاها طبق همین قانون از مالیات ارزش افزوده معاف هستند. آشنایی با این موارد معاف از مالیات بر ارزش افزوده، به کسب و کارها برای برنامه‌ریزی بهتر کمک می‌کند. اما کدام کالاها و خدمات از این قانون معاف هستند؟ در این مقاله از پلتفرم حقوقی ترازو با لیست کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده آشنا می‌شوید.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
طبق قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۱۴۰۰، صاحبان کسب و کارهای مختلف باید مبلغی علاوه بر هزینه کالا و خدمات خود به عنوان ارزش افزوده از مشتریان خود دریافت کنند و در مواعد قانونی مقرر، به عنوان مالیات ارزش افزوده پرداخت کنند. به منظور محاسبه مالیات بر ارزش افزوده و پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌های کسب و کارهای مختلف، باید با فهرست مشاغل مشمول مالیات و کالاها و خدماتی که از این مالیات معاف هستند، آشنا باشید.
کدام کالاها و خدمات مالیات ارزش افزوده ندارند؟
در ماده ۹ قانون مالیات بر ارزش افزوده فهرست کالاها و خدماتی که مشمول پرداخت مالیات نمی‌شوند، آمده است. این فهرست هر چند وقت یک‌بار و معمولاً در بازه‌های زمانی یک ساله به‌روزرسانی می‌شود. آخرین به‌روزرسانی این قانون به موجب بخشنامه سازمان امور مالیاتی کشور در هفتم اسفندماه سال ۱۴۰۳ انجام شده است. بر اساس این بخشنامه فهرست انواع گوشت و فرآوردههای گوشتی مشخص شده در ماده ۹ قانون مالیات بر ارزش افزوده به‌روزرسانی شده و در سال ۱۴۰۴ طبق آن عمل خواهد شد. بر اساس آخرین تغییرات این ماده و طبق بخشنامه معافیت ۱۴۰۳، موارد معاف از مالیات بر ارزش افزوده به دو دسته کالاها و خدمات تقسیم می‌شوند اما هر یک از این دسته‌ها شامل چه مواردی می‌شوند؟
کالاهای غیر مشمول مالیات بر ارزش افزوده (معاف)
کالاهایی که طبق آخرین تغییرات قانون مالیات بر ارزش افزوده از پرداخت مالیات معاف هستند، در ۱۷ بند خلاصه شده‌اند. اولین دسته از این کالاها به بخش کشاورزی و دامپروری در کشور مربوط می‌شوند و در بندهای ۱ تا ۴ این ماده به این ترتیب از آنها نام برده شده است:
- کلیه محصولات کشاورزی فرآوری نشده مشتمل بر محصولات خام زراعی و باغی، گیاهان دارویی، محصولات مرتعی، محصولات جنگل (از جمله چوب خام)، محصولات گلخانه (از جمله سبزی، صیفی، گل و گیاه و انواع قارچ)
تبصره– فعالیت‌‌های مربوط به مراحل بسته‌بندی، انبارداری و نگهداری محصول در دمای مناسب در سردخانه، انجماد محصول (شامل سردخانه)، پاک کردن، درجه‌‌بندی، بوجاری بذور، پوست‌‌گیری مانند شالی‌‌کوبی، شستشو، تمیزکاری، تفکیک، همگن‌‌سازی، خشک کردن انواع محصولات مانند چای، کشمش و خرما با روش‌های مختلف، تفت دادن مانند پخت نخود و پنبه پاک‌کنی، فرآوری محصولات کشاورزی محسوب نمیشود. ارائه خدمات مزبور به محصولات کشاورزی مشمول مالیات و عوارض فروش نیست. - دام زنده و خوراک آن، کلیه مواد اصلی تولید مثل دام زنده مطابق پروانه صادره توسط وزارت جهاد کشاورزی، پوسال (کمپوست)، کشت بافت و بستر آماده کشت باف;
تبصره- دام به حیواناتی (شامل چهارپایان، پرندگان، آبزیان و حشرات) اطلاق میگردد که برای امور تغذیه انسان یا دام و فعالیت‌‌های اقتصادی، تولیدی و آزمایشگاهی، تولید، نگهداری و پرورش داده می شوند. - بذر، نشاء، نهال، سم و کود
- آب مصارف کشاورزی»
