طلاق به درخواست زوجه چه شرایطی دارد؟

مطابق با قانون مدنی، مردان هر زمان که بخواهند می‌توانند همسر خود را طلاق دهند. در مقابل، زنان تنها در شرایطی خاص، امکان تقاضای طلاق دارند. اما آیا می‌دانید که منظور از طلاق به درخواست زوجه چیست؟ کدام قوانین و مقررات پشتوانه این مسئله هستند؟ شروط طلاق به درخواست زوجه چیست؟ انواع یا موارد این نوع طلاق کدام‌اند؟ مرجع صالح برای رسیدگی به این درخواست کجاست؟ روند طلاق به درخواست زوجه چگونه است؟ پس از صدور حکم طلاق به درخواست زوجه، این حکم تا چه مدت اعتبار دارد و فرایند اجرای آن چگونه است؟ برای دانستن پاسخ این سؤالات، تا پایان این مقاله با ما همراه شوید.

منظور از طلاق به درخواست زوجه چیست؟

مطابق با ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی: «مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.» پس از اصلاح این ماده قانون در سال ۱۳۸۱، حق طلاق یک طرفه به درخواست زوجه در شرایطی خاص نیز در نظر گرفته شد. بر این اساس، در صورتی که زن با شرایط مقرر در تبصره این ماده قانونی روبه‌رو شود، می‌تواند تقاضای طلاق ارائه کند. در ادامه، درباره شرایط این نوع طلاق بیشتر توضیح خواهیم داد.

ماده قانونی طلاق به درخواست زوجه

طبق تبصره ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی: «زن نیز می‌تواند با وجود شرایط مقرر در مواد ۱۱۱۹، ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ این قانون، از دادگاه تقاضای طلاق نماید.»

نظریه مشورتی طلاق به درخواست زوجه

از جمله نظریه‌های مشورتی درباره تقاضای طلاق به درخواست زوجه می‌توان به نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۹۴۲ مورخ ۱۴۰۰/۹/۲۴ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره حق توکیل به غیر در اعطای وکالت در طلاق اشاره کرد. متن این نظریه به این شرح است:

«استعلام

۱. در وکالتنامه ضمن اعطای وکالت به زوجه در امر طلاق، زوج حق ضم وکیل را به موجب عقد خارج لازم از خود ساقط کرده است؛ حال چنانچه زوج وکیل مستقیم به دادگاه معرفی کند، آیا دادگاه می‌تواند وکالت وی را نپذیرد؟

۲. در دعوای طلاق به درخواست زوجه، با توجه به حکم مقرر در ماده ۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و عدم رعایت تشریفات در دادگاه خانواده، آیا تغییر خواسته به طلاق توافقی بعد از جلسه اول دادرسی امکان‌پذیر است؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

۱. اولا، در فرضی که زوجه وکالت در مطلقه نمودن خویش را با کلیه اختیارات اخذ کرده است، به لحاظ آن که به موجب ماده ۳۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹، وکیل حاضر در دادگاه باید دارای شرایطی باشد که به موجب قوانین راجع به وکالت در دادگاه مقررگردیده، به علاوه از حیث اصول دادرسی، یک شخص نمی‌تواند هم طرح‌کننده دعوی و هم در قبال آن پاسخگو باشد؛ لذا در فرض مذکور در صورتی که در وکالت‌نامه تنظیمی، وکالت با حق توکیل به غیر باشد، زوجه با تفویض وکالت اعطایی از سوی زوج به وکیل دادگستری برای قرار گرفتن در جایگاه خوانده، می‌تواند دادخواست طلاق تقدیم کند.

ثانیا، وکیلی که به ترتیب فوق توسط زوجه تعیین و معرفی می‌شود، وکیل مع‌الواسطه زوج محسوب می‌شود و ضرورتی به ضمیمه کردن وکیل دیگری از سوی زوج نیست؛ بویژه آن که در فرض سؤال، زوج به موجب عقد خارج لازم، حق ضم وکیل را از خود سلب کرده است.

۲. در فرض سؤال که زوجه به وکالت از زوج دعوای طلاق را مطرح کرده و پس از جلسه اول دادرسی زوجین بر طلاق توافقی موافقت کرده‌اند، نظر به این که وفق ماده ۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، رسیدگی در دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست و بدون رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی انجام می‌شود، تغییر خواسته به طلاق توافقی مسموع بوده و در این صورت دادگاه، گواهی عدم امکان سازش صادر خواهد کرد.»

