تحریر ترکه چیست؟

هرشخص، در طول حیات خود، اموالی را بدست می‌آورد که این اموال پس از مرگ او دیگر تحت اختیار او نخواهد بود. هر فردی تا میزان تنها یک سوم اموال خود را می‌تواند وصیت کند و بیش از آن متعلق به ورثه بوده و تنها در صورتی وصیت مازاد بر ثلث ترکه نافذ است که وراث آن را تنفیذ کنند.

اما نکته مهمی که در این میان وجود دارد، میزان دارایی متوفی است. یعنی برای تقسیم ارث و تعیین سهم ورثه باید اموال و دارایی‌های او به طور دقیق مشخص باشد. برای تصرف ورثه در ترکه باید اول ترکه تحریر شده تا ورثه مجاز به چنین کاری باشند. بنابراین لازم است تا تحریر ترکه و قوانین مربوط به آن را در این مقاله توضیح دهیم.

ترکه چیست؟

اولین موضوعی که باید روشن شود این است که ترکه چیست؟ در پاسخ باید گفت ترکه یا ماترک عبارت است از اموال و حقوق به جا مانده از متوفی و در اصلاح به اموال و حقوق قابل انتقال به دیگری که متوفی پس از مرگ از خود به جا می‌گذارد، گفته می‌شود. به عبارت دیگر ترکه دارایی به جامانده از متوفی است.

دارایی هر فرد از دو بخش تشکیل شده است. بخش مثبت و منفی. بخش مثبت دارایی عبارت است از اموال بجامانده از متوفی و مطالبات او. بخش منفی دارایی نیز عبارت است از دیون و بدهی‌های متوفی. بنابراین ترکه عبارت است از مجموعه اموال، مطالبات و بدهی‌های یک فرد.

مهر و موم ترکه به چه معناست؟

قبل از اینکه دارایی متوفی تحریر (مشخص) شود، برای از بین نرفتن احتمالی اموال، و نیز عدم تصرف دیگران در ترکه، قانون مهر و موم اموال او را پیش‌بینی کرده است. مهر و موم ترکه در واقع اولین اقدامی است که پس از فوت یک شخص صورت می‌گیرد تا از تضییع اموال او و حق ورثه و سایرین جلوگیری شود.

اشخاصی که می توانند درخواست مهر و موم ترکه را بنمایند عبارتند از:

1. هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها مانند ولی، قیم یا وکیل
2. موصی له یعنی کسی که به نفع او وصیت تملیکی شده باشد البته در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد.یعنی متوفی گفته باشد یک دهم از اموالم برای برادرزاده‌ام.
3. طلبکاران متوفی که طلب آنها مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب ، در صورتی که در مقابل طلب، رهن نبوده و ترتیب دیگری هم برای تامین طلب نشده باشد ( مثلا از طریق صدور قرار تامین خواسته اقدام به توقیف مال نشده باشد)
4. وصی البته در صورتیکه در تمام ترکه ذینفع باشد مانند آنکه متوفی وصیت کرده باشد که وصی یک دهم از اموال را به مصرف خیر برساند. اما اگر متوفی مال خاصی را به وصی وصایت کرده باشد دیگر او نمی‌تواند درخوست مهر و موم ترکه را بدهد.

قرار مهر و موم ترکه و اجرای آن

شورای حل اختلاف پس از آنکه درخواست تحریرترکه واصل شد، در صورت لزوم اقدام به تشکیل جلسه کرده و موضوع را بررسی کرده و توضیحات لازم را از خواهان یا طرفین اخذ می‌کنند. در نهایت شورا اقدام به صدور قرار مهر و موم ترکه خواهد کرد. این امر به طرفین اطلاع داده شده و وقتی برای اجرای مهر و موم تعیین خواهد شد. در صورت لزوم و فوریت می‌توان توسط دادستان یا مامورین انتظامی اقدام لازم صورت بگیرد. البته اگر اطلاع افراد سبب تضییع اموال شود مانند اینکه برخی از ورثه خارج از کشور باشند و یا مجهول المکان باشند، شورا می‌تواند بدون اطلاع آنان اقدام به مهر و موم ترکه کند.

