دادخواست چیست؟

برای هر کس ممکن است پیش آید که نیاز به مراجعه به دادگاه داشته باشد تا شکایت خود را در امور حقوقی مطرح کند و حق خود را بگیرد. اولین مرحله از شروع دادخواهی برای افراد، تنظیم دادخواست است. بنابراین با ما همراه باشید تا موارد مرتبط با تنظیم آن را بررسی کنیم.
قانون تعریفی از این عبارت پیش‌بینی نکرده است. داد خواستن به معنای دادخواهی و عدالت خواستن است. دادخواست برگه‌ای است با ظاهر، ستون‌بندی و اصطلاحات خاص که در مراجع دادگستری در اختیار افراد قرار داده می‌شود تا دعاوی حقوقی خود را در آن تنظیم کنند. افراد با تنظیم و تقدیم این برگه، مطابق شرایط صحیح مشخص‌شده در قانون، مراجع قضایی را موظف به رسیدگی و صدور رای راجع به خواسته خود می‌کنند. به تقدیم‌کننده دادخواست اعم از هر شخص حقیقی و حقوقی که دعوای خود را در برگ مخصوص تنظیم و اقامه دعوا کند، خواهان و به طرف مقابل نیز خوانده گفته می‌شود. مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دادخواهی حق مسلم هر فردی است و هر کس می‌تواند به منظور دادخواهی به دادگاه صالح مراجعه کند. به موجب ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، شرط اولیه شروع به دادرسی، تقدیم دادخواست توسط خواهان است.

شرایط و اجزای دادخواست

شرایط و ارکان دادخواست حقوقی در قانون آیین دادرسی مدنی به روشنی توسط قانونگذار تبیین شده است .شرایط قانونی که در مواد ۵۱ و ۵۲ این قانون آورده شده است، بدین شرح است:
شرط اولیه که موجب داد‌خواست شمردن برگه تقدیمی به دادگاه می‌شود این است که این برگه به زبان فارسی در برگ‌های چاپی مخصوص نوشته شود. داد‌خواست باید جهت به جریان افتادن در سیستم رسیدگی، حاوی موارد زیر باشد:

1. نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و در صورت امکان شغل خواهان
2. نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و شغل خوانده
3. تعیین خواسته و بهای آن مگر آن که تعیین بهاء ممکن نباشد و یا خواسته، مالی نباشد. مثلا خواسته تسلیم موضوع معامله به قیمت ۲۰ میلیون تومان
4. تعهدات و جهاتی که به موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند، به طوری که واضح و روشن باشد. مثلا به دلیل قراردادی که به دادخواست ضمیمه می‌شود، فرد خود را محق بداند.
5. آنچه خواهان از دادگاه درخواست دارد.
6. ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، از اسناد و نوشته‌جات و اطلاع مطلعین و غیره، ادله مثبته به ترتیب و واضح نوشته می‌شود و اگر دلیل، گواهی گواه باشد، خواهان باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را به طور صحیح معین کند.
7. امضای دادخواست‌دهنده (چه خواهان ، چه نماینده و وکیل وی)و در صورت عجز از امضاء، اثر انگشت او
8. چنانچه خواهان یا خوانده شخص حقوقی باشد، در داد‌خواست نام و اقامتگاه شخص حقوقی نوشته خواهد شد.
9. در صورتی که هر یک از اصحاب دعوا عنوان قیم یا متولی یا وصی یا مدیریت شرکت و امثال آن را داشته باشند، در دادخواست باید تصریح شود.

دادخواست بهتر است توسط وکیل خواهان تنظیم شود و مشخصات و نشانی وکیل در آن ذکر شود.

هر دادخواست سه رکن اصلی دارد:

• خواهان یا مدعی شخصی از دادگاه رسیدگی به امری را مطالبه می‌کند؛
• خوانده یا مدعی علیه شخصی که دعوا علیه او اقامه می‌شود؛
• خواسته یا موضوع دعوی؛ مدعی باید آنچه را که از دادگاه درخواست دارد، بنویسد. خواسته و بهای آن در قسمت مربوط در برگه چاپی نوشته می‌شود. چنانچه مدعی نسبت به اموری فرع بر خواسته اصلی مانند هزینه دادرسی، حق‌الوکاله وکیل و سایر خسارات دادرسی و خسارت تأخیر در انجام تعهد هم تقاضای رسیدگی داشته باشد، این امر مستلزم ذکر در دادخواست است. درخواست دستور موقت، تأمین خواسته وتأمین دلیل را هم می‌تواند همراه خواسته درخواست کرد.

