در یک دهه‌ی گذشته موضوعی که باعث جنجال‌های زیادی شده است، بحث اجازه مردان به زنان برای خروج از کشور است. بر اساس قانون فعلی، زنان متاهل برای دریافت پاسپورت و ویزا به اجازه همسرانشان نیاز دارند. بر همین اساس زنان به هر منظوری که بخواهند از کشور خارج شوند، نیاز به کسب اجازه خروج از کشور از همسرانشان دارند.
در سال‌های گذشته ممنوعیت خروج بسیاری از ورزشکاران، هنرمندان و سایر زنان مستقل و شاغل جنجال‌آفرین شده است. بر اساس قانون، درصورتی‌که زن مجبور به ترک کشور باشد و شوهرش این اجازه را از وی سلب کرده باشد، وی می‌تواند از دادستان محل زندگی خود اجازه خروج از کشور را دریافت کند. البته دریافت این مجوز نیازمند هماهنگی‌هایی هم هست و معمولا ظرف مدت سه روز انجام می‌شود.
زنان در چه صورتی نیازی به اجازه خروج از کشور ندارند؟
قانون استثنائاتی هم در این باره در نظر گرفته است. بر همین اساس، زنان ایرانی که با مردی خارجی ازدواج کرده‌اند اما هنوز تابعیت ایرانی دارند، نیازی به پیروی از این قانون ندارند و وجود شوهر برای اجازه خروج از کشور درباره آن‌ها موضوعیت ندارد.
همچنین اگر شوهر ایرانی و ساکن خارج از کشور باشد، زن نیازی به اجازه خروج از کشور او ندارد.
چناچه زن قبل از ازدواج گذرنامه دریافت کرده باشد، تا زمان اعتبار آن نیازی به اجازه خروج از کشور از همسر خود ندارد، اما درصورتی‌که بخواهد همان گذرنامه را تمدید کند، اجازه شوهر ضروری است. البته نباید فراموش کرد که این قوانین مربوط به نکاح دائم است و در ازدواج موقت، نیازی به اجازه خروج از کشور نیست.
قانون همچنین این امکان را فراهم کرده است که زن بتواند با اثبات ماموریت شغلی خود، نیاز به صله رحم (دیدار خانواده) و انجام سفرهای زیارتی از کشور خارج شود. در این موارد نیازی به اجازه خروج از کشور از سمت همسر نیست.
همچنین اگر زن هنگام عقد شروط ضمن عقد را به نفع خود دریافت کرده باشد، نیاز به اجازه خروج از کشور همسر ندارد. شروط ضمن عقد مجموعه‌ای از شرط‌ها است که بسیاری از محدودیت‌های زنان را با توافق شوهر از بین می‌برد و مدیریت این موارد را به خود زن می‌سپارد. گرفتن حق طلاق و اجازه خروج از کشور از جمله این شروط هستند.
نحوه گرفتن اجازه خروج از کشور افراد بالای ۱۸ سال
به‌صورت کلی اگر افراد به دلایل مختلف ممنوع‌الخروج نباشند، تنها در دو صورت ممکن است با محدودیت روبه‌رو باشند. زنان متاهل تنها درصورتی می‌توانند از کشور خارج شوند که اجازه خروج از کشور شوهر را داشته باشند و پسران بالای ۱۸ سال هم تنها درصورتی این امکان را دارند که مشمول خدمت سربازی نباشند.
در بخش قبل درباره زنان متاهل توضیح دادیم، اما مردان بالای ۱۸ سال مشمول خدمت سربازی (چه مجرد و چه متاهل) می‌توانند با استفاده از معافیت تحصیلی و گرو گذاشتن وثیقه از کشور خارج شوند. مردان نیازی به دریافت اجازه از هیچ شخصی ندارند، اما اگر مشمول خدمت سربازی باشند، باید با استفاده از یکی از راه‌های جایگزین (معافیت تحصیلی یا غیره) سد مشمولیت را از مقابل خود بردارند.
غیر از موارد ممنوع‌الخروجی و با فاکتور گرفتن دو مورد بالا، محدودیت دیگری برای افراد وجود ندارد. حتی زنان مجرد بالای ۱۸ سال نیز می‌توانند بدون کسب اجازه خروج از کشور از پدر یا جد پدری، گذرنامه دریافت کرده و از کشور خارج شوند.
شرایط خروج از کشور افراد زیر ۱۸ سال
زنان متاهل زیر ۱۸ سال
محدودیت‌های مربوط به زنان متاهل چه زیر ۱۸ سال و چه بالای این سن باشند، برقرار است و در هر صورت نیاز به اجازه خروج از کشور همسر دارند.
زنان مجرد زیر ۱۸ سال
برخلاف زنان مجرد بالای ۱۸ سال، زنانی که کمتر از ۱۸ سال سن دارند و مجرد هستند، حتما باید اجازه خروج از کشور از پدر یا جد پدری را داشته باشند.
مردان
با توجه به این که مردان زیر ۱۸ سال هنوز در قانون سازمان وظیفه عمومی مشمول به حساب نمی‌آیند، محدودیتی برای خروج از کشور ندارند. البته مردان زیر ۱۸ سال هم باید اجازه خروج از کشور قیم خود را داشته باشند.
