حقوق زن در ازدواج چیست؟

معمولا تا سخن از حقوق زن در ازدواج می‌شود نام مهریه و نفقه بر زبان‌ها جاری می‌شود. اما بد نیست بدانید که مهریه و نفقه تنها بخشی از حقوق زنان در ازدواج است و ایشان دارای حقوقی غیر از این موارد نیز هستند که می‌توانند در صورت لزوم آنها را مطالبه کنند. البته در زمینه مسائل خانواده باید همیشه به این نکته توجه داشت که در خانواده آنچه که حرف نخست را می‌زند، عواطف و احترام متقابل است.

بنابراین حقوق تنها در جایی حق دخالت خواهد داشت که اختلافی حادث شده باشد و طرفین نتوانند با مصالحه و توافق مشکل را حل کنند. بنابراین بهتر است با ما در این مقاله همراه باشید تا قدری بیشتر در این باره سخن بگوییم.  

حقوق زن در ازدواج  

ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بیان می‌کند که همین که نکاح به طور صحیح واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین برقرار و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل هم برقرار خواهد شد. در واقع حق و تکلیف دو روی یک سکه بوده و حقوق زن در واقع تکالیف مرد خواهد بود و بالعکس. البته باید توجه داشت که ایجاد این حقوق و تکالیف ناشی از حکم قانون بوده و منوط به رضایت طرفین نیست، مگر در مواردی که قانون چنین اجازه‌ای داده باشد.

پس باید نسبت به انجام این حقوق و تکالیف زن و شوهر سعی و تلاش کافی داشته باشند. اما از آنجا که موضوع این مقاله در مورد حقوق زنان است در عناوین بعدی به بحث از برخی حقوق زن در ازدواج خواهیم پرداخت. همچنین باید توجه داشت که در نگاهی کلی حقوق زنان ممکن است مالی و یا غیرمالی باشد.  

۱. حسن معاشرت 

یکی از حقوق غیرمالی زنان حسن معاشرت با ایشان است. البته بر اساس قانون این امر وظیفه زن و شوهر بوده و هر دو مکلف به انجام آن هستند. حسن معاشرت معنای روشنی دارد و نیاز به توضیح اضافه‌ای ندارد. تنها نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد این است که سکونت در محل مشترک و رعایت تمایلات جنسی معقول از لوازم حسن معاشرت محسوب می‌شود.

همچنین باید دانست که اگر مردی نسبت به زن خود حسن معاشرت را رعایت نکرده به نحوی که ادامه زندگی متعسر گردد، این امر می‌تواند مبنایی برای درخواست طلاق از سوی زن حساب شود. پس حسن معاشرت در مواردی می‌تواند ضمانت اجرای سنگینی داشته باشد.  

۲. حق ترک منزل توسط زن  

بر اساس ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی، زن باید در منزلی که توسط شوهر تعیین می‌گردد سکونت کند؛ مگر اینکه حق تعیین آن با زن باشد. اما این تکلیف مطلق نبوده و بر اساس قانون در برخی موارد زن حق دارد که منزل مشترک را ترک کند.

بر اساس ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی، اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی و یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می‌تواند مسکن جداگانه اختیار کند‌ و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است، نفقه بر‌ عهده شوهر خواهد بود.

البته باید توجه داشت که برای ترک منزل باید بتوان وجود چنین خوفی را اثبات کرد. به عنوان مثال اگر مرد سابقه ضرب و شتم زن را داشته و زن ادله‌ای برای اثبات آن داشته باشد می‌توان بر همین اساس اقدام کرد. اما برای ترک منزل نیازی نیست تا منتظر حکم دادگاه ماند زیرا ممکن است سکونت در منزل مشترک موجب ایجاد صدمه برای زن گردد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، می‌توانید مقاله «ترک منزل توسط زن و عواقب آن» را مطالعه کنید.

۳. حق تصرف در دارایی‌ها و اموال توسط زن  

بر اساس ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی، زن مستقلاً می‌تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می‌خواهد بکند. بنابراین مرد نمی‌تواند زن را از دخل و تصرف در اموال خود منع کند یا با عقد قرارداد تجاری توسط زن مخالفت کند. بنابراین معاملاتی که زن منعقد می‌کند صحیح بوده و مخالفت شوهر خللی به صحت آن وارد نمی‌کند. تنها در برخی موارد انجام چنین معاملاتی ممکن است سبب نشوز زن گردد که در این حالت نفقه به او تعلق نخواهد  گرفت.  

۴. نفقه  

بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. البته این موارد صرفا به عنوان نمونه بوده و بر اساس عرف زمان و مکان ممکن است، این نیازها تغییر کند. البته بحث از نفقه بسیار مفصل بوده و ما تنها در اینجا برای کامل بودن بحث به آن اشاره کردیم.