اموال در محل مناسبی قرارداده شده و توسط عضو شورا مهر و موم شده و صورت مجلس می‌گردد. در مورد اموالی که مهر و موم آن ممکن نیست و یا اموال غیرمنقول، شورا اقدام به تهیه صورت اجمالی خواهد کرد.

تحریر ترکه چیست؟

تحریر در لغت به معنای نگاشتن است و در قانون بر اساس ماده ۲۰۶ قانون امور حسبی: «مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.» به عبارت دیگر قانون برای حفظ حقوق ورثه، نهاد تحریر ترکه را در نظر گرفته است که در آن تمام اموال و دارایی‌های متوفی اعم از مطالبات و بدهی‌هایش مشخص می‌گردد. به عبارتی ساده‌تر تحریر ترکه همان لیست کردن دارایی‌های متوفاست. اما این لیست کردن دارای شرایط خاصی است که برای قانونی بودن آن باید رعایت شود.

البته تحریرترکه به طور کلی الزامی نبوده و به طور معمول وصی یا ورثه اقدام به مدیریت ترکه خواهند کرد. اما زمانی که بیم اختلاف وجود داشته باشد تحریر ترکه بهترین راه برای جلوگیری از اختلافات آتی خواهد بود.

تحریر ترکه ما را از مهر و موم اموال بی‌نیاز خواهد کرد. به همین دلیل درخواست مهر و موم اموال پس از تحریر ترکه پذیرفته نیستو همچنین درخواست مهر و موم در اثنای تحریر فقط نسبت به آن بخش که تحریر نشده است ممکن خواهد بود.

تقاضای تحریر ترکه صرفا از ورثه، نماینده قانونی آنها و یا وصی برای اداره اموال پذیرفته خواهد شد. بنابراین طلبکاران متوفی و یا موصی له نمی‌توانند تقاضای تحریر ماترک را بکنند.

تشریفات اجرای تحریر ترکه

شورای حل اختلاف برای تحریر ترکه وقتی را که کمتر از یک ماه و بیش از سه ماه از تاریخ نشر آگهی نباشد معین کرده و در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار آگهی می‌دهد که ورثه یا نماینده قانونی آنها، بستانکاران و مدیونین به متوفی و کسان دیگری که حقی بر ترکه متوفی دارند، در ساعت و روز‌ معین در دادگاه برای تحریر ترکه حاضر شوند.

‌علاوه بر آگهی فوق برای هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی و موصی‌له، اگر معین و در حوزه دادگاه مقیم باشند، برای حضور در وقت مقرر‌ احضاریه فرستاده می‌شود. غیبت اشخاصی که احضار شده‌اند مانع از تحریر ترکه نخواهد بود.
برای تحریر ترکه صورتی از ترکه برداشته می‌شود و این صورت باید مشتمل بر امور زیر باشد:

1. توصیف اموال منقول با تعیین بهای آن.
2. تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلا آلات.
3. مبلغ و نوع نقدینه.
4. بهاء و نوع برگهای بهادار.
5. اسناد با ذکر خصوصیات آنها.
6. نام رقبات غیر منقول.

ارزیابی اموال منقول به توسط ارزیابی که مورد تراضی ورثه یا مورد اعتماد دادرس باشد به عمل می‌آید. مطالبات و بدهی متوفی که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگهای مربوط به متوفی یا اقرار مدیونین و ورثه مسلم‌است نیز در صورت ترکه نوشته می‌شود.
در موقع تحریر ترکه صورت‌جلسه‌ای نوشته می‌شود که شامل موارد زیر است:

1. نام و سمت متصدی تحریر ترکه.
2. نام و مشخصات کسانی که احضار شده و کسانی که حاضر شده‌اند.
3. محلی که تحریر ترکه در آنجا صورت می‌گیرد.
4. اظهارات اشخاص راجع به دارایی و بدهی و ترکه متوفی.
5. نام و مشخصات کسی که اسناد و اموال به او داده می‌شود.

در مدتی که ترکه تحریر می‌شود تصرف در ترکه ممنوع است مگر تصرفاتی که برای اداره و حفظ ترکه لازم است.

