شاید همه شما شنیده باشید که وقتی زنی از همسرش جدا میشود، علاوه بر مهریه، دادگاه به نفع او مبلغی به عنوان اجرت المثل هم مشخص کرده است که قبل از اجرای طلاق، مرد موظف به پرداخت آن است. در این مقاله قصد داریم تا شما را با اجرت المثل ایام زوجیت، شرایط دریافت آن و نحوه محاسبه اجرت المثل بیشتر آشنا کنیم.
اجرتالمثل ایام زوجیت چیست؟
زن در خانه همسر از جهت قانونی دارای تکالیفی است که موظف است آنها را انجام دهد (همان طور که شوهر نیز دارای تکالیفی است) و در قبال آنها مسئول است؛ مواردی مانند حسن معاشرت، تمکین، سکونت در منزل تعیینی توسط شوهر و … . در کنار این وظایف، زنان بر حسب عرف در خانه به اموری اشتغال دارند که قانونا تکلیفی درباره آنها ندارند ولی اخلاق و عرف جامعه این وظایف را بر عهده زن می داند؛ مانند بزرگ کردن فرزندان، آشپزی کردن، تمیز کردن خانه و اموری از این دست.
زن می‌تواند بابت این امور که شرعا و قانونا بر عهده او نیست، از شوهر مطالبه اجرت المثل کند. به مبلغی که بابت این امور به زن پرداخت میشود، اصطلاحا اجرت المثل ایام زوجیت گفته میشود. به عبارت دیگر، یکی از تکالیف مالی که بر عهده مرد است، پرداخت اجرت المثل کارهایی است که زن در خانه انجام می‌دهد. به عبارتی باز هم ساد‌ه‌تر، اجرت تمامی اعمالی که زوجه (زن) به قصد دریافت مزد (عدم تبرع) و در خانه زوج انجام داده است، اجرتالمثل نامیده میشود.
شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت
تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی در خصوص اجرتالمثل، بدین شرح مقرر کرده است: «چنانچه زن کارهایی را که شرعاً بر عهده او نبوده و برای آن کار عرفا اجرتالمثل باشد را به دستور مرد و با قصد دریافت مزد انجام داده باشد و بر دادگاه ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام شده را محاسبه و مرد را محکوم به پرداخت آن می‌کند.»
برای دریافت اجرتالمثل باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
- کارهای انجام شده توسط زن باید به دستور زوج باشد.
- زوجه به قصد رایگان آنها را انجام نداده باشد. (قصد عدم تبرع)
- اموری که زوجه انجام می‌دهد، شرعا به عهده او نباشد؛ یعنی مشمول موارد تمکین عام و خاص نباشد.
- این امور عرفا دارای اجرت باشد.
- تمامی این موارد برای دادگاه اثبات شود.
در مورد بند پنجم باید بدانیم که دادگاه‌ها رویه یکسانی ندارند. البته بیشتر دادگاه‌ها در این مورد سخت‌گیری نمی‌کنند و رای به نفع زن صادر میشود؛ یعنی همین مقدار که زن بگوید این کارها را مجانی انجام نداده است، مورد قبول است. اما برخی از شعب نیز معتقدند که زن باید حتما در دادگاه ثابت کند که این امور را رایگان و به دستور شوهر انجام داده تا مستحق دریافت اجرتالمثل باشد.
نکته‌ای که باید اضافه کرد این است که اجرتالمثل از حقوقی است که به موجب عقد نکاح به وجود می‌آید و از جمله حقوق زن تعریف شده است و برای مطالبه آن، لازم نیست این موضوع به‌عنوان یکی از شروط ضمن عقد نکاح، ثبت شود.
اجرت المثل ایام نامزدی
همانطور که گفتیم اجرتالمثل حق‌الزحمه ای است که در برابر کارهایی که زن در منزل شوهر انجام داده و شرعا وظیفه‌ای در قبال آنها نداشته، به او تعلق می‌گیرد. با این توضیحات تکلیف اجرتالمثل در زمان نامزدی نیز روشن میشود. با توجه به فرهنگ و عرف جامعه ما، در زمان نامزدی و عقد زن در منزل پدر خود سکونت دارد و مرد نیز غالبا در منزل پدر خود ساکن است. پس دیگر جایی برای این امر باقی نخواهد ماند و اجرت المثل عملا بی‌معنی خواهد بود.
البته اگر در زمان نامزدی و عقد هم شرایطی مانند آنچه قبلا بیان شد حاکم گردد و زن و شوهر در زیر یک سقف با هم زندگی کنند، می‌توان تقاضای اجرت المثل کرد.
