پس گرفتن هدایای نامزدی

همان‌طور که می‌دانید اولین مرحله‌ی ازدواج پیش از عقد، نامزدی است. در این مرحله زن و مرد یکدیگر را بهتر شناخته و درباره‌ی ازدواج راحت‌تر تصمیم بگیرند؛ از آنجا که این موضوع در عرف ما جا گرفته است، قانون مدنی نیز برای این دوره ضوابطی را معیّن کرده است؛ یکی از این مقررات استرداد هدایای نامزدی یا پس گرفتن هدایای عقد است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.

ماهیت حقوقی هدایای نامزدی

در ابتدا باید روشن کرد که هدایایی که در دوران نامزدی طرفین به همدیگر هدیه می‌دهند دارای احکامی متفاوت از هدایای دوران عقد بستگی است. برای روشن شدن این سخن مقداری مفهوم این دو را توضیح خواهیم داد. عقد نامزدی عقدی است پیش از ازدواج که با عقد نکاح شرعی کاملا متفاوت بوده و صرفا وعده ازدواج محسوب می‌شود نه خود ازدواج. دوران عقد در عرف جامعه ما دورانی است که طرفین شرعا و قانونا به نکاح شرعی یکدیگر درآمده اند ولی زیر یک سقف زندگی نمی‌کنند. پس باید دقت کرد که عقد نامزدی در قانون با دوران نامزدی در عرف ممکن است تفاوت هایی داشته باشند و عقد نامزدی با دوران عقدبستگی نیز نباید اشتباه گرفته شود. حال که تفاوت این دو روشن شد یه طور خلاصه ماهیت حقوقی هدایای این دو دوره را بررسی خواهیم کرد و بعدا هر کدام را بیشتر توضیح خواهیم داد.

ماهیت حقوقی هدایای نامزدی که قواعد خاص آن در قانون مدنی ما بیان شده نوعی از عقد هبه است که طرفین به طور ضمنی قصدشان این است که در صورتی که عقد ازدواج تحقق پیدا نکرد، ‌این هبه از بین رفته و آن هدایا به هدیه دهنده برگردد. همچنین ماهیت حقوقی هدایایی که در دوران پس از نامزدی طرفین به یکدیگر می‌دهند تابع عقد هبه خواهد بود که بعدا مفصل تر به توضیح آن خواهیم پرداخت.

پس گرفتن هدایای نامزدی پیش از عقد ازدواج

در این دوره معمولا طبق آداب و رسوم بین زن و مرد هدایایی رد و بدل می‌شود که در صورت بر هم خوردن نامزدی پس گرفتن این هدایا در قانون مدنی پیش‌بینی شده است.

ماده‌ی ۱۰۳۷ قانون مدنی در این رابطه بیان کرده است که در صورت بر هم خوردن نامزدی، هر کدام از نامزدها می‌تواند هدایایی که به طرف مقابل یا والدین او داده است را پس بگیرد و اگر دقیقا آن هدیه موجود نباشد، طرف مقابل باید قیمت آن هدایایی که طبق عادت نگه داشته می‌شوند را بپردازد مگر اینکه آن هدایا بدون اینکه طرف مقابل تقصیری داشته باشد، از بین رفته باشند.

با توجه به حکم این ماده‌ی قانونی، معلوم می‌شود که این ماده تنها مربوط به هدایایی است که در دوران نامزدی رد و بدل شده است و هدیه‌هایی که حین عقد یا پس از عقد گرفته شده را شامل نمی‌شود؛ از این گذشته این قانون بین نوع هدایا نیز تفکیک قائل شده است. هدایای مصرفی شامل این ماده نخواهند شد و طرف مقابل نمی‌تواند برای استرداد هدایای نامزدی مصرفی، ادعایی داشته باشد، به عنوان مثال: شیرینی، میوه، مواد غذایی، عطر و…

امّا طبق این قانون هدیه‌هایی که مصرفی نیستند و طبق عادت معمول مردم نگهداری می‌شوند، باید به طرف مقابل پس داده شوند و اگر فروخته شده باشند یا موجود نباشند باید معادل قیمت آنها پرداخت شود، مگر اینکه به دلیلی از بین رفته باشند که تقصیر آن بر گردن هدیه‌گیرنده نباشد، مثلا از بین رفتن توسط بلایای طبیعی مانند سیل، به شرطی که کوتاهی در نگهداری از آن صورت نگرفته باشد.