آثار دادخواست

دادخواست مطالبه رسمی حق شمرده می‌شود و دارای آثاری است که با تقدیم و ثبت آن در دفتر کل دادگاه به وجود می‌آید. می‌توان این آثار را در دو بند بررسی کرد:

بند نخست؛ آثار دادخواست نسبت به دادگاه

تقدیم دادخواست موجب ایجاد تکلیف در رسیدگی وصدور رأی برای دادگاه می‌شود. مطابق با ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی، قضات دادگاه‌ها نمی‌توانند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزند.
اثر مهم دیگر برای دادگاه، تعیین محدوده رسیدگی است؛ به این معنی که دادگاه مکلف است نسبت به آنچه خواهان در دادخواست تعیین نموده و تنها به آنچه تعیین شده رسیدگی نماید و اگر خواهان را چه به صورت جزئی و چه به صورت کلی مستحق تشخیص دهد، به همان میزان حکم صادر کند. مثلا اگر در دادخواست تقاضای پرداخت اجاره‌ بهای معوقه شده باشد، دادگاه نسبت به خساراتی که ممکن است مستاجر به ملک مسکونی زده باشد، رای صادر نخواهد کرد؛ زیرا در دادخواست این امر مطرح نشده است.

بند دوم؛ آثار دادخواست نسبت به اصحاب دعوا

با تقدیم دادخواست نوعی رابطه حقوقی بین اصحاب دعوا ایجاد می‌شود که برای هر دو طرف، حقوق و تکالیفی ایجاد می‌کند. به موجب این رابطه، خواهان تنها تا مقاطعی حق استرداد دادخواست را دارد. این حق استرداد در ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی به این شرح آمده است: خواهان می‌تواند مادامی که دادرسی تمام نشده است، دعوای خود را استرداد کند. اما استرداد دعوا پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا در صورت رضایت خوانده ممکن است یا آن که خواهان به صورت کلی از دعوای خود صرف نظر کند.
اثر دیگر نسبت به اصحاب دعوا این است که در دعاوی که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج کشور است، دادگاه با رعایت تناسب شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌شود، مبلغ خسارت تأخیر در ادای دین را تعیین و در حکم می‌آورد؛ مگر طرفین طوری دیگر مصالحه کنند. اثر دیگر نسبت به خوانده است که او را مکلف به پاسخگویی به دعوایی که علیه او اقامه شده است، می‌نماید.

نحوه ثبت دادخواست

مطابق با ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، شروع به رسیدگی مستلزم تقدیم دادخواست به دفتر دادگاه صالح است. در سال‌های گذشته، افراد برای طرح شکایت به صورت حضوری به مراجع قضایی مراجعه می‌کردند و شکواییه خود را بر روی برگه مخصوص تقدیم می‌کردند. اما در سال‌های اخیر، جهت جلوگیری از تضییع وقت و در راستای گسترش خدمات الکترونیک قضایی، افراد می‌توانند در سراسر کشور از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، به صورت سیستمی اقدام به ثبت داد‌خواست خود نمایند.

نحوه نوشتن دادخواست حقوقی

دادخواست حقوقی برخلاف شکواییه کیفری باید بر روی برگه‌های چاپی که در مراجع قضایی در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار داده می‌شود، نوشته شود و کلیه شرایط قانونی در نوشتن آن رعایت شود. دادخواست و پیوست‌های آن باید به تعداد خواندگان افزون بر یک نسخه تقدیم شود. ستون‌های چاپی موجود در برگه باید به طور کامل نوشته شود و عدم رعایت آن موجب ردّ دادخواست خواهد شد.
براساس ماده ۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، هرگاه در دادخواست، خواهان یا محل اقامت او معلوم نباشد، ظرف دو روز از تاریخ رسید توسط قرار مدیر دفتر دادگاه رد فوری می‌شود . خواسته خواهان باید در قسمت مربوط آن دقیقا مشخص شده باشد و همینطور اگر دعوا مالی باشد، باید بهای آن تصریح شود. خواهان باید رونوشت گواهی‌شده اسنادی را که به آن در اقامه دعوا استناد کرده، ضمیمه دادخواست نماید. بنابراین نیاز به پیوست اصل اسناد نیست. خواهان باید به میزان مقرر قانونی هزینه دادرسی را به صورت ابطال و الصاق تمبر پرداخت کند که در صورت عدم پرداخت، دادخواست توقیف می‌شود.

