دعوای تصرف عدوانی و انواع آن ؛ شرایط و مراجع رسیدگی
یکی از دعاوی رایج بر سر مالکیت اموال، دعوای تصرف عدوانی است که بسیار پرکاربرد بوده و آشنایی با مقررات آن ضروری است؛ در این مطلب با ما همراه باشید تا شما را با دعوای تصرف عدوانی، نحوه رد دعوای تصرف عدوانی و انواع آن آشنا کنیم.
تصرف عدوانی چیست؟
اگر مال منقول یا غیرمنقولی در اختیار فردی باشد و او طبق قانون بتواند راجع به آن مال تصمیم بگیرد، از نظر حقوقی به آن شخص تعلق دارد؛ حال اگر شخصی مال غیرمنقولی را از تصرف شخص دیگری خارج کند و خود آن را در اختیار بگیرد، طبق قانون تصرف عدوانی صورت گرفته است.
دعوای تصرف عدوانی
طبق ماده‌ی ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای تصرف عدوانی یعنی ادعای تصرف‌کننده‌ی قبلی مال بر اساس اینکه شخص دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقولی را از تصرف او خارج کرده است و باید این مال به تصرف شخص اول بازگردد. باید بدانید که بر اساس این تعریف اگر مال منقولی از تصرف شما خارج شده باشد، مشمول این قاعده نخواهد شد.
شرایط تحقق دعوای تصرف عدوانی
طبق قانون هر دادخواستی در محکمه نیازمند وجود شرایطی است که به آن دعوا صلاحیت پیگیری و بررسی توسط دادگاه را می‌دهد، در این مورد نیز شرایط خاصی لازم است که در ادامه می‌خوانید:
- وجود سابقه تصرف شاکی: به این معنا است که مال مورد بحث باید حتما مدتی در اختیار فرد شکایت‌کننده بوده باشد یا به عبارتی برای دادگاه روشن شود که مال غیرمنقولِ مورد بحث به خواهان تعلق دارد.
- نبود سابقه‌ی تصرف خوانده: یعنی شخصی که علیه او شکایت می‌شود، حتما باید بعد از فرد شاکی مال را در اختیار گرفته باشد و پیش از شاکی هیچ سابقه‌ی تصرفی در آن مال غیرمنقول نداشته باشد، در غیر این صورت شکایت وجهه‌ی قانونی ندارد.
- عدوانی بودن تصرف: اصلی‌ترین شرط در طرح دعوای تصرف عدوانی، این است که تصرف مال بدون رضایت در اختیار دارنده‌ی قبلی یا به زور انجام شده باشد.
- غیرمنقول بودن مال: همان‌طور که در قسمت قبل ذکر شد طبق ماده‌ی قانونی در طرح این نوع از دعوا حتما باید تصرف نسبت به اموال غیرمنقول انجام شده باشد.
انواع تصرف عدوانی
بر اساس قانون دعوای تصرف سه قسم است : تصرف عدوانی، ممانعت از حق، مزاحمت ازحق. همچنین دعوای تصرف عدوانی به دو صورت در مراجع قانونی قابل پیگیری است؛ کیفری و حقوقی که در ادامه آنها را توضیح خواهیم داد :
تصرف عدوانی کیفری
اگر شخص تصرف‌کننده با اطلاع از اینکه مال متعلق به فرد دیگری است، آن را در اختیار بگیرد، تصرف عدوانی کیفری رخ داده است؛ این نوع از تصرف در قانون جرم محسوب می‌شود و در صورت اثبات پیگرد قانونی دارد امّا در این نوع از دعوای تصرف عدوانی، شخص شاکی باید با ارائه‌ی سند ثابت کند که مال متعلق به او می‌باشد. باید بدانید که این جرم در صورت اثبات می‌تواند شخص تصرف‌کننده را از یک ماه تا یک سال به حبس محکوم کند.
تصرف عدوانی حقوقی
این نوع از دعوا نیز کاملا شبیه قبلی است با این تفاوت که نیاز نیست شخص خواهان، مالکیت خود را در دادگاه اثبات کند؛ به عنوان مثال ممکن است شکایت‌کننده مستأجری باشد که ادعای تصرف عدوانی را نسبت به مالک دارد.
دعوای تصرف عدوانی حقوقی با ارائه‌ی دادخواست حقوقی طرح می‌شود و در این نوع مهم نیست که در دادگاه مشخص شود فرد تصرف‌کننده می‌دانسته که مال به دیگری تعلق دارد یا نه.
تصرف عدوانی ملک مشاع
همان‌طور که می‌دانید ملک مشاع ملکی است که صاحب آن دو یا چند نفر به صورت مشترک باشند، بر این اساس اگر یک یا تعدادی از مالکان مانع استفاده دیگری از آن شوند و سهم او را تصرف کنند، شامل دعوای تصرف عدوانی شده و در محکمه قابل بررسی است. اینگونه دعاوی در املاک مشاع به دو صورت حقوقی و کیفری به ترتیبی که قبلا شرح داده شد، قابل بررسی خواهد بود.
