جرم تهمت زدن چیست و چه مجازاتی دارد؟

جرم تهمت و افترا یکی از جرایمی است که این روزها خصوصا با گسترش فضای مجازی و دسترسی آسان افراد به آن، بسیار رواج یافته است. آبرو و حیثیت افراد یکی از اموری است که در دین اسلام حرمت آن حتی از خانه خدا نیز برتر دانسته شده است. به همین منظور در قوانین شرعی و جزایی برای جلوگیری از ریختن آبروی دیگران بدون سبب، تهمت زدن به دیگران جرم انگاری شده و برای جرم تهمت، مجازات درنظر گرفته شده است. بنابراین با توجه به اینکه در دنیای کنونی ممکن است این جرم متوجه ما بوده یا اینکه ما خود مرتکب آن شویم بهتر است تا قدری بیشتر درباره آن بدانیم.

انواع تهمت و افترا

در ابتدا برای شناخت بهتر، اقسام جرم تهمت را با هم مرور می‌کنیم. جرم تهمت و افترا بر دو قسم است. عملی و لفظی.

1. افترای عملی: در افترای عملی فرد با انجام اقداماتی سعی در مجرم و متهم نشان دادن فردی می‌کند. مثلا با پرونده‌سازی برای یک فرد، اقدام به بردن آبروی او می‌کند. بر اساس ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی: «هرکس عالما، عامدا و به قصد متهم کردن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می‌شود، بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است، بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد کند و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب شود، پس از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از ۶ ماه تا سه سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود.»
2. افترای لفظی:‌ بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی:‌ «هر کس، به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر، به کسی، امری را‌ صریحا، نسبت دهد یا آن‌ ها را منتشر نماید که مطابق قانون، آن امر، جرم محسوب می ‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که‌ موجب حد است، به جزای نقدی درجه شش، محکوم خواهد شد. تبصره – در مواردی که نشر آن امر، اشاعه فحشا محسوب گردد، هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید، مرتکب به مجازات مذکور، محکوم خواهد شد.»

بنابراین جرم تهمت و افترای لفظی، یعنی نسبت دادن صریح عملی که قانونا جرم بوده و قابل اثبات نیز نباشد به فردی، به وسیله الفاظ، چه این الفاظ مکتوب باشند و یا این که از دهان شخص خارج شوند.
البته باید توجه کرد که حتی اگر جرم تهمت قابل اثبات باشد، اما گفتن آن سبب اشاعه فحشا گردد، مرتکب مجازات خواهد شد. پس اگر کسی مرتکب روابط نامشروع شود و شما حتی بتوانید آن را اثبات کنید، حق بیان آن در عموم را نخواهید داشت. زیرا سبب اشاعه فحشا خواهد بود و در صورت بیان مجازات خواهید شد.

انتشار از شرایط تحقق جرم تهمت

عنصر مهم در تحقق جرم تهمت، نشر اتهام است. بر اساس قانون فرقی نمی‌کند که این انتشار با چه وسیله‌ای رخ دهد و صرف این که اتهام بیان و منتشر شود، برای تحقق جرم تهمت کافی است.

تفاوت توهین و افترا

توهین و تهمت (افترا) گرچه دارای شباهت‌هایی هستند، اما با یکدیگر فرق دارند. در توهین قصد گوینده صرفا توهین و تحقیر مخاطب است، ولی در افترا شخص می‌خواهد از یک واقعیت خبر دهد. به عنوان مثال، اگر فردی به دیگری بگوید «قاتل»، بدون آن که واقعا منظور او این باشد که وی مرتکب قتل شده و صرفا به عنوان یک فحش از لفظ قاتل استفاده کرده باشد، این امر توهین است. اما ممکن است فردی به دیگری بگوید «قاتل»، به این معنا که او واقعا مرتکب قتل شده و شخصی را کشته است که این امر تهمت یا افترا خواهد بود. البته توهین دایره گسترده‌تری داشته و صرفا در مورد نسبت دادن جرایم نیست، بلکه هرگونه لفظ اهانت‌آمیزی را شامل می‌شود.

ارکان و اجزای قانونی تهمت

بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، برای تحقق جرم تهمت شرایطی لازم است که عبارتند از :

1. جرمی را بصورت صریح و واضح به دیگری نسبت دهد.
2. آن جرم امر پوچ و واهی باشد، یعنی ساخته تخیلات ذهن شاکی باشد.
3. با انگیزه ضرر زدن و هتک حیثیت آن جرم را به غیر نسبت دهد.
4. نسبت‌دهنده نتواند درستی موضوعی را که به دیگری نسبت داده، در مرجع قضایی صلاحیت دار به اثبات برساند.

عنصر روانی جرم تهمت

در مورد تهمت یا افترای عملی، هر کس عالما، عامدا و به قصد متهم کردن دیگری، ادواتی را در نزد او قرار دهد، مجرم خواهد بود. پس هم باید عالم به عمل خود باشد و هم عمد داشته باشد که فرد دیگری را متهم نشان دهد. اما در مورد افترای لفظی، همین که فرد با علم و آگاهی جرمی را به دیگری نسبت دهد، کافی است تا جرم تهمت واقع شود.

قذف

یکی از اقسام خاص جرم تهمت، قذف است. در این جرم فرد به دیگری نسبت زنا یا لواط می‌دهد و حتی اگر آن شخص مرده باشد، باز هم این جرم رخ داده است. قذف برخلاف جرم تهمت، جرمی حدی است و نه تعزیری.