تحریر ترکه در صلاحیت کجاست؟

از نظر صلاحیت محلی، طبق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی دعاوی که راجع به ترکه متوفی قابل رسیدگی در دادگاه محلی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران همان محل بوده باشد .اما چنانچه آخرین اقامتگاه مشخص نباشد رسیدگی به دعاوی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در آن حوزه بوده باشد، حتی اگر اموال و یا وراث متوفی در محل دیگر باشند.

اما از جهت صلاحیت ذاتی، رسیدگی به امور راجع به ترکه بر اساس ماده ۱۸۹ قانون سوم توسعه در صلاحیت شورای حل اختلاف است.

موارد الزامی تحریر ترکه

گفتیم که وراث و وصی متوفی می‌توانند درخواست تحریر ترکه کنند. اما این امر الزامی نیست. در برخی موارد، افراد مکلفند که درخواست تحریر ترکه بدهند. اما در کجا؟

1. اگر در بین وراث غایب یا محجور وجود داشته باشد، قیم یا امین مکلف است ظرف مدت ده روز از تاریخ تعیین درخواست تحریر ترکه کند.
2. هرگاه برخی از ورثه ترکه را قبول ننمایند.
3. در مورد ترکه متوفی که تبعه خارجی است تحریر ترکه الزامی است. البته پس از تعیین مدیر ترکه، که دادگاه با حضور دادستان، ترکه را تحریر میکند.

بعد از تحریر ترکه چه باید کرد؟

بعد از آنکه ترکه به درستی تحریر شد نوبت به تقسیم آن خواهد رسید. یعنی وراث می‌توانند اقدام به تقسیم ترکه بر اساس توافق یا سهم‌الارث قانونی خود کنند. بنابراین ممکن است دو راه را در پیش بگیرند. راه نخست که همان تقسیم‌نامه توافقی است و راه دوم تقسیم از طریق دادگاه. تقسیم‌نامه توافقی ممکن است به طور عادی یا رسمی تنظیم شود.

مسلماً در موردی که ورثه برای تقسیم ترکه با یکدیگر توافق نکنند وراثی که خواهان تقسیم هستند مجبور به طرح دعوای تقسیم ترکه می شوند که در این صورت دادگاه موضوع را بررسی و در خصوص تقسیم ترکه حکم صادر می نماید. باید توجه داشت که قبل از تقسیم ترکه، لزوما باید حقوق و دیونی که بر ترکه است پرداخت شود.

تحریر ترکه اموال بدون سند

تحریر ترکه اموال بدون سند دقیقا همانند اموال دارای سند رسمی صورت می‌گیرد. یعنی بر اساس ادله و مدارکی که ورثه و ذینفعان ارایه می‌کنند، این املاک در لیست دارایی های شخص متوفی ثبت خواهد شد. مشکل اصلی در تقسیم اموال بدون سند رخ می‌دهد. در جایی که ملکی به صورت قولنامه‌ای به متوفی منتقل شده است، ابتدا باید دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی به طرفیت فروشنده داد و سپس در صورت امکان اقدام به تقسیم ملک مورد نظر کرده و یا با فروش آن، سهم وراث را پرداخت کرد.

نحوه استعلام در تحریر ترکه

در هنگام تحریر ترکه و تقاضای آن توسط ورثه، شورا می‌تواند اقدام به استعلام در مورد اموال ثبت شده و قابل پیگیری متوفی بکند. این استعلامات می‌تواند از اداره ثبت جهت اموال غیرمنقول، از پلیس در مورد مالکیت خودرو و از بانک مرکزی در مورد حسابهای بانکی و موجودی آنان باشد. البته ممکن است ذینفع در مورد استعلام از سازمان بورس، شرکت مخابرات و … نیز تقاضایی داشته باشد که از طریق همان شورا قابل انجام خواهد بود.

سخن پایانی

تحریر ترکه در واقع راهی برای جلوگیری از تضییع حقوق ورثه است که دارای مراحل و پیچیدگی‌های خاصی است. بنظر می‌رسد واگذاری چنین روندهایی که به وکلایی که بارها این مسیر را طی کرده اند از اتلاف عمر و سرمایه شما جلوگیری خواهد کرد. اگر شما نیز در مورد تحریر ترکه سوال یا مشکلی دارید بهتر است آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح کنید.