اجرت المثل در ازدواج موقت
قانون در مورد اجرت المثل ایام زوجیت در ازدواج موقت ساکت است. به نظر می‌رسد با توجه به این که غالبا در ازدواج موقت تشکیل خانواده مدنظر نیست و اموری که برای استحقاق اجرت المثل بیان شد رخ نمی‌دهد، طرح اجرت المثل هم بی‌مورد خواهد بود. البته درصورتی‌که در ازدواج موقت هم همان شرایط، یعنی زندگی مشترک و انجام امور خانه و … توسط زن به وقوع بپیوندد، زن می‌تواند تقاضای پرداخت اجرت المثل کند. اگر می‌خواهید بدانید شرایط ازدواج موقت و قوانین آن به چه صورت است، پیشنهاد می‌کنیم مقاله قانون ازدواج موقت را مطالعه کنید.
اجرت المثل بعد از فوت شوهر
ممکن است این سوال برای شما ایجاد شود که در صورت فوت شوهر، آیا باز هم زن می‌تواند اجرت المثل ایام زوجیت را دریافت کند یا خیر؟ با توجه به قانون مدنی باید گفت که اجرتالمثل زن از دیون مالی مرد بوده و همانند مهریه و نفقه زن، بعد از فوت او نیز پابرجاست و با فوت شوهر از بین نمی‌رود. بنابراین زن می‌تواند اجرتالمثل خویش را از ماترک مرد مطالبه کند.
به این شکل که با مراجعه به دادگاه خانواده و تنظیم دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت به طرفیت ورثه، اجرت المثل خود را مطالبه می‌کند. دادگاه نیز با صدور قرار کارشناسی این موضوع را به کارشناس ارجاع می‌دهد و بر اساس آن حکم صادر می‌کند.
اجرت المثل پس از فوت زن
سوال دیگری که می‌توان مطرح کرد این است که اجرتالمثل زن پس از فوت او چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟
با توجه به متن قانون مدنی و این نکته که حق زن برای مطالبه اجرتالمثل محدود به زمان خاصی نشده است، می‌توان گفت که حتی پس از مرگ زن نیز این حق برای ورثه او قابل تصور است. زیرا این حق از حقوق مالی بوده و به ارث می‌رسد. بنابراین ورثه زن مانند فرزندان یا پدر و مادر او می‌توانند با طرح دادخواست به طرفیت شوهر، اجرت المثل را از او بگیرند.
البته باید توجه داشت که خود شوهر نیز جزو ورثه زن محسوب میشود و بخشی از این اجرتالمثل به او خواهد رسید. در واقع اجرت المثل مانند تمام اموال زن بر اساس قانون ارث بین ورثه تقسیم خواهد شد.
مطالبه اجرت المثل قبل از طلاق
آیا مطالبه اجرتالمثل از جانب زوجه مستلزم درخواست طلاق از جانب زوج است؟ یعنی حتما باید پای طلاق در میان باشد تا بتوان تقاضای اجرتالمثل کرد؟ پاسخ منفی است.
اداره حقوقی قوه قضاییه نیز در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۳/۲۳۷۳ مورخه ۱۳۹۳/۰۹/۲۹ این‌گونه بیان می‌دارد که: «زوجه می‌تواند به صورت مستقل و بدون این که زوج تقاضای طلاق کرده باشد، مستند به تبصره الحاقی در سال ۱۳۸۵ به ماده ۳۳۶ قانون مدنی و بند ۷ ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، اجرت المثل ایام زوجیت خود را مطالبه کند.» با این توضیح روشن میشود که حتی قبل از طلاق هم می‌توان جداگانه درخواست اجرت المثل ایام زوجیت کرد.
محاسبه اجرت المثل
اجرتالمثل معمولاً با تعیین نظر کارشناس صورت می‌گیرد. کارشناس در تعیین اجرت المثل مسائل عرفی را مدنظر قرار می‌دهد و این مورد قاعده و قانون خاصی ندارد. از جمله این موارد می‌توان به میزان تمکن مرد، تعداد فرزند، میزان تحصیلات زن، محل زندگی، میزان و مدت ایام زناشویی و … اشاره کرد.
اجرت المثل زن شاغل و خانه دار
گفتیم که میزان اجرت المثل ایام زوجیت با نظر کارشناس تعیین میشود و این امر قاعده و قانون مشخصی نداشته و بیشتر امری عرفی است. همچنین در قانون هیچ محدودیتی برای زنان جز شرایطی که قبلا گفتیم در دریافت اجرت المثل وجود ندارد. بنابراین هیچ فرقی میان زن شاغل و زن خانه دار نیست و به هر دوی آنها اجرت المثل تعلق خواهد گرفت. تنها تفاوت این امر در میزان اجرت المثل تعیینی است. با توجه به این که زنان شاغل به طور معمول فرصت کمتری برای انجام امور منزل خواهند داشت، کارشناسان مبلغ کمتری را برای ایشان تعیین خواهند کرد.