شرایط طلاق به درخواست زوجه

موجبات طلاق به درخواست زوجه علاوه بر تبصره ماده ۱۱۳۳، در مواد ۱۱۱۹، ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی آمده است. بر این اساس، شرایط درخواست زوجه برای طلاق عبارت‌اند از:

• پرداخت نکردن نفقه توسط مردی که استطاعت لازم برای این کار را دارد
• رفتارهای سوء مرد
• ابتلای مرد به بیماری‌های مقاربتی
• اثبات خیانت مرد
• ابتلای مرد به اعتیاد شدید
• اثبات عقیم بودن مرد پس از پنج سال زندگی مشترک با زن
• ترک زندگی مشترک توسط مرد برای حداقل شش ماه یا  یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه
• ابتلای مرد به جنون
• زن حق طلاق به عنوان یکی از شروط ضمن عقد داشته باشد
• محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر

شرایط طلاق به درخواست زوجه باکره

درخواست طلاق از سوی زوجه باکره نیز می‌تواند مطابق با یکی از شرایطی که اشاره شد انجام شود. البته، این نوع طلاق آثار خاص خود را دارد. اولین اثر این نوع طلاق این است که اگر میان زن و مرد رابطه زناشویی اتفاق نیفتاده باشد، نیازی به نگه داشتن عده نخواهد بود. علاوه‌براین، پس از طلاق زن باکره، فقط نیمی از مهریه تعیین شده به او تعلق خواهد گرفت.

انواع طلاق به درخواست زوجه

طلاق یکطرفه به درخواست زوجه ممکن است در شرایط مختلفی تقاضا شود و انواع مختلفی دارد که در ادامه، با آنها آشنا می‌شوید.

طلاق به درخواست زوجه با وکالت در طلاق

ممکن است یک از شروط ضمن عقد ازدواج این باشد که زن حق طلاق داشته باشد. در این صورت، طلاق به درخواست زوجه با داشتن حق طلاق بسیار ساده‌تر خواهد بود. برای طلاق به درخواست زوجه با حق طلاق ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی به این شرح قابل اجراست:

«طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند: مثل این که شرط شود هرگاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید یا بر علیه حیات زن سوءقصد یا سوءرفتاری نماید که زندگانی آن‌ها با یکدیگر غیرقابل تحمل شود زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی خود را مطلقه سازد.»

طلاق به درخواست زوجه عسر و حرج

طلاق به درخواست زوجه به دلیل عسر و حرج یکی دیگر از موارد طلاق به درخواست زن است. این موضوع در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی به این شرح مقرر شده است:

«در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.

تبصره- عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد و موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌گردد:

• ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
• اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر یا ابتلای وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده‌است.
• محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
• ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
• ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.

موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.»

طلاق به درخواست زوجه با بذل مهریه

طلاق توافقی به درخواست زوجه معمولاً با بذل مهریه یا بخشیدن حقوقی مانند حضانت فرزند از سوی او اتفاق میفتد. در واقع، برای تبدیل طلاق به درخواست زوجه به طلاق توافقی، اغلب مهریه از سوی او بخشیده می‌شود. سپس، زن و مرد اعلام می‌کنند که قصد دارند به صورت توافقی از یکدیگر جدا شوند.

طلاق خلع به درخواست زوجه

بر اساس ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی: «طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد طلاق بگیرد اعم از این که مال مزبور عین مهر یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد.»

طلاق به درخواست زوجه به دلیل کراهت در رویه قضایی مانند رای مورخ ۱۳۹۴/۸/۲۵ صادره از شعبه ۱۵ دیوان عالی کشور نیز مورد اشاره قرار گرفته است. خلاصه این نمونه دادنامه طلاق به درخواست زوجه به این شرح است:

«در دعوی طلاق خلع، زوجه می‌تواند صرفاً به کراهت خود نسبت به شوهر استناد کند و کراهت از ناحیه زوجه یک امر درونی است که نیاز به دلیل، مستندات و یا احراز عسر و حرج ندارد. بنابراین اگر زوجه تقاضای طلاق خلع با اعلام کراهت شدید نسبت به زوج طرح کند دادگاه نباید به موضوعات فرعی همچون عسر و حرج پرداخته و با عدم تحقق آن دعوی را رد کند.»

طلاق به درخواست زوجه به دلیل عدم پرداخت نفقه

همان‌طور که اشاره شد، مطابق با ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ارائه تقاضای طلاق از سوی زن به دلیل عدم پرداخت نفقه نیز وجود دارد. برای رسیدن به این منظور، باید عدم پراخت نفقه از سوی مرد در دادگاه به اثبات برسد.

طلاق به درخواست زوجه به دلیل اعتیاد

این موضوع در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است. طبق این ماده قانونی، در صورتی که اعتیاد زوج به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد کند و ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده، با امتناع مرد مواجه شده یا امکان‌پذیر نبوده، زن می‌تواند درخواست طلاق کند.

طلاق به درخواست زوجه به دلیل سوء رفتار

ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد نیز همان‌طور که اشاره شد، می‌تواند یکی از موارد درخواست طلاق از سوی زن باشد.

طلاق به درخواست زوجه به دلیل ازدواج مجدد زوج

در صورتی که در شروط دوازده‌گانه ضمن عقد شرط شده باشد که در صورت ازدواج مجدد مرد، زن حق طلاق خواهد داشت، او می‌تواند به استناد این شرط، تقاضای طلاق ارائه دهد. در غیر این صورت، ممکن است با اعلام این اتفاق به عنوان شرایط عسر و حرج زن، تقاضای طلاق ارائه داد.

