شکواییه چیست و چگونه آن را تنظیم کنیم؟

شکواییه یا شکایت یا شکایت‌نامه، همگی عباراتی است که برای اقدام به شکایت کیفری به کار برده می‌شود و همه کم و بیش آنها را شنیده‌ایم. اما برای اطلاع از حقوق قانونی خود باید اطلاعات بیشتری در این موارد داشته باشیم. به عنوان مثال شکواییه چه شرایطی دارد؟ برای تنظیم آن به کجا باید مراجعه کرد؟ آیا حتما باید در فرم مخصوصی باشد یا خیر؟ تمام این سوالات باید پاسخ داده شود.

تعریف شکواییه

اگر کسی علیه ما مرتکب جرمی گردد، راه احقاق حق و دفاع از حق ما مراجعه به دستگاه قضایی است. اما دستگاه قضایی جز در مواردی که قانون مقرر کرده است به طور خودکار اقدامی به نفع ما انجام نخواهد داد مگر آن که ما چنین اقدامی را از دستگاه قضایی مطالبه کنیم. اما مطالبه ما از دستگاه قضایی به چه نحو است؟ در واقع شکواییه همان درخواست قانونی فرد از دستگاه قضایی است که نسبت به جرمی که علیه او انجام شده معترض بوده و درخواست رسیدگی به آن را بدین طریق خواهد داشت.

به عبارت دقیق‌تر شکوائیه برگه‌ای است که در آن فرد بزه‌دیده اقدام به طرح شکایت در محاکم دادگستری کرده و با بیان شکایت و دلایل خود از دستگاه قضایی درخواست رسیدگی به جرم وقوع یافته را دارد. البته شکواییه باید بر اساس قانون تنظیم شده و دارای جزییاتی باشد که در آینده به آن خواهیم پرداخت. در قانون و به خصوص آیین دادرسی کیفری الزاماتی برای شکواییه مطرح شده که اگر شکواییه فاقد آنها باشد، شکواییه رد شده و یا نتیجه مطلوب در پی نخواهد داشت. بنابراین باید به نحوه تنظیم و الزامات شکواییه پرداخت.

تفاوت شکواییه و دادخواست

در این بخش قصد نداریم تا به طور خیلی دقیق این موضوع که بحثی علمی است را مطرح نماییم. اما صرفا جهت آشنایی شما خواننده محترم باید بگوییم که شکواییه اقدام به طرح شکایت در امور کیفری است و دادخواست اقدام به طرح دعوا در امور حقوقی. به عبارت دیگر اگر جرمی علیه کسی واقع شود و او رسیدگی دستگاه قضایی به آن را مطالبه کند باید از طریق شکواییه این کار را انجام دهد و اگر کسی در امور حقوقی حقش ضایع گردد و اقدام به شکایت کند باید با تنظیم دادخواست این امر را صورت دهد. این مهمترین تفاوت دادخواست و شکواییه است. برای آشنایی بیشتر با دادخواست و نحوه تنظیم آن، مقاله «دادخواست چیست» را مطالعه کنید.

به طور کلی قانون‌گذار در مورد شکوائیه سخت‌گیری کمتری لحاظ کرده است، اما دادخواست بسیار دقیق‌تر و دارای اهمیت بیشتری است. زیرا در امور کیفری، دادسرا به عنوان مقام تحقیق شکواییه را بررسی و نهایتا پس از انجام تحقیقات اقدام به صدور کیفرخواست و ارسال آن به دادگاه خواهد کرد. به عنوان نمونه، دادخواست حتما باید در فرم‌های مخصوص تهیه شده توسط قوه قضاییه باشد و در فرمی غیر از آن پذیرفته نخواهد شد اما شکواییه چنین نیست و حتی شکایت شفاهی نیز باید توسط ضابط قضایی ثبت و مورد رسیدگی قرار بگیرد.

شرایط لازم در شکواییه

اما در یک شکواییه چه مواردی باید نوشته و رعایت شود؟ پاسخ این سوال در ماده ۶۸ آیین دادرسی کیفری داده شده است. بر اساس این ماده در شکوائیه موارد زیر باید قید شود:

• نام و نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، نشانی دقیق و در صورت امکان نشانی پیام‌نگار (ایمیل)، شماره تلفن ثابت و همراه و کدپستی شاکی
• موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم
• ضرر و زیان وارده به مدعی و مورد مطالبه وی
• ادله وقوع جرم، اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان
• مشخصات و نشانی مشتکی عنه یا مظنون در صورت امکان

حال که موارد الزامی در شکوائیه را بیان کردیم به توضیح نکاتی در مورد این موارد باید بپردازیم.

اولین گام در نگارش شکواییه

اولین گام در نگارش شکواییه وارد کردن اطلاعات هویتی فرد است. این اطلاعات باید به صورت کامل همانطور که در بالا بیان شد وارد گردد. علت این امر آن است که در صورت لزوم و برای انجام تحقیقات دسترسی به فرد راحت بوده و به راحتی بتوان به او دسترسی داشت.