مدارک لازم برای دریافت پاسپورت
درحال حاضر لیستی از مدارک عمومی وجود دارد که برای دریافت پاسپورت باید آن‌ها را به همراه داشت. علاوه بر این مدارک، مردان و زنان هر کدام باید مدارک خاصی را نیز ضمیمه مدارک عمومی کنند.
مدارک عمومی موردنیاز برای دریافت پاسپورت
اصل و کپی از کارت ملی و شناسنامه ضروری است. درصورتی‌که فرد برای این مدارک اقدام کرده باشد اما هنوز مدارکش صادر نشده باشند، باید از ثبت احوال تاییدیه دریافت کند. همچنین افرادی که از قبل گذرنامه داشته‌اند، باید اصل گذرنامه قبلی خود را تحویل مراکز صدور گذرنامه دهند. تمام افراد باید یک عکس ۶ در ۴ تمام رخ و با زمینه سفید را تحویل دهند. افراد زیر ۱۸ سال چه مرد و چه زن باید اجازه خروج از کشور کتبی و محضری قیم خود را هم به همراه داشته باشند.
مدارک مخصوص زنان
برای زنان متاهل، اجازه خروج از کشور کتبی شوهر لازم است. البته اگر شوهر فوت کرده باشد، ارائه اصل گواهی فوت یا اصل شناسنامه باطل‌شده او برای دریافت پاسپورت الزامی است.
مدارک مخصوص مردان
مردان باید برای دریافت پاسپورت، اصل کارت پایان خدمت یا کارت معافیت خود را به همراه داشته باشند. اگر فرد کارت پایان خدمت یا معافیت نداشته باشد، باید اجازه کتبی سازمان وظیفه عمومی را به همراه داشته باشد. صدور اجازه خروج از کشور برای مردان درحال تحصیل در دسته مجوزهای سازمان وظیفه عمومی است. البته برای مردان بالای ۵۰ سال، نیازی به ارائه کارت پایان خدمت یا معافیت ندارند.
دادخواست اجازه خروج از کشور
این دادخواست زمانی صادر می‌شود که زن بخواهد با اجازه دادگاه عمومی حقوقی و ارائه دلایل مستدل، بدون اجازه خروج از کشور همسر اقدام به خروج از کشور کند. بر همین اساس زن می‌تواند با ارائه دلایلی مثل عدم زندگی مشترک با مرد یا ارائه مدارک طلاق از دادگاه عمومی حقوقی درخواست خروج از کشور را طرح کند.
آیا مجوز خروج یک بار صادر می‌شود؟
اعتبار پاسپورت محدود است و ارائه مجوز از سوی مرد تا پایان زمان اعتبار آن سندیت دارد. به عبارت دیگر زن می‌تواند پس از اخذ مجوز (همان بار اول) تا پایان اعتبار گذرنامه، مرتبا از کشور خارج شود و نیازی نیست قبل از هر سفر مجددا از شوهرش اجازه بگیرد. این موضوع زمانی بی‌اثر می‌شود که مرد پس از دادن مجوز، به هر دلیلی همسرش را ممنوع‌الخروج کند.
البته بسیاری از زوجین طبق وکالتنامه‌ای بلاعزل این حق را برای همیشه در اختیار زن قرار می‌دهند. پس از بار اول و حتی پس از اتمام اعتبار گذرنامه، زن می‌تواند با استفاده از وکالتنامه بلاعزل خود گذرنامه را تمدید کند.
اجازه خروج از کشور از همسر با فسخ نکاح
ممکن است در برخی از موارد مرد برای چند سال ناپدید شده باشد و زن برای دریافت اجازه خروج از کشور در مضیقه باشد. در این شرایط که مرد حتی در دسترس نیست تا این اجازه را صادر کند، زن می‌تواند با استفاده از تجربیات یک وکیل، ابتدا فسخ نکاح کند و سپس به‌عنوان یک زن مجرد گذرنامه دریافت کند.
بنابراین تا زمانی که مرد مفقودالاثر بوده و زن هم همچنان همسر قانونی او باشد، زن نمی‌تواند برای گذرنامه اقدام کند. تنها راه حل این مشکل از بین بردن پیمان ازدواج به وسیله فسخ نکاح است. در صورتی که شرایط فسخ نکاح هم مهیا نباشد، زن می‌تواند در دادخواست خود از دادستان بخواهد تا مجوز خروج او را صادر کند.
سخن پایانی
بر اساس قانون فعلی حاکم بر کشور، اجازه خروج شهروندان به شرایطشان در زندگی اجتماعی بستگی دارد. قانون برای مردان زیر ۱۸ سال و بالای ۱۸ سال قوانین مختلفی تعریف کرده است که بدون رعایت آن‌ها نمی‌توانند از کشور خارج شوند. علاوه بر این قانون برای زنان مجرد و متاهل و زنان زیر ۱۸ سال و بالای ۱۸ سال هم قوانین مختلفی برای کسب اجازه خروج از کشور وجود دارد که هر کدام نیازمند شرایط ویژه‌ای است تا زن بتواند از کشور خارج شده یا مهاجرت کند.