جرم مشارکت در قتل چیست؟

مشارکت در قتل، یکی از طرق وقوع جنایت علیه تمامیت جسمانی اشخاص است که به دلیل قواعد و قوانین خاص آن شایسته بررسی جداگانه است. عمل مجرمانه همیشه تنها انجام نمی‌گیرد. خصوصا در جرایمی که خشونت بیشتر و نتایج مجرمانه بیشتری دارند، جرم با همکاری چند نفر به وقع می‌پیوندد. معمولا در تصور عموم این‌گونه است که در صورت وجود شریک در جرم، مجازات بین ایشان تقسیم شده و کمتر خواهد شد. به همین دلیل هم جمله شریک جرم تراشیدن در بین عموم، مَثَلی برای این امر است. در ادامه مقاله

مشارکت در قتل به چه معناست؟

مشارکت در قتل به این معناست که کسی به دلیل دریافت ضربات متعدد چوب، مشت یا چاقو و امثال آن یا تیرهای متعدد که از سوی افراد مختلف شلیک شده، به قتل برسد یا مجروح شود و دلیل مرگ یا جراحت وی نیز تاثیر مشترک آن ضربات یا تیرها باشد. به عبارت دیگر، رفتارهای مجرمانه باید همگی با هم و در عرض هم سبب مرگ یا جراحت شده باشند. بنابراین اگر راننده‌ای بدون رعایت سرعت مجاز و بدون چراغ در مسیری رانندگی کند و مسیر نیز فاقد علایم راهنمایی و روشنایی و دارای ایراد باشد، در صورت تصادف با عابر و مرگ او، مرگ مستند به فعل راننده و عدم انجام وظایف اداره راه خواهد بود و مشارکت در قتل محقق است.

البته ممکن است تاثیر عمل هر کدام از شرکا با دیگری مساوی نباشد، اما این مهم است که نتیجه مجرمانه مستند به افعال همه آنها باشد. همچنین نیاز نیست که این اعمال به صورت همزمان رخ دهند. بنابراین اگر کسی دیگری را با چوب مضروب کرده و بعد از گذشت چند ساعت شخص دیگری با آجر بر سر وی بکوبد، درصورتی‌که مرگ مستند به هر دو ضربه باشد، مشارکت در قتل رخ داده است. ولی اگر فرضا کسی با چوب دست شخصی را بشکند و دیگری به سر او ضربه بزند، به دلیل این که مرگ مستند به شکستن دست نخواهد بود، دیگر بحث مشارکت در قتل مطرح نیست.

مصادیق مشارکت در قتل

مشارکت در قتل ممکن است به اشکال مختلف صورت پذیرد:

الف) شرکت در فعل و شرکت در نتیجه

یعنی با رفتار واحد یا رفتاری مشابه، سبب مرگ یا جنایت بر کسی شوند. مثلا همگی با هم سنگ بزرگی را برداشته و بر روی شخصی بیندازند و یا هر یک با یک ضربه چاقو منجر به قتل شخص شوند.

ب) شرکت سبب و مباشر

گاهی افراد به صورت مباشر اقدام به قتل شخصی می‌کنند. برای مثال همگی بر سر یک نفر ریخته و با مشت و لگد او را می‌کشند. گاهی نیز چند نفر سبب قتل دیگری می‌شوند. مثلا همگی با هم در غذای کسی سم بریزند. گاهی نیز این دو حالت با هم جمع می‌شوند، مانند جایی که شخصی در غذای فرد سم ریخته و او کم جان می‌شود و دیگری او را زیر مشت و لگد به قتل می‌رساند. در این حالت همه عوامل مشترکا ضامن خواهند بود.

ج) شرکت فاعل و تارک فعل

گاهی همه افراد با انجام یک فعل منجر به قتل می‌شوند و گاهی نیز همه با ترک یک فعل منجر به جنایت می‌شوند. مانند وقتی که همه زندانبانان با ندادن غذا به زندانی سبب مرگ او شوند. اما گاهی نیز فاعل و تارک فعل با هم جمع می‌شوند. مثلا شخصی پارچه‌ای را بر روی صورت نوزاد تازه متولد شده بیندازد و مادر نیز که مکلف به محافظت از کودک است، برای قتل کودک، پارچه را از روی صورت او برندارد.

حکم مشارکت در قتل

مجازات مشارکت در قتل عمد در صورت اثبات، برای همه مشارکت‌کنندگان یکسان بوده و قصاص است. پس تفاوتی ندارد که چند نفر اقدام به قتل یک یا حتی چند نفر کرده باشند. یعنی حتی اگر ده نفر مشترکا اقدام به قتل یک نفر کنند، درصورتی‌که قتل مستند به فعل همه آن ده نفر باشد، می‌توان هر ده نفر را قصاص کرد. البته در این موارد باید فاضل دیه توسط ولی دم به جانیان پرداخت شود.

اولیای دم می‌توانند در مورد شرکای در قتل، اقدام به قصاص کرده یا بر روی گرفتن دیه با ایشان توافق کنند و یا آنها را به صورت رایگان مورد عفو و بخشش قرار دهند. البته در برخی از فروض باید مبالغی بین جانیان و اولیای دم پرداخت گردد که به دلیل پیچیدگی بسیار زیاد آن بهتر است در صورت نیاز از مشاوره وکلای ما استفاده کنید.

بر اساس ماده ۶۱۲ قانون تعزیرات، در مواردی که به هر دلیلی قاتل توسط ولی دم قصاص نگردد، وی به ۳ تا ۱۰ سال حبس محکوم خواهد شد.

