در یک دهه‌ی گذشته موضوعی که باعث جنجال‌های زیادی شده است، بحث اجازه‌ی مردان به زنان برای خروج از کشور است. بر اساس قانون فعلی زنان متاهل برای دریافت پاسپورت و ویزا به اجازه‌ی همسرانشان نیاز دارند. بر همین اساس زنان به هر منظوری که بخواهند از کشور خارج شوند نیاز به مجوز خروج همسرانشان دارند.
در سال‌های گذشته ممنوعیت خروج بسیاری از ورزشکاران، هنرمندان و سایر زنان مستقل و شاغل جنجال‌آفرین شده است. بر اساس قانون درصورتی که زن مجبور به ترک کشور باشد و شوهر او این اجازه را از وی سلب کرده باشد، او می‌تواند از دادستان محل زندگی خود مجوز خروج از کشور را دریافت کند. البته دریافت این مجوز نیازمند هماهنگی‌هایی هم هست و معمولا ظرف مدت سه روز انجام می‌شود.
زنان در چه صورتی نیازی به اجازه خروج همسر ندارند؟
قانون استثناهایی هم درباره این قانون در نظر گرفته است. بر همین اساس زنان ایرانی که با مردی خارجی ازدواج کرده‌اند اما هنوز تابعیت ایرانی دارند، نیازی به پیروی از این قانون ندارند و وجود شوهر برای اجازه خروج از کشور درباره آن‌ها موضوعیت ندارد.
در یک شرایط دیگر اگر شوهر زن ایرانی باشد و شوهر ایرانی در در خارج از کشور ساکن باشد، زن نیازی به اجازه خروج از کشور او ندارد.
چناچه زن قبل از ازدواج گذرنامه دریافت کرده باشد، تا زمان اعتبار آن نیازی به اجازه خروج از کشور همسر ندارد اما درصورتی که بخواهد همان گذرنامه را تمدید کند، اجازه‌ی شوهر ضروری است. البته نباید فراموش کرد که این قوانین مربوط به نکاح دائم است و در ازدواج موقت زن نیازی به اجازه نیست.
قانون همچنین این امکان را فراهم کرده است که زن بتواند با اثبات ماموریت شغلی خود، نیاز به صله‌ی رحم (دیدار خانواده) و انجام سفرهای زیارتی از کشور خارج شود. در این موارد نیازی به اجازه خروج از کشور مرد نیست.
همچنین اگر زنان هنگام عقد شروط ضمن عقد را به نفع خود دریافت کرده باشند، برای خروج از کشور نیازی به اجازه‌ی همسر ندارند. شروط ضمن عقد مجموعه‌ای از شرط‌ها است که بسیاری از محدودیت‌های زنان را با توافق شوهر از بین می‌برد و مدیریت این موارد را به خود زن می‌سپارد. حق طلاق، حق خروج از کشور و … برخی از این شروط هستند.
شرایط خروج از کشور افراد بالای ۱۸ سال
به‌صورت کلی اگر افراد به دلایل مختلف ممنوع‌الخروج نباشند تنها در دو صورت ممکن است با محدودیت روبه‌رو باشند؛ زنان متاهل تنها درصورتی می‌توانند از کشور خارج شوند که اجازه خروج از کشور شوهر را داشته باشند و پسران بالای ۱۸ سال هم تنها درصورتی این امکان را دارند که مشمول خدمت سربازی نباشند.
در بخش قبل درباره‌ی زنان متاهل توضیح دادیم اما مردان بالای ۱۸ سال مشمول خدمت سربازی (چه مجرد و چه متاهل) می‌توانند با استفاده از معافیت تحصیلی و گروگذاشتن وثیقه از کشور خارج شوند. مردان نیازی به دریافت اجازه از هیچ شخصی ندارند اما اگر مشمول خدمت سربازی باشند باید با استفاده از یکی از راه‌های جایگزین (معافیت تحصیلی یا غیره) سد مشمولیت را از مقابل خود بردارند.
غیر از موارد ممنوع‌الخروجی و با فاکتور گرفتن دو مورد بالا، محدودیت دیگری برای افراد وجود ندارد. حتی زنان مجرد بالای ۱۸ سال نیز می‌توانند بدون کسب اجازه خروج از کشور از پدر یا جد پدری گذرنامه دریافت کرده و از کشور خارج شوند.
شرایط خروج از کشور افراد زیر ۱۸ سال
زنان متاهل زیر ۱۸ سال
محدودیت‌های مربوط به زنان متاهل چه زیر ۱۸ سال باشند و چه بالای این سن باشند، برقرار است و در هر صورت نیاز به اجازه خروج از کشور همسر ضروری است.
زنان مجرد زیر ۱۸ سال
برخلاف زنان مجرد بالای ۱۸ سال، زنانی که کمتر از ۱۸ سال سن دارند و مجرد هستند، برای خروج از کشور حتما باید اجازه خروج از کشور پدر یا جد پدری را داشته باشند.
مردان
مردان زیر ۱۸ سال از آنجا که هنوز در قانون سازمان وظیفه‌ی عمومی مشمول به حساب نمی‌آیند، محدودیتی برای خروج از کشور ندارند. البته مردان زیر ۱۸ سال هم باید اجازه خروج از کشور قیم خود را داشته باشند.