شکواییه چیست؟

در امور حقوقی، شکایت در محاکم با دادخواست آغاز می‌شود، اما شروع رسیدگی به دعوا در دادگاه کیفری، مستلزم تنظیم و تقدیم شکواییه است. در جرایم قابل گذشت که شروع به تعقیب، منوط به شکایت شاکی و فاقد جنبه عمومی است، پس از تقدیم شکواییه به دادسرا، موضوع تعقیب و تحقیقات مقدماتی آغاز می‌شود. مطابق با ماده ۶۸ قانون آیین دادرسی کیفری، در تنظیم شکواییه باید این موارد قید شود:

1. نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملّی، نشانی دقیق و در صورت امکان نشانی پیام نگار(ایمیل)، شماره تلفن ثابت و همراه و کدپستی شاکی؛
2. موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم؛
3. ضرر و زیان وارده به مدعی و مورد مطالبه وی؛
4. ادله وقوع جرم، اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان؛
5. مشخصات ونشانی متشکی عنه یا مظنون در صورت امکان.

شاکی یا مدعی خصوصی می تواند شخصا یا توسط وکیل شکایت کند. شکواییه باید روی اوراق متحدالشکلی که توسط قوه قضاییه تهیه شده، تنظیم شود. اما عدم استفاده از این اوراق (یعنی شکایت به صورت شفاهی و یا در برگه‌های عادی)، مانع از استماع شکایت نیست.

تفاوت دادخواست و شکواییه

دعاوی حقوقی با دعاوی کیفری تفاوت ماهیتی دارند. دعوای کیفری زمانی است که شخص مورد بزه و جرم واقع شده و در واقع جرمی ارتکاب یافته؛ اما دعوای حقوقی ناشی از روابط خصوصی و شخصی افراد است. داد‌خواست مخصوص دعاوی حقوقی است و شکواییه در دعاوی کیفری مطرح می‌شود. شکایت کیفری را می‌توان در هر برگه‌ای نوشت ولی شکایت حقوقی حتما باید در ورقه‌ای مخصوص به نام داد‌خواست نوشته شود. شکایت باید ابتدا در دادسرا اقامه شود و سپس در صورت صدور کیفرخواست، به دادگاه فرستاده می‌شود. اما دعوای حقوقی مستقیما در دادگاه اقامه می‌شود. شکواییه به صورت شفاهی هم قابل طرح شدن است و دادسرا را ملزم به بررسی می‌کند، اما داد‌خواست باید حتما در قالب صحیح قانونی مطرح شود تا موجب اشتغال دادگاه شود.

انواع فرم‌های داد‌خواست

۱. داد‌خواست مطالبه وجه چک وتوقیف اموال

خواهان: آقای……
خوانده: آقای……….
وکیل: مسعود عبادی وکیل پایه یک دادگستری
تعیین خواسته و بهای آن: مطالبه وجه چک، خسارت تأخیر تادیه، صدور قرار تامین خواسته (توقیف اموال)
دلایل و ضمائم: داد‌خواست، وکالت‌نامه وکیل، فتوکپی مصدق چک، فتوکپی مصدق گواهینامه عدم پرداخت بانک
شرح دادخواست مطالبه وجه چک و توقیف اموال:
ریاست محترم دادگاه
احتراما به استحضار عالی می‌رساند موکل اینجانب به موجب یک فقره چک بانک ملت به شماره ….. مبلغ یکصد میلیون ریال معادل ده میلیون ریال از آقای …. طلبکار است. شایان ذکر است چک مذکور به موجب گواهینامه عدم پرداخت شماره ……. مورخ ۰۶/۰۲/۱۴۰۱ب برگشت خورده است. فلذا به موجب دادخواست تقدیمی تقاضای صدور حکم محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ چک و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت و هزینه‌های دادرسی از جمله حق‌الوکاله وکلا را داریم.
با تشکر – وکیل خواهان

۲. فرم دادخواست مطالبه وجه

۳. فرم دادخواست طلاق توافقی

سخن پایانی

دادخواست، آغاز احقاق حق در زمینه مسائل حقوقی است و تنظیم آن نیازمند تخصص و دانش کافی است. در بسیاری از موارد به دلیل عدم آشنایی افراد و ساده‌انگاری این امر، خود اقدام به تنظیم دادخواست می‌کنند که در نتیجه در همان گام نخست در دادگاه به دلیل مشکل در تنظیم، دادخواست رد شده و این امر مستلزم اتلاف هزینه و وقت فرد خواهد بود. بنابراین توصیه اکید ما این است که تنظیم دادخواست که به منزله چیدن زیربنای یک دعوای حقوقی است را به وکیلی مجرب بسپارید. همکاران ما در پتلفرم حقوقی ترازو همواره آماده‌اند تا وکالت شما در پرونده‌های حقوقی و کیفری را برعهده بگیرند.

سوالات متداول