طبق ماده ۱۶۷ آیین دادرسی مدنی، اگر دو یا چند نفر مالک مالی غیرمنقول باشند و به صورت مشترک از آن استفاده کنند، سپس بعضی از شرکاء مانع استفاده‌ی دیگران شوند یا مزاحم آنها باشند، در حکم مزاحمت و ممانعت از حق است و شرایط دعوا در املاک مشاع همان شرایطی است که قبلا برای تصرف عدوانی ذکر شد.
مرجع رسیدگی و مجازات در دعوای تصرف عدوانی
برای طرح این دعوا، دادگاه عمومی منطقه‌ای که مال یا اموال غیرمنقول در آن واقع شده است صلاحیت رسیدگی دارد؛ همان‌طور که اشاره شد اگر دعوای تصرف عدوانی، کیفری باشد می‌تواند برای متصرف از یک ماه تا یک سال حبس به همراه داشته باشد امّا در صورت حقوقی بودن دادخواست قرار بر رفع تصرف فوری صادر می‌شود.
لازم به ذکر است که اگر شخص تصرف‌کننده پس از محکومیت و رفع تصرف، دوباره به این کار اقدام کند، علاوه بر صدور حکم رفع اختیار یا تصرف، شخص مجرم می‌تواند از شش ماه تا دو سال به حبس محکوم شود.
رفع تصرف عدوانی
همین که عدوانی بودن تصرف، یعنی به زور و بدون اجازه بودن آن و سابقه‌ی تصرف شاکی در ملک مورد نظر برای دادگاه ثابت شود، بدون نیاز به احراز مالکیت توسط شاکی، فورا حکم رفع تصرف عدوانی صادر خواهد شد.
باید بدانید که اگر در حین مراحل رسیدگی به شکایت، عدوانی بودن تصرف یا هر یک از جرائم ذکر شده در ماده‌ی ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، برای دادگاه آشکار شود، می‌توان حکم موقت رفع تصرف را تا پایان دادرسی گرفت؛ همچنین در دعوای تصرف عدوانی کیفری به محض اثبات عدوانی بودن تا پایان مدت رسیدگی به جرم و صدور حکم مجازات برای خوانده، قرار رفع تصرف صادر می‌شود.
رد اتهام تصرف عدوانی
اگر بر علیه شما ادعای تصرف عدوانی شده و قصد رد اتهام دارید نباید شرایط تحقق دعوا را داشته باشید، یعنی تصرف شما عدوانی نباشد، مال غیرمنقول نباشد و سابقه‌ی تصرف شاکی پیش از شما نباشد؛ در این صورت می‌توانید با راه‌کارهای حقوقی و اثبات ادعا از اتهام مبرّا شوید، البته بهتر است در تمام مراحل از وکیل زبده بهره ببرید.
دعاوی رایج تصرف عدوانی
یکی از موارد رایج در این رابطه تصرف غیرقانونی صاحب‌خانه در ملک مستأجر است، همان‌طور که گفتیم در دعوای تصرف عدوانی مالک بودن شرط نیست بلکه در این مورد وجود سابقه‌ی تصرف و داشتن قرارداد معتبر برای اجاره کافی است که دادگاه دستور رفع تصرف صاحب‌خانه را صادر کند.
دعوای رایج دیگر تصرف در اموال مشاع در آپارتمان‌های مسکونی مانند: پارکینگ و راه‌پله است، می‌دانید که این قسمت‌ها به صورت مشاع متعلق به تمام مالکین هستند و همه به صورت مساوی حق استفاده از آنها را دارند، حال اگر یکی از مالکین با وجود عدم رضایت دیگر شرکاء، مانع استفاده دیگران شود و یا مثلا با قراردادن ابزار و وسایل برای آنها مزاحمت ایجاد کند، این موضوع از طریق طرح دعوای تصرف عدوانی قابل پیگیری است.
سخن پایانی
در این مطلب تلاش کردیم تا شما را با دعوای تصرف عدوانی و نکات مرتبط به آن آشنا کنیم. اما در نظر داشته باشید که دعاوی حقوقی در این زمینه با توجه به ارزش املاک و اموال غیرمنقول از حساسیت بالایی برخوردار است و ناآگاهی شما از مبانی حقوقی ممکن است در دادگاه به ضرر شما تمام شود؛ به همین منظور پلتفرم حقوقی ترازو با پشتوانه‌ی تجربه و تخصص لازم در مسائل حقوقی می‌تواند شما را در پرونده‌ی پیش رو یاری کند.
سلام.من یه زمین ۱۵۰ متری دارم که ۲ نفر اون رو تصرف کردن و هر کدوم ۷۵ متر خونه ساختن،من تازه متوجه شدم و شکایت رفع تصرف عدوانی ثبت کردم،اگر من بخوام حکم تخریب بگیرم این مسأله که ۳ سال از تاریخ ساخت اون ساختمان ها میگذره مشکلی ایجاد نمیکنه؟ اصلا محدودیت زمانی وجود داره؟