شرایط پس گرفتن هدایای نامزدی

با توجه به مواد قانون و توضیحاتی که تا اینجا خواندید، استرداد هدایای نامزدی ممکن نخواهد بود مگر اینکه شرایط زیر را داشته باشد:

• نامزدی به طور کامل به هم خورده باشد و دیگر زن و مرد قصد ازدواج با هم را نداشته باشند.
• هدایایی که در دوران نامزدی رد و بدل شده تنها با نیّت ازدواج بوده باشد.
• هدایا از نوع قابل نگهداری باشند و نه از نوع مصرفی.
• در صورت از بین رفتن هدیه تقصیر آن بر گردن فرد هدیه گیرنده باشد.

استرداد هدایای نامزدی در صورت فوت

گفتیم که یکی از شروطی که برای پس گرفتن هدایای نامزدی باید وجود داشته باشد این است که برهم خوردن وصلت ناشی از فوت یکی از طرفین نباشد. سوال اینجاست که اگر یکی از طرفین فوت کند تکلیف هدایا چه می‌شود؟ آیا دیگر نمی‌توان آنها را پس گرفت؟ ‌پاسخ این است که حتی پس از فوت یکی از طرفین نیز می‌توان هدایا را پس گرفت اما قانون گذار با توجه به حفظ حرمت خانواده متوفی و شرایط آنها احکامی متفاوت را در این مورد در نظر گرفته است.

با توجه به قانون مدنی ما در صورت فوت یکی از طرفین اگر هدایایی که داده شده موجود باشند، گیرنده باید آنها را برگرداند اما اگر هدایا به هر دلیلی از بین رفته باشند، دیگر چیزی بر گردن گیرنده نخواهد بود و حتی قیمت آنها نیز پرداخت نخواهد شد.

نحوه پس گرفتن طلاجات هدیه داده شده در نامزدی

یکی از هدایایی که معمولا چه در زمان نامزدی و چه در زمان عقدبستگی بین طرفین رد و بدل می‌شود طلاست. به دلیل ارزش بالای طلا معمولا پس از بهم خورد ن نامزدی و یا عقدبستگی طرفین با یکدیگر دچار نزاع می‌شوند و برای پس گرفتن آنها از یکدیگر شکایت می‌کنند. بنابراین بهتر است با هم بررسی کنیم تا مشخص شود آیا امکان استرداد طلا وجود دارد یا خیر؟

اگر طلا در دوران نامزدی هدیه داده شده باشد تابع قواعدی است که قبلا گفتیم. یعنی اگر اصل طلا وجود داشته باشد باید پس داده شود و اگر از بین رفته باشد در صورت تقصیر هدیه گیرنده باید قیمت آن را بدهد. البته فروش طلا توسط هدیه گیرنده نیز تقصیر او تلقی می‌شود. پس اگر شما طلایی که در دوران نامزدی هدیه گرفته اید را حتی بفروشید باید قمیت آن را به هدیه دهنده پرداخت نمایید. اثبات این امر هم منوط به ارایه فاکتور و یا اثبات با شهادت شاهد خواهد بود.  در قسمت بعد در مورد طلاهای داده شده پس از وقوع نکاح نیز سخن خواهیم گفت.

پس گرفتن هدایای بعد از عقد ازدواج

قانون مدنی در مورد پس گرفتن هدایا بعد از عقد موردی را بیان نکرده است، است چه این هدایا در زمان عقد بستگی باشند یعنی زمانی که طرفین شرعا به هم محرم شده اند ولی زیر یک سقف زندگی مشترک ندارند و چه این هدایا در زمانی باشد که طرفین زیر یک سقف زندگی مشترک را آغاز کرده اند. امّا از نظر عرف، علم حقوق و نظر علما، می‌توان استرداد هدایا پس از عقد را مصداق قواعد عقد هبه بیان کرد. عقد هبه، قراردادی است که در آن یک نفر مالی را به صورت رایگان در اختیار دیگری قرار می‌دهد.