شرایط اثبات قذف

تهمت رابطه نامشروع حتما باید ناظر بر انجام زنا یا لواط بوده باشد تا مرتکب به مجازات جرم قذف محکوم شود. زنا عبارت است از دخول آلت تناسلی مرد به زن به اندازه ختنه‌گاه و لواط نیز که در ماده ۲۳۴ قانون مجازات اسلامی بیان شده است، به معنای دخول آلت تناسلی مرد در دُبُر یا پشت انسان مذکر دیگری است. بنابراین در صورتی که صرفا تهمت ناظر بر رابطه نامشروع غیر از زنا یا لواط بوده باشد، جرم قذف محقق نمی‌شود.
جرم قذف گاهی با الفاظ مستقیم رخ می‌دهد، مانند این که کسی به دیگری بگوید تو زناکاری و گاه به صورت غیرمستقیم رخ می‌دهد، مانند این که به فردی گفته شود که تو فرزند پدرت نیستی. در این حالت جرم قذف نسبت به مادر آن شخص رخ داده است. همچنین شخص نسبت‌دهنده باید از معنای حرفی که می‌زند آگاه باشد و قصد نسبت دادن به دیگری را داشته باشد. همچنین این نسبت باید روشن و صریح باشد.
در مواردی که فرد به صورت غیرمستقیم نسبت زنا می‌دهد، مانند این که به کسی بگویند که تو زنازاده‌ای، در اینجا جرم قذف نسبت به مادر او محقق شده، اما خود فرد نیز می‌تواند به عنوان توهین از گوینده شکایت کند.

مجازات قذف

گفتیم که مجازات قذف، مجازاتی حدی است و قوانین خاص خود را دارد. به طور کلی، مجازات تهمت رابطه نامشروع هشتاد ضربه شلاق است.
قذف در صورتی موجب حد می‌شود که قذف‌شونده در هنگام قذف، بالغ، عاقل، مسلمان، معین و غیرمتظاهر به زنا یا لواط باشد. هرگاه قذف‌شونده، نابالغ، مجنون، غیرمسلمان یا غیرمعین باشد قذف‌کننده به سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش محکوم می‌شود، اما قذف متظاهر به زنا یا لواط، مجازات ندارد.
قذف کسی که متظاهر به زنا یا لواط است، نسبت به آن چه متظاهر به آن نیست، موجب حد است. مانند نسبت دادن لواط به کسی که متظاهر به زنا است.
هرگاه کسی زنا یا لواطی که موجب حد نیست، مانند زنا یا لواط در حال اکراه یا عدم بلوغ را به دیگری نسبت دهد، به سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش محکوم می‌شود. نسبت دادن زنا یا لواط به کسی که به خاطر همان زنا یا لواط محکوم به حد شده است، قبل از توبه مقذوف، مجازات ندارد. البته مجازات قذف دارای نکات بیشتری است که در صورت تمایل می‌توانید با تماس با مشاوران ما سوالات خود را بپرسید.

مجازات اعاده حیثیت تهمت

شما هم زیاد شنیده‌اید که وقتی فردی با اتهامی از جانب دیگران روبرو می‌شود، مدعی اعاده حیثیت می‌شود. حال ببینیم مفهوم اعاده حیثیت چیست؟‌ اعاده حیثیت در واقع شکایت از کسی است که به انسان افترا زده است. با این عمل و اثبات بی‌گناهی فرد، در واقع حیثیت او که با جرم تهمت لکه‌دار شده بود، تطهیر خواهد شد. پس اگر کسی به دیگری افترا زد، با شکایت در دادسرا و اثبات بی‌گناهی و همچنین مجازات فرد افترازننده، می‌توان حیثیت بربادرفته را برگرداند. البته قانون‌گذار در کنار مجازات افترازننده، جبران خسارت معنوی فرد از طریق الزام به عذرخواهی و یا درج حکم در جراید را نیز پیش‌بینی کرده است. همچنین باید بدانید که مهلت اعاده حیثیت در امور کیفری، یک سال از تاریخ اطلاع از جرم است.

نقش وکیل در شکایت اعاده حیثیت

برای احقاق حقوق و جبران خسارت واردشده، لازم است که شخص مورد افترا فورا از افترازننده شکایت کند. برای این که روند رسیدگی به شکایت تسهیل و تسریع شود، بهتر است حتما از مشاور حقوقی و وکیل با تجربه مشورت بگیرید. وکیل می‌تواند به شما در تنظیم دادخواست اعاده حیثیت کمک کرده و به بهترین نحو ممکن به اثبات جرم افترا‌زننده بپردازد.

نمونه شکایت اعاده حیثیت و افترا

ریاست محترم دادسرای ….
با سلام ؛
احتراما به استحضار می رساند که مشتکی عنه ………….. در تاریخ ……………….. در حضور سایرین (‌یا از طریق انتشار در فضای مجازی) علیه اینجانب ………….. اتهاماتی را وارد نموده و موفق به اثبات آن در مراجع قضایی نشدند و در نهایت دادگاه کیفری حکم بر برائت اینجانب صادر نموده است. بنابراین اینجانب با استناد به اسناد و مدارک ضمیمه شده، تقاضای تعقیب و مجازات ایشان را به جرم افترا به استناد ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی دارم .
با تشکر .

سخن پایانی

جرم تهمت و افترا یکی از جرایمی است که امروزه شایع شده و برای اینکه در دام آن نیفتیم و یا در برابر دیگران از خود دفاع کنیم، بهتر است با قوانین آن آشنا باشیم. باید بدانید که جرم تهمت، جرمی قابل گذشت است که صرفا با شکایت شاکی خصوصی مجازات خواهد شد و برای شکایت در مراجع کیفری، تنها یک سال از زمان اطلاع از وقوع جرم دارای زمان هستید. پس اگر شما نیز با این جرم برخورد داشته‌اید، بهتر است فرصت را از دست نداده و با استفاده از خدمات مشاورین و وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو به احقاق حق خویش بپردازید.