دومین دسته از موارد معاف از مالیات بر ارزش افزوده، کالاهای مصرفی مردم هستند که ارتباط مستقیمی با سفره‌های آنها دارند. به این دسته از کالاها در بند ۵ این قانون اشاره شده است: - کالاهای زیر:
- ۵.۱. شیر، پنیر و ماست
- ۵.۲. تخم ماکیان
- ۵.۳. آرد و نان
- ۵.۴. انواع گوشت و فرآوردههای گوشتی مطابق با فهرستی که هر سال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا پایان دی ماه برای اجراء در سال بعد به سازمان ارسال می‌کند
- ۵.۵. برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا
- ۵.۶. انواع روغن‌های خوراکی اعم از گیاهی و حیوانی
- ۵.۷. شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان
- ۵.۸. تخم مرغ نطفه دار و تبدیل آن به جوجه یک روزه»
لازم به ذکر است که طبق تبصره ۴ ماده ۹: «اعمال معافیتهای مالیاتی در خصوص مواد خوراکی مذکور در اجزای این بند، منوط به أخذ گواهی سلامت محصول از مراجع قانونی ذی‌صلاح از قبیل سازمان ملی استاندارد ایران و سازمان غذا و دارو است.»
- دسته سوم از کالاهای معاف از مالیات که در بندهای ۶ و ۷ این قانون به آنها اشاره شده کالاهایی هستند که با کتاب، مطبوعات و نوشت‌افزار ارتباط دارند. انواع کالاهای زیر:
- ۶.۱. خمیر کاغذ و کاغذ باطله
- ۶.۲. دفتر تحریر
- ۶.۳. کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه
- نسخه‌‌های کاغذی و الکترونیکی محصولات زیر:
- ۷.۱. کتاب
- ۷.۲. روزنامه
- ۷.۳. مجله و نشریه
- دسته چهارم که در بند ۸ به آنها اشاره شده، «کالاهای وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق قانون امور گمرکی» هستند.
- دسته پنجم مورد اشاره در بند ۹ این ماده شامل «انواع شمش طلا (وارداتی و داخلی) و انواع حوالههای کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه صد درصد (%۱۰۰) طلا» و دسته ششم ذکر شده در بند ۱۰ «داراییهای غیرمنقول و انواع حوالههای کاغذی یا الکترونیکی مبتنی بر آنها» هستند.
- دسته ششم که در بند ۱۱ می‌خوانیم به این ترتیب هستند:
«هرگونه انتقال دارایی به/ از صندوقهای سرمایهگذاری پروژه موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب ۱۳۸۸/۰۹/۲۵ یا شرکتهای فرعی صندوقهای سرمایهگذاری پروژه، به‌عنوان آورده غیرنقد شرکا در همان صندوقهای سرمایه گذاری پروژه
تبصره– در صورتی که مالکیت و مدیریت شرکتهای فرعی صندوقهای سرمایهگذاری پروژه متعلق به صندوقهای سرمایهگذاری پروژه موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی باشد، هرگونه انتقال دارایی به/ از شرکتهای فرعی صندوقهای سرمایهگذاری پروژه که صرفا در راستای اجرای پروژه و مرتبط با وظایف صندوقهای مذکور باشد، مشمول مالیات و عوارض نیست.» - دسته هفتم نیز که در بند ۱۲ به آنها اشاره شده، «هرگونه انتقال دارایی از/ به نهاد واسط موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی» را شامل می‌شود.
- دسته هشتم از موارد معاف از مالیات بر ارزش افزوده فرش و صنایع دستی است که در بندهای ۱۳ و ۱۴ این ماده قانونی توصیف آنها را می‌خوانیم:
- ۱۳. فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن
- ۱۴. صنایع دستی تولید داخل موضوع ماده ۱ قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب ۱۳۹۶/۱۰/۲۶ مطابق فهرستی که تا پایان دی ماه هر سال توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیشنهاد می‌شود و به‌تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی می‌رسد.»
