اگر تاجر باشید یعنی شغل شما معاملات تجاری باشد، حتما تاکنون با فرد ورشکسته یا ورشکستگی برخورد داشته‌اید، امّا چیزی که شاید از آن اطلاع نداشته باشید این است که در قوانین ورشکستگی تعاریف و انواعی برای آن ذکر شده و مقرراتی برای اعلام آن وجود دارد که در این مطلب آنها را با هم بررسی خواهیم کرد.
تعریف ورشکستگی
طبق ماده ۴۱۲ قانون تجارت، متوقف شدن فعالیت تاجر و ناتوانی او در انجام تعهدات و پرداخت بدهی‌ها، ورشکستگی نام دارد؛ در واقع به دلیل نبود سرمایه، نوسانات بازار، توجه نکردن به رقابت و… ممکن است تاجر از پرداخت تعهدات خود ناتوان بماند که در این صورت ورشکسته شده است.
گفتنی است که ورشکستگی مختص شرکت‌های تجاری و تاجران است، وقتی افراد عادی از پرداخت دیون خود ناتوان می‌مانند در قانون به آنها معسر گفته می‌شود.
انواع ورشکستگی
بر اساس قانون تجارت، ورشکستگی به سه دسته کلی تقسیم می‌شود که در ادامه هر یک را برای شما توضیح می‌دهیم:
ورشکستگی عادی
گاهی نوسانات پیش‌بینی نشده بازار یا تحریم‌های اقتصادی و مسائلی از این قبیل، باعث می‌شوند که تاجر دیگر توان پرداخت بدهی‌ها و انجام تعهدات را نداشته باشد و خود او و عملکردش هیچ نقشی در این امر نداشته است که به این حالت ورشکستگی عادی می‌گویند.
ورشکستگی به تقصیر
نوعی دیگر از ورشکستگی وجود دارد که خود به دو نوع تقسیم می‌شود: اجباری و اختیاری.
ورشکستگی به تقصیر (اجباری):
ماده ۵۴۱ قانون تجارت می‌گوید در موارد زیر تاجر ورشکسته به تقصیر است:
- اگر مخارج خانوادگی و شخصی تاجر در روزهای پیش از ورشکستگی، بیش از درآمد او بوده باشد.
- تاجر معاملات غیرمتعارف کرد باشد، یعنی سرمایه خود را صرف معاملاتی کرده که سوددهی در آنها مشروط به امر خاصی باشد یا نتیجه آن موهوم باشد.
- اگر برای به تأخیر انداختن ورشکستگی معامله‌ای برخلاف مصلحت خود کرده یا خریدی گران‌تر و فروشی ارزان‌تر از قیمت متعارف کرده باشد.
- یا یکی از طلبکاران را پس از توقف فعالیت، بر دیگران ترجیح داده باشد و طلب او را داده باشد.
ورشکستگی به تقصیر (اختیاری):
بر اساس ماده ۵۴۲ قانون تجارت، تاجر ممکن است ورشکستگی به تقصیر شناخته شود:
- تعهد کردن به حساب شخص دیگر بدون دریافت عوض، در حالی که از توان مالی او خارج باشد یا معامله غیر متعارفی به نفع دیگری بکند.
- اگر در صورت ورشکستگی و توقف فعالیت، مراتب را با تسلیم مدارک و صورتحساب‌ها تا حداکثر سه روز به دادگاه اعلام نکرده باشد.
- دفاتر و مدارک تجاری ناقص و بدون ترتیب باشد یا اصلا این مدارک موجود نباشند یا بدهی‌ها و مطالبات به صورت دقیق درج نشده باشند.
باید بدانید که اعلام ورشکستگی به تقصیر توسط دادگاه مشروط بر این است که تاجر در موارد بالا تقلب نکرده باشد.
ورشکستگی با تقلب
مطابق با آنچه در ماده ۵۴۹ قانون تجارت ذکر شده، اگر تاجر دفاتر خود را مفقود کرده باشد، بخشی از اموال خود را مخفی کند یا با استفاده از معاملات صوری از بین ببرد و در نهایت اگر تاجر خود را به بدهی‌های غیرواقعی مقروض جلوه دهد، از نظر دادگاه ورشکسته با تقلب محسوب می‌شود و بر اساس قانون مجازات خواهد شد.
اعلان ورشکستگی
طبق ماده ۴۱۳ قانون تجارت، تاجر ورشکسته باید حداکثر سه روز پس از ناتوانی در انجام تعهدات، با در دست داشتن دفاتر تجاری و صورتحساب‌ها به محکمه مراجعه و اعلان ورشکستگی کند. باید بدانید که تاجر باید لیست تمام اموال خود را علاوه بر صورت بدهی‌ها و طلب‌ها به دادگاه تسلیم کند و باید بدانید که معمولا دادگاه تا معلوم شدن وضعیت، اموال را مهر و موم خواهد کرد.
مدیر تصفیه
دادگاه پس از مراجعه تاجر، هنگام صدور حکم ورشکستگی یا حداکثر پنج روز پس از آن، شخصی را به عنوان مدیر تصفیه مشخص می‌کند که انجام امور مالی تاجر ورشکسته را بر عهده خواهد داشت. گفتنی است که مدیر تصفیه می‌تواند وسایل ضروری و مایحتاج زندگی تاجر، اشیایی که ممکن است نزول قیمت پیدا کنند و ضایع شوند و اشیایی که برای به راه انداختن سرمایه تاجر لازم هستند را از توقیف خارج کند.
طبق قانون مدیر تصفیه صورت تمام دارایی‌ها را در دو نسخه تهیه کرده و یکی را به دادگاه تسلیم می‌کند و ظرف پانزده روز باید خلاصه‌ای از وضعیت ورشکستگی را تهیه و به عضو ناظر بدهد؛ سپس تمام دارایی به مدیر تصفیه تسلیم می‌شود و او با نظارت عضو ناظر به فروش اموال و وصول طلب‌ها برای پرداخت بدهی‌ها اقدام می‌کند.
سخن پایانی
هر چند شاید دور از ذهن باشد امّا برای هر فعال اقتصادی، اطلاع از قوانین ورشکستگی لازم است و همیشه باید از افراد مطلع به قانون مانند مشاورین حقوقی ترازو برای انجام این امور کمک گرفت.