طبق ماده‌ی ۸۰۳ قانون مدنی، بعد از تسلیم هبه یا همان هدیه، فرد هدیه دهنده می‌تواند آن را پس بگیرد مگر در چهار مورد:

1. در حالتی که فردی که هدیه را گرفته است، پدر، مادر یا فرزند هدیه دهنده باشد.
2. زمانی که هبه یا همان هدیه به صورت معوّض داده شده باشد و عوض آن هم گرفته شده باشد؛ یعنی اگر مردی به همسرش ساعتی هدیه داده باشد و در عوض آن از همسرش انگشتری گرفته باشد، دیگر نمی‌تواند ساعت را پس بگیرد.
3. در صورتی که مال هدیه داده شده، اگر مالکیت طرف مقابل خارج شده باشد، مثلا اگر مردی به همسرش خانه‌ای هدیه داده و زن ان را فروخته باشد، دیگر نمی‌‌توان آن را پس گرفت.
4. در حالتی که در عین مال هدیه داده شده تغییری حاصل شود؛ یعنی از آن مال از شکل و حالتی که در زمان هدیه داده شدن داشته، خارج شود.

طبق این توضیحات استرداد هدایا پس از عقد در صورتی ممکن خواهد بود که جزو چهار دسته‌ی ذکر شده نباشد.

طلاهای هدیه داده شده در دوران ازدواج

در باره طلاهایی که در دوران پس از عقد هدیه داده شده نیز باید گفت بر اساس قواعد بالا اگر فرد طلا را فروخته باشد و بتواند آن را اثبات کند دادگاه حکم به رد آنها نخواهد داد و نمی‌توان طلا را پس گرفت. همچنین در رویه قضایی ایران تمایلی وجود دارد که اینگونه هدیه را را هبه معوض بدانند. یعنی آنچه در مقابل این هدیه ها بدست آمده همان عقد نکاح است و چون عقد هبه معوض قابل بازپس گیری نیست،‌دیگر نمی‌توان طلاها را پس گرفت. البته در عمل باز هم همه دادگاه ها رویه واحدی را در این زمینه ندارند. یکی از راه هایی که می‌توان طلا را پس گرفت این است که مرد ثابت کند طلاها را بصورت امانت در اختیار زن قرارداده تا وی ضمن نگهداری از آنها بعضا از آنها استفاده نیز بکند. البته اثبات این امر کمی مشکل است و براحتی قابل اثبات نیست. طرح دعوای استرداد هدایای نامزدی

برای پس گرفتن هدایای نامزدی نیز مانند دعاوی دیگر حقوقی ابتدا باید دادخواست تنظیم شده و به دادگاه تقدیم شود؛ در چنین دادخواستی در ستون‌های مربوطه اول باید مشخصات کامل فرد شاکی ثبت شود، سپس در بخش خواسته، باید استرداد اصل هدیه‌ها و میزان ارزش یا قیمت آنها شرح داده شود.

در بخش دلایل و منضمات، فرد شاکی باید وجود هدایا را با فاکتور خرید، استشهادنامه، اظهارنامه و مواردی از این قبیل، اثبات کند؛ و در قسمت متن دادخواست، باید با استناد به ماده‌ی ۱۰۳۷ قانون مدنی که پیش از این بیان شد، درخواست توضیح داده شود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای استرداد هدایای نامزدی

ماده‌ی ۴ قانون حمایت از خانواده مقرر کرده است که مرجع رسیدگی به دعاوی مربوط به نامزدی و خسارت‌های حاصل از بر هم خوردن آن، تنها دادگاه خانواده است. هم‌چنین بر اساس ماده‌ی ۱۲ همین قانون اگر زن شاکی باشد، می‌تواند پرونده را هم در دادگاه خانواده‌ی واقع در محل سکونت خود و هم در محل سکونت مرد پیگیری کند امّا اگر مرد شاکی باشد، تنها می‌تواند در دادگاه محل سکونت زن آن را پیگیری کند.

سخن پایانی

تا اینجا دانستید که هدایای دوره‌ی نامزدی هدایایی هستند که پس از خواستگاری و پیش از عقد ازدواج بین دو طرف رد و بدل می‌شوند و شرایط استرداد هدایای نامزدی در قانون نیز بیان شد؛ امّا اگر با چنین مشکلی مواجه شدید، قبل از طرح دعوا حتما از وکلای مجرّب یا کارشناسان زبده‌ی پلتفرم حقوقی ترازو یاری بخواهید.