موضوع شکایت چیست؟

یکی از مواردی که باید در شکواییه قید کرد، موضوع شکواییه است. اما این به چه معناست؟ باید گفت که موضوع شکایت در واقع اتفاق و رویدادی است که برای فرد اتفاق افتاده و او نسبت به آن شکایت دارد. بنابراین نیازی نیست تا حتما عنوان مجرمانه خاصی را در شکواییه بیان نمود. به عبارت دیگر نیازی نیست در نگارش شکوائیه عنوان دقیق جرم محقق شده را بیان کرد و حتی این امر به صلاح نیز نیست، زیرا ممکن است بعدا به همین علت فرد مقابل از شما اقدام به شکایت کند.

شاکی باید موضوع ماجرایی که برایش رخ داده را به طور مختصر توضیح دهد. البته اگر اقدام به چنین کاری کرد جای نگرانی نیست، زیرا حتی اگر عنوان مجرمانه را اشتباه نوشته باشد، مقام قضایی ملزم به تبعیت از آن نیست و عنوانی که قانونا با عمل ارتکابی منطبق باشد را اعلام خواهد کرد.

بیان دقیق تاریخ و محل وقوع جرم نیز دارای اهمیت بسیار است. زیرا صلاحیت رسیدگی محلی بر اساس محل وقوع جرم تعیین خواهد شد و همچنین تاریخ وقوع جرم منشا بسیاری از احکام و امور خواهد بود. به عنوان مثال قانون حاکم بر موضوع و همچنین محاسبه مرور زمان بر اساس همین تاریخ خواهد بود. همچنین دادسرا در تحقیقات خود دچار انحراف و گمراهی نخواهد شد.

ضرر و زیان وارده به شاکی یا مدعی خصوصی

بر اساس ماده ۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری، بزه‌دیده شخصی است که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان می‌گردد و چنانچه تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی» و هرگاه جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند، «مدعی خصوصی» نامیده می‌شود. گاه در وقوع یک جرم فرد متحمل خسارت نمی‌شود، مثلا کسی بدون ایجاد تخریب اقدام به ورود به منزل شخصی او کرده و یا به او توهین نماید. اما گاهی وقوع جرم همراه با ایجاد خسارت است، مثلا به بدن فرد یا به اموال او آسیبی برسد.

در مواردی که آسیب و خسارتی همراه با جرم محقق شود، شاکی می‌تواند در همان دادگاه کیفری خسارات خود را نیز مطالبه کند و نیازی به مراجعه به دادگاه حقوقی برای مطالبه ضرر و زیان و خسارت نخواهد داشت. به همین دلیل قانون در ماده ۶۸ بیان کرده که در صورت وقوع خسارت فرد می‌‌تواند ضمن اعلام شکایت، ضرر و زیان خود را نیز مطالبه کند. البته اگر فرد در این مرحله اقدام به درخواست ضرر و زیان نکند، می‌تواند بعدا از دادگاه حقوقی مطالبه ضرر و زیان کرده و خسارت خود را دریافت کند.

ادله وقوع جرم

مورد دیگری که باید در شکواییه بیان کرد، ادله‌ای است که شاکی برای اثبات ادعای خود دارد. این ادله ممکن است اعم از شهادت شاهدان یا اقرار بزهکار و امثال آن باشد. همچنین مواردی مانند پیامک، رسید بانکی، گزارش پلیس، فیلم دوربین مداربسته و امثال آن نیز برای قاضی قابل اعتنا خواهد بود و می‌توانید در صورت وجود در شکواییه بیان کنید. البته اگر ادله شما چندان قوی نیست بازهم جای نگرانی نیست زیرا دادسرا با اختیاراتی که دارد در صورتی که وقوع جرم را واقعی بداند، می‌تواند در کشف جرم و تحصیل ادله به کمک شما بیاید. به همین دلیل در پایان بند ت گفته شده که در صورت امکان این موارد باید در شکواییه بیان شود.

مشخصات متهم

گاهی ممکن است که بزهکار و متهم کاملا شناخته شده باشند و شاکی آنها را به مقام قضایی معرفی کند. اما آیا در مواردی که فرد از هویت متهم آگاهی ندارد، امکان شکایت وجود نخواهد داشت؟ خیر؛ امکان شکایت حتی در این موارد وجود دارد و دادسرا همانطور که گفتیم به عنوان مقام تعقیب و کشف، تلاش در جهت شناسایی متهم خواهد نمود. به همین دلیل در بند ث ماده ۶۸ بیان شده که هویت متهم را در صورت امکان باید در شکواییه بیان کرد ولی الزامی به بیان آن وجود ندارد.

تنظیم شکواییه در فرم چاپی مخصوص

آیا شکوائیه باید در فرم چاپی مخصوص تنظیم گردد؟ پاسخ هم مثبت است و هم منفی. قانون‌گذار به جهت سهولت کار شاکی و دستگاه قضایی، اوراق متحدالشکل را پیش‌بینی کرده است و چون در این اوراق تمام موارد الزامی دارای جای مخصوص به خود هستند، بهتر است تا از این اوراق استفاده گردد. اما آیا استفاده نکردن از این اوراق باعث می‌شود تا شکایت مورد رسیدگی قرار نگیرد؟ پاسخ منفی است و دستگاه قضایی مکلف است در هر صورت به شکایت فرد رسیدگی کرده و آن را تعیین تکلیف کند.