مدارک لازم برای دریافت گذرنامه
درحال حاضر لیستی از مدارک عمومی وجود دارد که همه برای دریافت گذرنامه باید آن‌ها را به همراه داشته باشند. علاوه بر آن مردان و زنان هر کدام باید مدارک خاصی را نیز ضمیمه‌ی مدارک عمومی کنند.
مدارک عمومی موردنیاز برای دریافت گذرنامه
اصل و کپی از کارت ملی و شناسنامه ضروری است. درصورتی که فرد برای این مدارک اقدام کرده باشد اما هنوز صادر نشده باشند، باید از ثبت احوال تاییدیه دریافت کند. همچنین افرادی که از قبل گذرنامه داشته‌اند، باید اصل گذرنامه‌ی قبلی خود را تحویل مراکز صدور گذرنامه دهند. همچنین تمام افراد باید یک عکس ۶ در ۴ تمام رخ و با زمینه‌ی سفید را تحویل دهند. افراد زیر ۱۸ سال چه مرد و چه زن باید اجازه خروج از کشور کتبی و محضری قیم خود را هم به همراه داشته باشند.
مدارک مخصوص زنان
برای زنان متاهل اجازه خروج از کشور کتبی شوهر لازم است. البته اگر شوهر فوت کرده باشد، ارائه‌ی اصل گواهی فوت یا اصل شناسنامه‌ی باطل‌شده‌ی او را برای دریافت گذرنامه تحویل دهند.
مدارک مخصوص مردان
مردان باید برای دریافت گذرنامه اصل کارت پایان خدمت یا کارت معافیت خود را به همراه داشته باشند. البته ممکن است مردانی فاقد کارت پایان خدمت یا معافیت باشند که در این صورت باید اجازه‌ی کتبی سازمان وظیفه‌ی عمومی را به همراه داشته باشند. صدور اجازه خروج از کشور برای مردان درحال تحصیل در دسته‌ی مجوزهای سازمان وظیفه‌ی عمومی است. البته فراموش نکنید که مردان بالای ۵۰ سال نیازی ندارند تا کارت پایان خدمت یا معافیت تحویل دهند.
دادخواست اجازه خروج از کشور
این دادخواست زمانی صادر می‌شود که زن بخواهد با اجازه‌ی دادگاه عمومی حقوقی و ارائه‌ی دلایل مستدل، بدون اجازه خروج از کشور همسر از کشور خارج شود. بر همین اساس زن می‌تواند با ارائه‌ی دلایلی مثل عدم زندگی مشترک با مرد یا ارائه‌ی مدارک طلاق از دادگاه عمومی حقوقی درخواست خروج از کشور را طرح کند.
آیا مجوز خروج یک بار صادر می‌شود؟
گذرنامه زمان دارد و ارائه‌ی مجوز از سوی مرد تا پایان زمان اعتبار گذرنامه سندیت دارد. به عبارت دیگر زن می‌تواند پس از اخذ مجوز (همان بار اول) تا پایان اعتبار گذرنامه، مرتبا از کشور خارج شود و نیازی نیست قبل از هر سفر مجددا از شوهرش اجازه بگیرد. این موضوع زمانی بی اثر می‌شود که مرد پس از دادن مجوز، به هر دلیلی همسرش را ممنوع‌الخروج کند.
البته بسیاری از زوجین طبق وکالتنامه‌ای بلاعزل این حق را برای همیشه در اختیار زن قرار می‌دهند. بر همین اساس پس از بار اول و حتی پس از طی‌شدن اعتبار گذرنامه، زن می‌تواند با استفاده از وکالتنامه بلاعزل خود گذرنامه را تمدید کند.
اجازه خروج همسر با فسخ نکاح
ممکن است در برخی از موارد مرد برای چند سال ناپدید شده باشد و زن برای دریافت اجازه خروج از کشور در مضیقه باشد. در این شرایط که مرد حتی در دسترس نیست تا این اجازه را صادر کند، زن می‌تواند با استفاده از تجربیات یک وکیل، ابتدا فسخ نکاح کند و سپس به‌عنوان یک زن مجرد گذرنامه دریافت کند.
بنابراین تا زمانی که مرد مفقود الاثر بوده و زن هم همچنان همسر قانونی او باشد، زن نمی‌تواند برای گذرنامه اقدام کند. تنها راه حل این مشکل از بین بردن پیمان ازدواج به وسیله‌ی فسخ نکاح است. در صورتی که شرایط فسخ نکاح هم مهیا نباشد زن می‌تواند در دادخواست خود از دادستان بخواهد تا مجوز خروج او را صادر کند.
سخن پایانی
همانطور که دیدید بر اساس قانون فعلی حاکم بر کشور، اجازه‌ی خروج شهروندان به شرایطشان در زندگی اجتماعی بستگی دارد. قانون برای مردان زیر ۱۸ سال و بالای ۱۸ سال قوانین مختلفی تعریف کرده است که بدون رعایت آن‌ها نمی‌توان از کشور خارج شد. علاوه بر این قانون برای زنان مجرد و متاهل و زنان زیر ۱۸ سال و بالای ۱۸ سال هم قوانین مختلفی دارد که هر کدام نیازمند شرایط ویژه‌ای است تا زن بتواند از کشور خارج شده یا مهاجرت کند.
