احتمالا عبارت زن ناشزه به گوش شما نیز خورده است. اما این عبارت به چه معناست و چه آثاری از نظر حقوقی در خانواده خواهد داشت؟ با برقراری پیوند ازدواج میان زن و مرد، قانون حقوق و تکالیفی را بر عهده هر دو می‌گذارد که مکلف به انجام آنها هستند. به عنوان مثال، مرد وظیفه تامین معاش، تهیه مسکن و پرداخت نفقه همسر و فرزندان را برعهده دارد. در مقابل نیز زن مکلف به تمکین در برابر مرد در معنای عام و خاص آن است. در قوانین برای حسن اجرای این تکالیف، ضمانت اجرایی پیش‌بینی شده است. به عنوان مثال، مردی که با وجود توانایی مالی نفقه همسر را نپردازد، مجازات خواهد شد. زن نیز در صورت عدم تمکین مشمول عواقبی خواهد بود که تحت عنوان نشوز در قانون بررسی می‌گردد.
نشوز و زن ناشزه به چه معناست؟
اگر بخواهیم خیلی خلاصه این مفهوم را توضیح دهیم باید بگوییم زنی که بدون عذر موجه از تمکین عام یا تمکین خاص یا هردوی آنها در برابر شوهر خودداری کند، در اصطلاح ناشزه بوده و این حالت را نشوز می‌گویند.
تمکین چیست؟
حال که دانستیم زن ناشزه زنی است که از تمکین در برابر مرد خودداری می‌کند، لازم است قدری در مورد مفهوم تمکین سخن بگوییم.
تمکین یا عام است یا خاص. تمکین عام در واقع پذیرش ریاست مرد بر خانواده و ملزومات آن است. بر اساس همین امر، حق تعیین مسکن با مرد است، مگر این که این حق قبلا به زن داده شده باشد. حسن معاشرت با شوهر، یکی دیگر از مصادیق تمکین عام است. همچنین شوهر می‌تواند زن را از حرفه و شغلی که منافی مصالح خانوادگی است منع کند. اجازه خروج از منزل نیز از جمله این حقوق است. تمام این امور به معنای تمکین عام است.
تمکین خاص نیز در واقع برقرای رابطه جنسی در حد متعارف و شرعی آن است. یعنی مرد به بهانه این که زن مکلف به تمکین خاص است، نمی‌تواند او را مجبور به برقراری رابطه جنسی نامتعارف یا خارج از حدود اخلاق و شرع نماید.
بنابراین تا اینجا دانستیم که زن بر اساس قانون مکلف به تمکین عام و خاص در برابر مرد است و اگر چنین کاری نکند، ناشزه محسوب خواهد شد.
نفقه زن ناشزه
حال که معنای نشوز را فهمیدیم، باید ببینیم چنین امری چه آثاری در پی خواهد داشت. مطابق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی: «هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.» به بیان دیگر، اگر زن هر کدام از مواردی که به عنوان تمکین بیان شد را بدون عذرموجه انجام ندهد، دیگر مستحق نفقه نخواهد بود. این امر تا زمانی که زن مجددا اقدام به انجام وظایف زناشویی خود کند، ادامه خواهد یافت.
البته مرد ابتدا باید عدم تمکین زن را ثابت کرده و سپس از پرداخت نفقه خودداری کند و نمی‌تواند بدون اثبات آن در دادگاه خانواده و گرفتن حکم عدم تمکین از پرداخت نفقه سر باز زند.
مهریه زن ناشزه
گفته شد که به زن ناشزه نفقه تعلق نخواهد گرفت. اما سوال دیگری نیز مطرح می‌شود که آیا زن ناشزه می‌تواند اقدام به گرفتن مهریه کند یا خیر؟ در پاسخ باید دانست که به مجرد وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه شده و یا آن را از مرد طلبکار می‌شود. این امر حتی با نشوز زن نیز از بین نرفته و مرد باید مهریه را بپردازد. بنابراین نشوز زن مانع از حق او برای مطالبه مهریه نخواهد بود. پس اگر برای مثال، زنی بدون اذن همسر منزل مشترک را ترک کرده و در منزل پدر خود ساکن شود، ناشزه بوده و به او نفقه تعلق نخواهد گرفت، ولی می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کرده و به اجرا گذارد.
