طبق قانون ما که از شرع سرچشمه می‌گیرد، مهریه حق زن است که تا زمان پرداخت، بر گردن شوهر خواهد ماند. امّا گاهی زن می‌تواند آن را ببخشد که برای این کار شرایط قانونی در نظر گرفته شده است. در این مقاله به قوانین مربوط به بخشیدن مهریه و به خصوص بخشیدن مهریه بدون اذن پدر می‌پردازیم.
بخشیدن مهریه یعنی چه؟
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، بلافاصله پس از جاری شدن عقد ازدواج، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر تصرّفی در آن داشته باشد؛ یعنی می‌تواند هر زمان که بخواهد تمام یا مقداری از آن را به شوهرش ببخشد. به عبارتی اگر زن در سندی رسمی یا عادی، تمام یا قسمتی از مهر خود را به مرد ببخشد، به آن بذل مهریه یا بخشیدن مهریه می‌گویند.
با توجه به این که زن مالک مهریه است، می‌تواند هر زمان که بخواهد تمام یا مقداری از آن را طی سند رسمی و یا عادی به شوهرش ببخشد.
مراحل بخشیدن مهریه
برای این کار نیاز به مراجعه به مراجع قضایی نیست، بلکه زن می‌تواند با سندی عادی یا رسمی این کار را انجام دهد. اگر به وسیله دست‌نوشته‌ای عادی این کار را انجام دهد، سند عادی است و اعتبار نیز خواهد داشت. همچنین زن می‌تواند با مراجعه به دفتر اسناد، بخشیدن مهریه را با سند رسمی ثبت کند.
پس از تنظیم سند رسمی مبنی بر بخشیدن مهریه، دفتر اسناد برای دفتر ازدواجی که عقد در آن ثبت شده نامه می‌فرستد تا بذل مهریه در سند ازدواج ثبت شود.
مدارک بخشیدن مهریه
برای بذل مهریه در دفاتر اسناد، مدارک شناسایی یعنی کارت ملی و شناسنامه زن و همچنین سند ازدواج لازم است. گذشته از این، زن باید بالای ۱۸ سال سن داشته باشد و از نظر عقلی سالم باشد.
شرایط بخشیدن مهریه بدون اجازه پدر
هرچند پیش از این اشاره شد که از نظر قانون زن مالک مهریه است و می‌تواند هر تصرفی در آن بکند و نیازی به اجازه پدر ندارد، دفاتر اسناد و ازدواج، با رعایت عُرف، امضای پدر را هم نیاز دارند.
در رابطه با این موضوع باید گفت که گاهی بخشیدن مهریه از روی رضایت و عشق به همسر است، امّا گاهی زن برای فرار از تنگناهایی که مرد برایش به وجود آورده، مجبور به این کار می‌شود. علاوه بر این ممکن است زن تحت تأثیر احساسات زودگذر این کار را بکند یا شوهر او را اجبار کند. تنها به دلیل همین مسائل است که برخی از دفترخانه‌ها برای بخشیدن مهریه اجازه پدر را شرط می‌دانند.
با این حال همانطور که در ابتدا گفته شد، از لحاظ قانونی نیازی به اجازه پدر نیست و صرفا یک عرف در میان برخی از دفاتر اسناد رسمی، این الزام را ایجاد کرده است. بنابراین اگر دفتر اسناد رسمی رضایت پدر را لازم نداند و یا زوجین با انعقاد یک سند عادی میان خود بخشش مهریه را منعقد کنند، در دادگاه به مشکلی برنخواهند خورد.
شرایط بخشیدن مهریه
بخشیدن مهریه بر اساس نوع مهری که تعیین شده است، به دو صورت امکان دارد:
۱. بخشیدن مهریه با ابراء:
اگر مهریه مال مشخصی باشد که اکنون در ملکیت شوهر نباشد (مثلا تعیین تعدادی سکه که امروز مرسوم است)، نوعی دِین محسوب می‌شود و طبق قانون بخشیدن دِین از راه ابراء امکان دارد. بر اساس ماده ۲۸۹ قانون مدنی، ابراء یعنی شخصی که دِینی بر گردن دیگری دارد، از حق خود صرف‌نظر کند. بنابراین طبق قانون اگر مثلا تعدادی سکه به عنوان مهر تعیین شده است، زن برای بخشیدن آن باید از راه ابراء اقدام کرده و سندی تنظیم کنند. در این حالت زن دیگر حق مطالبه نخواهد داشت.