گفتنی است که طبق ماده ۱ قانون مذکور، «صنایع دستی ایران مجموعه‌ای از صنایع هنری و سنتی است که ضمن رعایت ضوابط شرعی و قانونی با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبایی‌شناسی با بهره‌‌گیری از مواد اولیه قابل دسترس تولید می‌شود و فرآیند ساخت و تولید محصول به صورت فردی یا گروهی، عمدتاً با دست و با کمک ابزار مورد نیاز انجام میگیرد. رشته‌‌های فرش دستباف و صنایع دستی از قبیل نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیرداری، پوشاک سنتی، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، صنایع دستی چرمی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، صنایع دستی فلزی، صنایع دستی چوبی و حصیری، صنایع دستی دریایی، صنایع دستی استخوان، رودوزی‌‌های سنتی، آبگینه، صنایع دستی کاغذی، طراحی و نقاشی سنتی، سازهای سنتی، میناکاری و پیشه‌های وابسته به گروه‌های یاد شده می‌باشند.»
- در دسته نهم مورد اشاره در بند ۱۵، موارد معاف از مالیات ارزش افزوده «انواع دارو و واکسن (انسانی و دامی)، لوازم مصرفی درمانی و لوازم توانبخشی» جا می‌گیرند.
- دسته دهم ذکر شده در بندهای ۱۶ و ۱۷ شامل تجهیزات نظامی و دفاعی به این ترتیب می‌شود:
- ۱۶. رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، تجهیزات نظامی و اطلاعاتی موضوع بندهای «پ»، «ت» و «ث» ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی با رعایت ترتیبات مقرر در بندهای مذکور.
تبصره- معافیت این جزء در خصوص اقلام موضوع بند «پ» ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی در حوزه دفاعی با تأیید وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح قابل اعمال است. - ۱۷. تجهیزات و اقلام با کاربرد صرفا دفاعی، نظامی، انتظامی، امنیتی و اطلاعاتی. فهرست این تجهیزات و اقلام با پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و هماهنگی ستاد کل نیروهای مسلح به‌تصویب هیأت وزیران می‌رسد.»
- ۱۶. رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، تجهیزات نظامی و اطلاعاتی موضوع بندهای «پ»، «ت» و «ث» ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی با رعایت ترتیبات مقرر در بندهای مذکور.
در تبصره‌های ۱ تا ۳ ماده ۹ کالاهای وارداتی که از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستند و معافیت‌هایی که بر واردات کالاهای ذکر شده در این ماده اعمال می‌شود، پرداخته شده است. بر اساس تبصره ۱:
«واردات کالاهای موضوع جزءهای ۲، ۶، ۷، ۹، ۱۳، ۱۶ و ۱۷ بند «الف» این ماده معاف از پرداخت مالیات و عوارض میباشد. واردات کالاهای موضوع جزء های ۱، ۳ و ۵ بند «الف» این ماده مشمول معافیت نبوده و مالیات و عوارض با نرخ استاندارد نه درصد ۹٪ در مبادی گمرکی به آن تعلق میگیرد.
عرضه این کالاها در داخل کشور، مانند عرضه کالاهای مشابه داخلی از پرداخت مالیات و عوارض معاف است. در خصوص جزء ۱۵ این بند، در صورتی که با تأیید وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کالای مورد نظر مشابه داخلی نداشته باشد، واردات آن از پرداخت مالیات و عوارض معاف میباشد و اگر واردات کالای موردنظر به دلیل کمبود تولید داخل نسبت به نیاز بازار، ضرورت داشته باشد، واردات کالای مزبور با رعایت قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی، مشمول مالیات و عوارض با نرخ ۳٪ در مبادی گمرکی میباشد. عرضه این کالاها در داخل کشور، مانند عرضه کالاهای مشابه داخلی از پرداخت مالیات و عوارض معاف است.»
همچنین، مطابق با تبصره ۳:
«واردات کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، سازمان اورژانس کشور، سازمان بهزیستی کشور، آستان‌های مقدسه و کمیته امداد امام خمینی (ره) با تأیید وزیر امور اقتصادی و دارایی، حوزه‌های علمیه با تأیید مرکز مدیریت حوزه علمیه استان مربوط و موسسات خیریه با اعلام مراجع صادرکننده مجوز آنها و تأیید وزیر امور اقتصادی و دارایی از پرداخت مالیات و عوارض معاف است.»