تمکین نکردن زن برای مطالبه مهریه
گفتیم که اگر زن در مقابل مرد تمکین نکند، گرچه مستحق مهریه است اما نفقه به او تعلق نمی‌گیرد. اما در قانون حقی برای زن در نظر گرفته شده است به نام حق حبس. بر اساس این حق، زن می‌تواند تا زمانی‌که مهریه‌اش پرداخت نشده، از تمکین در برابر مرد خودداری کند. در این حال زن ناشزه محسوب نشده و نفقه نیز به او تعلق خواهد گرفت. البته باید توجه کرد که این یک حق ابتدایی است. یعنی تنها وقتی زن می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند که قبلا اقدام به تمکین نکرده باشد. بنابراین اگر زن حتی به اختیار خود در برابر مرد تمکین کرده باشد، دیگر نمی‌تواند برای مطالبه مهریه و نفقه خود به حق حبس استناد کند.
ارث بردن زن ناشزه
اگر زوج در هنگام نشوز زن از دنیا برود، آیا ارث همسر به زن ناشزه خواهد رسید یا خیر؟ پاسخ روشن است. همانگونه که گفتیم، حقوقی که قانون برای افراد در نظر گرفته است، تنها با تصریح قانونی از بین خواهند رفت. بنابراین در این مورد حتی با وجود نشوز زن، زن از همسر متوفای خود ارث خواهد برد.
تنصیف اموال در هنگام طلاق زن ناشزه
یکی از شروطی که طرفین می‌توانند ضمن عقد ازدواج امضا کنند، شرط تنصیف اموال است. بر اساس این شرط، اگر طلاق از جانب زن نبوده و ناشی از انجام ندادن وظایف زناشویی زن نباشد، نصف اموالی که توسط مرد پس از عقد ازدواج به دست آمده است، به زن تملیک خواهد شد. بنابراین مشاهده می‌شود که اگر زن ناشزه باشد، دیگر این شرط اجرایی نبوده و تنصیف اموال منتفی خواهد بود.
ازدواج مجدد مرد در حال نشوز زن
در قانون ما امکان ازدواج مجدد مرد وجود دارد، اما این حق محدود به شرایطی شده است. یکی از مواقعی که مرد مجاز به ازدواج مجدد خواهد بود، زمانی است که نشوز همسرش اثبات شود. در این حالت دادگاه به مرد اجازه ازدواج مجدد خواهد داد.
اثبات نشوز زن
اثبات نشوز زن باید در دادگاه خانواده صورت گیرد. گاه نشوز زن به دلیل ترک منزل مشترک است. در این موارد اثبات نشوز ساده‌تر است. در ابتدا باید با ارسال اظهارنامه توسط مرد، زن به زندگی مشترک فراخوانده شود. اگر پس از این اظهارنامه، زن به منزل مشترک رجوع نکرد، مرد می‌تواند دادخواست الزام به تمکین یا عدم تمکین بدهد. این مورد ممکن است با شهادت شهود و یا اقرار طرفین اثبات گردد.
گاهی نیز دلیل نشوز زن عدم تمکین به معنای خاص آن است. در این گونه موارد که زن و شوهر در منزل مشترک زندگی می‌کنند، اصل بر این است که رابطه جنسی بین ایشان برقرار است. بنابراین مردی که مدعی است با همسرش رابطه حنسی ندارد، باید آن را اثبات کند. در این گونه موارد غالبا امکان اثبات با شهادت شهود و سایر ادله نیست و تنها اقرار خود زن می‌تواند به اثبات آن کمک کند. بنابراین اثبات نشوز زن، بسته به شرایط و موارد ممکن است گوناگون باشد.
سخن پایانی
نشوز زن عنوانی قانونی است که دارای آثار خاص خود است. باید توجه داشت که اثبات نشوز دارای ظرایف خاصی است که بهتر است برای انجام آن، یک وکیل همراه شما باشد. همچنین تبعات قانونی نشوز نیز باید مورد توجه زوجین قرار بگیرد. اگر شما نیز درباره نحوه برخورد با زن ناشزه سوالی دارید یا با چنین مشکلی روبرو هستید، از خدمات وکلا و مشاورین ما در پلتفرم حقوقی ترازو بهره‌مند گردید.