۵. اجرت المثل ایام زوجیت  

بر اساس ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، اجرت المثل ایام زوجیت از حقوق زنان است که باید در هنگام طلاق، محاسبه و پرداخت شود. بر اساس تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، چنانچه زوجه، کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا آن امور دارای اجرت باشد و آن امور به دستور زوج و بدون قصد رایگان بودن انجام بگیرد، دادگاه اجرت المثل کارهای صورت گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.

البته رویه دادگاه‌ها در این زمینه کمی متفاوت بوده و برخی معتقدند که قصد عدم تبرع را زن باید اثبات کند.

۶. نحله  

اگر زن مستحق اجرت المثل نباشد، با توجه به سالهای زندگی و نوع کارهایی که انجام داده است و وضعیت اقتصادی زوج، دادگاه مبغلی را از باب بخشش برای او تعیین می‌کند که به آن نحله گویند.  

۷. دریافت مخارج هزینه شده توسط زن 

بر اساس ماده ۳۰ قانون حمایت خانواده، در مواردی که زوجه در دادگاه ثابت کند که به امر زوج یا اذن وی از مال خود برای مخارج متعارف زندگی مشترک که برعهده زوج است هزینه کرده و زوج نتواند قصد تبرع زوجه را اثبات کند، می‌تواند معادل آن را از وی دریافت نماید. 

۸. حق همخوابگی  

مرد مکلف است هر چهار شب، یک شب را در کنار همسر خود به سر برد. در واقع این حق مربوط به زنی است که همسرش دارای زنان متعدد است و در این بین مرد مکلف است که حتما یک شب را به همسرش اختصاص دهد. البته این امر به معنای لزوم آمیزش جنسی نیست، بلکه همین قدر که شب را در کنار او سپری کند کافی است. 

۹. حق حبس  

حق حبس زن در واقع حقی است که بر اساس آن زن می‌تواند تا پیش از پرداخت مهریه از تمکین خودداری کرده و ناشزه نیز به حساب نیاید. این حق ابتدایی است و با یک بار تمکین از بین خواهد رفت. در صورت نیاز به مطالعه بیشتر می‌توانید از اینجا اقدام کنید.  

۱۰. حق زوجه برای طلاق در صورت ترک منزل توسط شوهر 

بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.

عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد. یکی از موارد عسر و حرج ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه می‌باشد.  

۱۱. حق طلاق برای زن 

حق طلاق زن به وی این امکان را می‌دهد تا در مواردی که ادامه زندگی موجب عسر و حرج وی گردد، با اثبات آن تقاضای طلاق کند و دادگاه او را طلاق دهد. برخی از موارد عسر و حرج از این قرارند :  

• ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه. 
• اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلا وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است. 
• محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر. 
• ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد. 
• ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید. 

موارد گفته شده در بالا مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید. 

۱۲. حق جلوگیری از ازدواج مجدد مرد 

بر اساس قوانین مرد متاهل تنها در صورتی می‌تواند اقدام به ازدواج مجدد کند که از همسر اول دارای رضایت باشد. بنابراین زن این حق را دارد که مانع از ازدواج مجدد مرد گردد. البته این امر مطلق نبوده و قانون در برخی موارد اجازه آن را به مرد خواهد داد، حتی اگر همسر اول رضایت نداشته باشد. مانند جایی که زن محکوم به حبس بیش از ۵ سال شده و یا قادر به انجام وظایف زناشویی نباشد.  

۱۳. حق درج شروط ضمن عقد  

یکی دیگر از اموری که حق زن بوده و البته مرد نیز می‌تواند از آن استفاده کند، شروط ضمن عقد نکاح است. بر اساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی، طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد، در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند.

برای مثال شرط شود هر گاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید یا بر علیه حیات زن سوءقصد کند یا سوءرفتاری نماید که‌ زندگانی آن‌ها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود، زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی خود را مطلقه‌ سازد. برخی از این شروط مانند وکالت در طلاق، تنصیف اموال، حق تعیین مسکن و … است.

سخن پایانی  

زنان در امر ازدواج دارای حقوقی هستند که این حقوق از سوی دیگر تکالیف مردان خواهند بود. این حقوق در قانون ذکر شده و باید بدان ملتزم بود. البته باز هم تاکید می‌کنیم که خانواده قلمروی اخلاق و عاطفه بوده و حقوق تنها در بزنگاه‌های اختلافات غیرقابل حل به میان آمده و رفع اختلاف می‌کند. اگر شما نیز در این مورد دارای سوالی بودید بهتر است تا آن را با وکلا و مشاورین ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.