تبصره ماده ۶۸ آیین دادرسی کیفری در همین باره چنین می‌گوید: «قوه قضائیه مکلف است اوراق متحدالشکل مشتمل بر موارد فوق را تهیه کند و در اختیار مراجعان قرار دهد تا در تنظیم شکوائیه مورد استفاده قرار گیرد. عدم استفاده از اوراق مزبور مانع استماع شکایت نیست.»

نمونه فرم شکواییه

در ادامه یک نمونه فرم خام شکوائیه را قرار داده‌ایم که می‌توانید آن را دانلود کنید.

اقسام شکواییه (کتبی و شفاهی)

در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان شکواییه را به دو قسم شفاهی و کتبی تقسیم کرد. شکواییه کتبی در واقع همان چیزی است که تا کنون آن را توضیح دادیم. در شکواییه کتبی فرد با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی اقدام به پر کردن فرم بالا کرده و آن را در سیستم ثبت خواهد کرد. اما شکواییه شفاهی چیست؟

اگر فرد در هنگام وقوع جرم با مراجعه به کلانتری و یا پس از آن با مراجعه به دادستان اقدام به طرح شکایت کند، دادستان و یا ضابط قضایی یا همان نیروی انتظامی، مکلف است تا شکایت فرد را ثبت کرده و پس از امضای آن توسط شاکی اقدامات لازم برای رسیدگی به موضوع را انجام دهد.

ماده ۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌کند، ضابطان دادگستری موظفند شکایت کتبی یا شفاهی را همه وقت قبول نمایند. شکایت شفاهی در صورت‌جلسه قید می‌شود و به امضای شاکی می‌رسد. اگر شاکی نتواند امضاء کند یا سواد نداشته باشد، مراتب در صورت‌جلسه قید و انطباق شکایت شفاهی با مندرجات صورت‌جلسه تصدیق می‌شود. ضابطان دادگستری مکلفند پس از دریافت شکایت، به شاکی رسید تحویل دهند و به فوریت پرونده را نزد دادستان ارسال کنند.

همچنین ماده ۶۹ قانون آیین دادرسی کیفری می‌گوید: «دادستان مکلف است شکایت کتبی و شفاهی را همه وقت قبول کند. شکایت شفاهی در صورت‌جلسه قید و به امضاء یا اثر انگشت شاکی می‌رسد. هر گاه شاکی سواد نداشته باشد، مراتب در صورت‌جلسه قید و انطباق شکایت با مندرجات صورت‌جلسه تصدیق می‌شود.»

ثبت و مشاهده شکواییه

در حال حاضر برای ثبت شکایت کیفری باید به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کرده و پس از پرداخت هزینه لازم و همچنین در صورت لزوم افتتاح سامانه ثنا، اقدام به ثبت شکواییه نمود. پس از ثبت شکواییه، پیامکی برای شاکی ارسال خواهد شد که از طریق آن می‌تواند شکواییه خود را در سامانه ثنا مشاهده کند. ابلاغ‌های بعدی در باره شکواییه نیز از طریق همین سامانه به فرد ابلاغ خواهد شد. البته در این مورد حتما باید مراقب پیامک‌های کلاهبرداری و جعلی باشید.

پیگیری شکواییه

روند پیگیری شکواییه بدین صورت است که پس از ثبت توسط دفتر خدمات قضایی، پرونده به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع داده خواهد شد و در دادسرا پرونده مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در صورت لزوم تحقیقات توسط ضابطین قضایی به دستور دادیار یا بازپرس صورت گرفته و در صورت نیاز از متهم و شاکی جهت ادای توضیح دعوت به عمل خواهد آمد.

در صورتی که مقام رسیدگی کننده، دلایل وقوع جرم را جدی بداند، ضمن صدور قرار تامین مناسب برای متهم، روند تحقیقات را تکمیل کرده و پس از تکمیل، تصمیم مناسب را خواهد گرفت. در صورتی که ادله وقوع جرم جدی باشد، پس از صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه صالح جهت رسیدگی ارجاع خواهد شد و حکم نهایی توسط دادگاه صادر می‌شود.

ثبت شکواییه اینترنتی

در حال حاضر امکان ثبت شکایت به صورت آنلاین وجود ندارد و برای این امر باید به دفاتر خدمات قضایی و یا کلانتری‌ها مراجعه نمود.

سخن پایانی

شکواییه در واقع اقدام به شکایت کیفری نسبت به جرمی است که علیه شاکی صورت گرفته است. تنظیم شکواییه دارای شرایط و الزاماتی است و البته با توجه به تخصصی بودن امر، بهتر است تا این امور توسط وکیل خبره به امور کیفری صورت بگیرد. شما نیز اگر در مورد تنظیم شکواییه سوالی دارید بهتر است تا آن را با وکلای خبره ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.

سوالات متداول