تولیدکنندگان و یا عرضه‌کنندگان کالاهای موضوع این بند باید برچسب معافیت از مالیات بر ارزش افزوده را بر روی بسته‌بندی کالاهای مذکور درج کنند. سازمان امور مالیاتی نیز مکلف است فهرست کالاها و خدمات معاف از مالیات و عوارض را از طریق شیوه‌های مناسب از جمله درج در سامانه عملیات الکترونیکی سازمان به اطلاع عموم مردم برساند.
کالاهای صادراتی معاف از مالیات بر ارزش افزوده
کالاهای صادراتی که مشمول معافیت‌هایی می‌شوند، در ماده ۱۴۱ قانون مالیاتهای مستقیم مورد اشاره قرار گرفته‌اند. در این ماده می‌خوانیم:
«صد درصد (۱۰۰٪) درآمد حاصل از صادرات خدمات و کالاهای غیرنفتی و محصولات بخش کشاورزی و بیست درصد (۲۰٪) درآمد حاصل از صادرات مواد خام و کالاهای واسطه ای نیمه خام مشمول مالیات با نرخ صفر میگردد. فهرست مواد خام و کالاهای نفتی و کالاهای واسطه‌ای نیمه خام به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، صنعت، معدن و تجارت و نفت و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به تصویب هیات وزیران می‌رسد.
تبصره ۱- درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به صورت عبوری (ترانزیت) به ایران وارد می‌شوند و بدون تغییر در ماهیت یا با انجام کاری بر روی آن صادر می‌شوند مشمول مالیات با نرخ صفر میگردد.»
خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده
علاوه بر کالاهایی که در ماده ۹ قانون مالیات ارزش افزوده به آنها اشاره شده، برخی خدمات نیز از این مالیات معاف هستند. فهرست این خدمات در بند «ب» ماده مذکور به این شرح آمده است:
- خدمات درمانی، تشخیصی و پیشگیری، خدمات توانبخشی و حمایتی و خدمات آرامستان‌ها
- خدمات درمانی و پیشگیری دامی و گیاهی، واحدهای ماشینی‌کردن (مکانیزاسیون) آب کشاورزی، کشت بافت و تولید اندام‌های تکثیری گیاهان
- خدمات زینک، چاپ، انتشار روزنامه اعم از کاغذی یا الکترونیکی، کتاب، نشریه و خدمات نشر و توزیع آنها به استثنای موسسات کمک آموزشی و کنکور و هرگونه تبلیغات کالاها و خدمات داخلی در روزنامه‌ها و نشریات
- ارائه خدماتی که مابه‌ازای آن به صورت حقوق و دستمزد پرداخت می‌شود در صورتی‌که مشمول فصل مالیات بر درآمد حقوق موضوع قانون مالیاتهای مستقیم باشد
تبصره- در ارائه خدمت توسط شرکتهای تأمین نیروی انسانی و شرکت‌هایی که از طریق قراردادهای حجمی خدمات خود را با در اختیار گذاشتن نیروی کار به متقاضی ارائه می‌کنند (مانند شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات پرستاری و خدمات نظافتی)، بخشی از قرارداد که مربوط به هزینه‌های حقوق و دستمزد است، معاف میباشد. حکم این بند مشروط به تأیید میزان حقوق و دستمزد و مزایا توسط سازمان بیمه‌گر است. - عملیات و خدمات بانکی شامل دریافت سپرده، اعطای تسهیلات و یا ایجاد اعتبار، ارائه ضمانت‌نامه و انتقال وجه در چهارچوب قوانین مربوط و مصوبات شورای پول و اعتبار
- خدمات اعتباری قرض‌الحسنه صندوقهای قرض‌الحسنه دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران یا سایر مراجع مورد تأیید بانک مذکور و همچنین صندوقهای قرض‌الحسنه که به موجب قانون تأسیس شده یا می‌شوند
- خدمات مالی و اعتباری اعطای تسهیلات توسط صندوقهای حمایتی، ضمانت صادرات، سرمایهگذاری، بیمه‌ای و پژوهش و فناوری که به موجب قانون یا با مجوز قانون تأسیس شده یا می‌شوند در چهارچوب اساسنامه آنها
- خدمات بیمه‌های زندگی، خدمات بیمه‌های محصولات کشاورزی، خدمات بیمه اجتماعی و درمان تکمیلی
- خدمات بازار سرمایه شامل خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس به تشخیص شورای‌عالی بورس و اوراق بهادار
- خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام، حق تقدم، سهم‌الشرکه و سایر اوراق بهادار موضوع بند ۲۴ ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴/۰۹/۰۱ با اصلاحات بعدی
- صدور و ابطال، نقل و انتقال واحدهای سرمایهگذاری صندوقهای سرمایهگذاری دارای مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار
- منحصرا سود تسهیلات اعطائی شرکتهای واسپاری (لیزینگ) دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به مشتریان (مصرف‌کنندگان)
تبصره– مالیات بر ارزش افزوده بهای دارایی‌ها و اموال مورد واگذاری موضوع قرارداد شرکتهای واسپاری(لیزینگ) با مشتریان مشمول این فعالیت نمی‌باشند. - خدمات حمل و نقل (اعم از بار و مسافر) درون و برون‌شهری و بین‌المللی جاده‌ای، ریلی و دریایی
- خدمات آموزشی، پژوهشی و ورزشی دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح طبق آیین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی (سازمان)، علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ورزش و جوانان و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و مرکز مدیریت حوزه های علمیه ظرف شش‌ماه از تاریخ ابلاغ این قانون تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد
- خدمات اقامتی هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر، مهمانپذیرها و سایر مراکز اقامتی دارای مجوز از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یا اتحادیه‌های ذی‌ربط
- قدرالسهم هزینه مشترک (شارژ) دریافتی توسط شرکتهای خدماتی موضوع قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرکهای صنعتی مصوب ۱۳۸۷/۰۲/۳۱ از واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی مستقر در شهرکهای صنعتی بابت ارائه خدمات به آنها
- خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری کالاهای موضوع جزء ۱۷ بند «الف» این ماده‌که توسط مرکز وابسته به دستگاههای نظامی، انتظامی و امنیتی ارائه می‌شود، مطابق فهرستی که با تصویب وزرای دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و امور اقتصادی و دارایی ابلاغ می‌شود.»
لازم به ذکر است که طبق تبصره این بند، «در مواردی که دریافت وجه توسط یک مودی مستند به فروش کالا یا ارائه خدمت نیست، مانند دریافت هرگونه خسارت، درآمدهای حاصل از تسعیر داراییهای ارزی، انواع سود، انواع جریمه (مادامی که بخشی از بهای کالا و خدمات تلقی نگردد)، آورده نقدی یا غیرنقدی به‌عنوان سرمایه و انواع کمکهای دولتی، عرضه خدمت محسوب نمیشود و مأخذ محاسبه مالیات و عوارض نمی‌باشد.»
سخن پایانی
در ماده ۹ قانون مالیات ارزش افزوده، به فهرست انواع کالا و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده اشاره شده است. در این مقاله، با آخرین تغییرات این فهرست آشنا شدید. آگاهی از مواردی که از این مالیات معاف هستند، به صاحبان کسب و کارهای مختلف برای برنامه‌ریزی بهتر امور مالی خود کمک می‌کند.
سوالات متداول
چه کالاهایی معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند؟
کالاهایی که طبق آخرین تغییرات قانون مالیات بر ارزش افزوده ۱۴۰۴، از پرداخت این مالیات معاف هستند، شامل کالاهای مربوط به کشاورزی و دامپروری، کالاهای مصرفی مردم، کالاهای مرتبط با کتاب، مطبوعات و نوشت‌افزار، برخی کالاهای وارداتی، برخی کالاهای دارویی، فرش و صنایع دستی و برخی تجهیزات نظامی می‌شوند که در این مقاله به آنها به صورت مشروح پرداخته شد.