۲. بخشیدن مهریه با هبه:
گاهی نیز مَهریه به صورت مالی عینی (قابل رؤیت) تعیین می‌شود که قبل از عقد نیز در ملکیت شوهر قرار داشته است؛ مثلا سه دانگ از یک زمین و یا فلان خودرو و … که پس از عقد، زن رسما مالک آن محسوب می‌شود. با توجه به این که مهر به صورت مالی در اختیار زن قرار دارد، اگر بخواهد آن را ببخشد باید از طریق هبه عمل کند. هبه یعنی فردی مالی را که متعلق به خودش است، به دیگری هدیه بدهد.
البته هبه نیز به دو صورت انجام می‌شود: معوّض و غیرمعوّض. غیرمعوّض یعنی زن بدون هیچ قید و شرطی مهریه خود را می‌بخشد، امّا هبه معوّض یعنی زن بخشیدن مهریه را در قبال دادن چیزی انجام می‌دهد. مثلا شرط کند که در صورت دادن ملکی از سوی شوهر، تمام یا قسمتی از مهر خود را ببخشد.
در مورد هبه معوض باید گفت که زن دیگر نمی‌تواند به آن برگردد و آن را پس از بخشش، مطالبه کند؛ زیرا عوض آن را پیش از این دریافت کرده است. امّا در صورت غیرمعوض بودن، همیشه می‌تواند به مهریه بازگردد.
بخشیدن مهریه در طلاق خلع و مبارات
خلع و مبارات طلاقی است که در صورت کراهت زن از شوهر پیش می‌آید و طبق آن مالی را به مرد می‌دهد تا او را طلاق دهد. زن می‌تواند این مال را بخشیدن مهریه یا قسمتی از آن قرار دهد.
پذیرش بذل مهریه در حق طلاق
پیش از این اشاره کردیم که زن می‌تواند بخشیدن مهریه را وسیله قرار دهد تا حق طلاق را از مرد بگیرد یا این که آن را بذل می‌کند تا شوهر طلاقش دهد. پذیرش این شرایط بستگی به شوهر دارد که می‌تواند آن را بپذیرد یا نپذیرد.
آیا زن می‌تواند پس از بخشیدن مهریه دوباره آن را طلب کند؟
در ضمن این مطلب توضیح داده شد که اگر بذل مهریه به صورت ابراء باشد، زن دیگر حق ندارد آن را مطالبه کند، امّا اگر به صورت هبه باشد، دو حالت پیدا می‌کند: اول هبه معوّض که چون در قبال دریافت مالی بوده و آن مال توسط زن دریافت شده یا قرار است دریافت شود، دیگر حق مطالبه ندارد. دوم بخشیدن مهریه به صورت هبه غیرمعوّض است که هر زمان بخواهد می‌تواند دوباره آن را طلب کرده یا از آن رجوع کند.
سخن پایانی
در این مطلب سعی کردیم تمام آنچه مربوط به بخشیدن مهریه، قوانین و شرایط آن است بپردازیم. هرچند که با مقررات بخشیدن مهریه آشنا شدید، امّا برای تنظیم سند آن حتما از مشاوران باتجربه پلتفرم حقوقی ترازو کمک بگیرید تا بعدا در نتیجه بی‌اطلاعی از قوانین مدنی، پشیمان نشوید.
سوالات متداول
۱. آیا برای بخشیدن مهریه اجازه پدر لازم است؟
از لحاظ قانونی خیر؛ اما برخی از دفاتر به شکل سلیقه‌ای بخشش مهریه را بدون اذن پدر ثبت نمی‌کنند.
۲. شرایط بخشیدن مهریه توسط زن چیست؟
زنی که قصد بخشش مهریه خود را دارد، باید عاقل، بالغ و رشید باشد.
۳. آیا بخشش مهریه حتما باید در دفترخانه صورت بگیرد؟
خیر؛ بخشش ممکن است به واسطه سند عادی بین طرفین صورت بگیرد. البته سند رسمی از اعتبار کاملی برخوردار است و در دادگاه بدون هیچ مشکلی پذیرفته خواهد شد.
۴. آیا زن می‌تواند پس از بخشیدن مهریه دوباره آن را طلب کند؟
اگر بذل مهریه به صورت ابراء باشد، زن دیگر حق ندارد آن را مطالبه کند. امّا اگر به صورت هبه باشد، دو حالت پیدا می‌کند: اول هبه معوّض که چون در قبال دریافت مالی بوده و آن مال توسط زن دریافت شده یا قرار است دریافت شود، دیگر حق مطالبه ندارد. دوم بخشیدن مهریه به صورت هبه غیرمعوّض است که هر زمان بخواهد می‌تواند دوباره آن را طلب کرده یا از آن رجوع کند.