مجازات مشارکت در قتل عمد و غیرعمد

همانطور که گفتیم اگر افرادی مشترکا کسی را به قتل برسانند، همگی مستحق قصاص خواهند بود. اما گاهی ممکن است افراد به صورت مشترک سبب قتل غیرعمد فرد گردند. برای مثال اگر دو نفر شخصی را به قصد تادیب با فعلی غیرکشنده مورد ضرب قرار دهند و اتفاقا فرد بر اثر همان ضربات جان دهد، شرکت در قتل غیرعمد محقق شده است. در این حالت دیه فرد به طور مشترک بر عهده جانیان خواهد بود. در این موارد نیز بر اساس ماده ۶۱۴ تعزیرات، شخص ممکن است به حبس تعزیری محکوم گردد.

تفاوت بین معاونت و مشارکت در قتل

گفتیم که برای تحقق جرم مشارکت در قتل، همه افراد باید فعلی انجام دهند که جنایت مستند به همه آنها باشد. یعنی فرد فعلی انجام داده است که مستقیما سبب وقوع قتل شده است. اما برای تحقق جرم معاونت در قتل، معاون در جرم صرفا به جانی کمک داده یا وقوع آن را تسهیل می‌کند، به نحوی که جرم مستند به عمل او نیست. معاونت در قتل با افعالی نظیر تحریک قاتل، ترغیب، تهدید، تطمیع، تهیه وسایل ارتکاب جرم و امثال آن به وقوع می‌پیوندد. البته باید توجه داشت که صرف سکوت و جلوگیری نکردن از ارتکاب جرم مصداق معاونت در قتل نخواهد بود.

درصورتی‌که شخص معاون در قتل عمدی، مستوجب قصاص باشد، به حبس بین ده تا بیست و پنج سال محکوم می‌شود. اما اگر به هر دلیلی قصاص اجرا نشود، مجازات معاون حبس از ۶ ماه تا ۵ سال خواهد بود.

مجازات اجیر کردن قاتل

گاهی افراد برای این که دستان خودشان به خون دیگری آلوده نشود، اقدام به اجیر کردن شخص دیگر برای قتل یا جرح فرد موردنظر می‌کنند. در قانون سابق، کسی که شخصی را به قتل دیگری اکراه می‌کرد و یا دستور قتل را صادر می‌کرد، به حبس ابد محکوم می‌شد.

اما در قانون مجازات جدید مصوب سال ۱۳۹۲، مجازات دستوردهنده حذف شده و تنها اکراه‌کننده به قتل، به حبس ابد محکوم خواهد شد. بنابراین در حال حاضر مجازات شخص دستوردهنده به قتل، تحت عنوان معاونت در قتل به عنوان تحریک یا ترغیب انجام می‌شود. مجازات معاون در قتل عمد، حبس درجه ۲ یا ۳ است. البته اگر قاتل قصاص نشود، وی به حبس یک الی دو درجه سبک تر از قاتل محکوم خواهد شد.

در هر حال، شخصی که دستور را اجرا می‌کند محکوم به قصاص خواهد شد. همچنین اگر دستوردهنده، قاتل را اکراه کند، وی به حبس ابد محکوم خواهد شد.

قواعد قصاص قاتل (کشتن یک نفر و قصاص چند نفر)

در صورت وقوع جرم مشارکت در قتل، ولی دم می‌تواند برخی را عفو، برخی را قصاص و با برخی بر دیه مصالحه کند. همچنین دانستیم که در برخی حالات ولی دم یا سایر جانیان باید فاضل دیه را به قصاص‌شوندگان رد کنند. برای روشن‌تر شدن مطلب با ذکر مثالی در این باره به شرح موضوع خواهیم پرداخت.

فرض کنیم ۴ مرد، مشترکا اقدام به قتل مرد دیگری کرده‌اند. اولیای دم می‌توانند همه را بدون دریافت دیه عفو کنند. همچنین می‌توانند از هر کدام معادل یک چهارم دیه کامل را گرفته و رضایت دهند. راه دیگر آن است که با پرداخت فاضل دیه، هر ۴ نفر را قصاص کنند. یعنی اولیای دم با پرداخت سه چهارم دیه به هر یک از قاتلان قبل از قصاص، هر ۴ تن را قصاص کنند.

حال اگر اولیای دم بخواهند ۲ نفر را قصاص و ۲ نفر را عفو کنند، آن دو نفر که عفو می‌شوند باید سهم خود از دیه را بپردازند. یعنی هر کدام یک چهارم دیه را باید بدهند. آن دو نفری که قصاص می‌شوند هر یک مستحق ۳ چهارم دیه کامل هستند. نصف این مقدار توسط اولیای دم و باقی آن همان یک چهارمی است که ۲ نفر عفوشده پرداخت کرده‌اند.

اگر ولی دم بخواهد تنها یک نفر را قصاص کند، دیگر نیاز به پرداخت مبلغی بابت کل دیه یا بخشی از آن نیست. البته در این حالت آن ۳ نفر که عفو می‌شوند، باید هر کدام به اندازه یک چهارم دیه به شخصی که قصاص می‌شود بپردازند.

سخن پایانی

مشارکت در قتل بر خلاف تصور عموم، چیزی از مجازات مجرمین کم نخواهد کرد و هریک به مجازات فاعل مستقل آن جرم محکوم خواهند شد. اما باید دانست که برای اجرای چنین حکمی، فروض و فروع مختلف و پیچیده‌ای وجود دارد که بیان همه آنها امری کاملا تخصصی و خارج از حوصله افراد است. به همین دلیل اگر شما نیز در این زمینه سوالی دارید، بهتر است تا با مشاورین و وکلای متبحر ما در پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید.

سوالات متداول