مرجع مطالبه اجرتالمثل کجاست؟
برای مطالبه اجرتالمثل ایام زوجیت، دادگاه خانواده صالح به رسیدگی است. ماده ۴ قانون حمایت خانواده بیان می‌دارد: «رسیدگی به امور و دعاوی ذیل در صلاحیت دادگاه خانواده است: … ۷- نفقه زوجه و اجرتالمثل ایام زوجیت».
پرسشی که در اینجا مطرح میشود این است که با توجه به وجود قانون شورای حل اختلاف و طرح دعاوی خانواده تا سقف ۲۰ میلیون تومان، آیا اجرتالمثل قابل مطالبه در شورای حل اختلاف است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت اگرچه در حال حاضر رسیدگی به دعوای مهریه و نفقه در صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده است و بر اساس قانون شورای حل اختلاف، در شورای حل اختلاف نیز تا سقف ۲۰ میلیون تومان قابل طرح است، اما رسیدگی به موضوع اجرتالمثل صرفا در صلاحیت دادگاه خانواده است. پس برای مطالبه اجرت المثل صرفا باید به دادگاه خانواده رجوع کرد.
مدارک لازم برای طرح دعوای اجرت المثل
برای طرح دعوای اجرت المثل مانند سایر دعاوی باید آن را در دادخواست مخصوص تنظیم نمود و با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و ضمیمه کردن مدارک زیر دادخواست را ثبت کرد. مدارکی که برای این دادخواست الزامی است، عبارتند از :
۱. کپی سند ازدواج یا عقد نامه:
دادگاه باید ابتدا وجود ازدواج را احراز کند که این امر ممکن است به واسطه سند رسمی که همان عقدنامه بوده و یا با سند عادی و یا حتی شهادت شهود اثبات گردد. اما بدون احراز رابطه زوجیت دادگاه رای به پرداخت اجرت المثل نخواهد داد.
۲. شناسنامه:
در حال حاضر برای ثبت دادخواست اجرت المثل، ارائه کپی شناسنامه هم ضروری است. در صورتی که شناسنامه گم شده یا در اختیار شوهر است، باید این نکته در سیستم ثنا قید شود و گرنه امکان ثبت آن وجود ندارد.
مراحل مطالبه اجرت المثل
برای مطالبه اجرتالمثل، زن باید ابتدا دادخواستی با عنوان مطالبه اجرتالمثل ایام زوجیت (همانگونه که در بالا گفته شد) به همراه مدارک گفته شده تقدیم دادگاه خانواده کند. پس از آن، پرونده ارجاع شده و روز و ساعت حضور جهت تشکیل جلسه به طرفین ابلاغ میشود. پس از تشکیل جلسه، دادگاه شرایط احقاق دریافت اجرتالمثل را بررسی کرده و در صورت اثبات، دادگاه قرار ارجاع امر به کارشناس را صادر می‌کند.
مرحله بعدی، پرداخت هزینه کارشناسی و اعلام نظر کارشناس در خصوص میزان اجرتالمثل و در نهایت، صدور حکم مبنی بر محکومیت زوج به پرداخت اجرتالمثل ایام زناشویی است.
باید دانست که نظر کارشناس و تعیین مبلغ اجرتالمثل، از سوی طرفین قابل اعتراض بوده و در صورت اعتراض موضوع به هیأت کارشناسی جهت تعیین اجرتالمثل ارجاع شود. همچنین در صورت ارجاع موضوع به هیأت کارشناسی، اعتراض‌کننده باید هزینه کارشناسی را پرداخت کند. عدم پرداخت دستمزد کارشناس از سوی متقاضی، موجب مختومه شدن پرونده میشود.
از رأی دادگاه در خصوص محکومیت زوج به پرداخت اجرتالمثل یا عدم تعلق اجرتالمثل به زوجه می‌توان تجدیدنظرخواهی کرد.
آیا اجرت المثل تقسیط میشود؟
پس از صدور حکم محکومیت مرد به پرداخت اجرت المثل، او باید مبلغ را یکجا پرداخت کند؛ مگر این که با اقامه دعوای اعسار از پرداخت، خود را معسر اعلام کند. یعنی مرد توان مالی برای پرداخت مبلغ حکم را ندارد و اگر بتواند این را به دادگاه ثابت کند، دادگاه مبلغ حکم را قسط‌بندی می‌کند.
سخن پایانی
اجرت المثل ایام زوجیت، اجرتی است که در قبال کارهایی که زن شرعا بر عهده نداشته و آنها را در منزل شوهر انجام داده، به وی تعلق می‌گیرد. برای مطالبه اجرت المثل، زن باید به دادگاه خانواده مراجعه کند. البته به دلیل سرعت‌بخشی به امور و نتیجه‌گیری بهتر، توصیه میشود که برای مطالبه اجرت المثل حتما یا از مشاوره وکیل بهره ببرید و یا پرونده را به او واگذار کنید.