طلاق به درخواست زوجه و اجرت المثل

طبق تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی: «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.»

در این زمینه، میان طلاق به درخواست زوجه یا اشکال دیگر طلاق تفاوتی وجود ندارد و برای اجرای حکم طلاق، باید اجرت‌المثل نیز مانند سایر حقوق مالی زن پرداخت شود.

دادگاه صالح طلاق به درخواست زوجه

برای اقامه دعوای طلاق از سوی زن باید دادخواستی به دادگاه خانواده محل سکونت خواهان یا خوانده این دعوا تقدیم شود.

طلاق به درخواست زوجه در شورای حل اختلاف

مطابق با ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ دعاوی مربوط به اختلاف در اصل نکاح، اصل طلاق، بطلان نکاح، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن، رجوع، نسب، ولایت قهری و قیمومت حتی با توافق طرفین قابل طرح در شورا نیست. بنابراین، شورای حل اختلاف یا دادگاه صلح نمی‌تواند به پرونده طلاق از سوی زن رسیدگی کند.

مراحل رسیدگی طلاق به درخواست زوجه

برای رسیدگی به این نوع طلاق باید مراحل ذیل طی شوند:

• ثبت‌نام در سامانه تصمیم طلاق
• شرکت در جلسات مشاوره مراکز سازمان بهزیستی
• تنظیم دادخواست با عنوان خواسته طلاق به درخواست زوجه و ثبت آن در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی
• رسیدگی به دلایل و خواسته طلاق به درخواست زوجه در دادگاه خانواده ذی‌صلاح. ممکن است در این مرحله، دادگاه موضوع داوری در طلاق به درخواست زوجه را مطرح کند؛ به این معنا که آنها را به داوران یا میانجی‌گرانی معرفی کند که میان آنها صلح و سازش برقرار کند.
• صدور حکم نهایی و سپری شدن مهلت قانونی برای قطعی شدن حکم و اجرای آن

متن دادخواست طلاق به درخواست زوجه

برای تنظیم دادخواستی که به آن اشاره شد، باید نمونه دادخواست طلاق به درخواست زوجه را مطالعه کرده باشید. ممکن است نمونه دادخواست طلاق به درخواست زوجه به استناد وکالتنامه که در شروط ضمن عقد به زن برای طلاق داده شده، تنظیم شود یا این موضوع مشمول موارد دیگری که به آن اشاره کردیم شود. طلاق به درخواست زوجه نمونه دادخواست باید با مشورت وکیل تنظیم شود. شرح خواسته طلاق به درخواست زوجه می‌تواند این‌گونه باشد:

«ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان…

با سلام و احترام

به استحضار می‌رساند اینجانب… طبق سند ازدواج شماره… صادره از دفترخانه ازدواج رسمی شماره… به عقد دائم آقای… در آمدم. بعد از تشکیل زندگی مشترک و استقرار در منزل خوانده به مدت… که حاصل این وصلت… فرزند است، خوانده بدون  هیچگونه دلیل موجهی با سوء رفتار، ضرب و شتم و ایجاد جوی متشنج  باعث عسر و حرج  و خوف جانی برای من و سایر اعضایی خانواده شده است.

همچنین خوانده بیش از چند ماه متوالی از پرداخت نفقه زندگی امتناع کرده است. بر همین اساس  اینجانب با طرح شکایت در دادگاه کیفری، علیه ایشان به اتهام ترک انفاق و نیز ضرب و شتم که منجر به صدور دادنامه قطعی شماره… صادر از دادگاه کیفری… که ضمیمه دادخواست شده،  مبنی بر محکومیت خوانده به مجازات کیفری شده است.

علاوه بر توضیحات و ادله فوق، شهادت‌نامه شهود نیز این مطالب را گواهی کرده که در صورت صلاحدید دادگاه محترم شهود برای ادای شهادت آماده حضور در دادگاه جهت گواهی نیز خواهند بود. فلذا، طبق تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ادامه زندگی برای اینجانب با خوانده امکان‌پذیر نیست. با سپاس از دادگاه محترم، به استناد تبصره و بند ۴ ماده ۱۱۳۰ و نیز ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی تقاضای صدور حکم طلاق به علت عسر و حرج مورد استدعاست.»

تبادل لوایح طلاق به درخواست زوجه

پس از ارائه دادخواست طلاق از سوی زوجه، دادگاه این دادخواست و مدارک ضمیمه شده آن را بررسی می‌کند و به زوج مهلت می‌دهد تا لایحه دفاعیه خود را به دادگاه ارائه دهد. پس از آن، زن نیز می‌تواند لایحه پاسخ به دفاعیات مرد را ارائه دهد. این تبادل لوایح می‌تواند تا رسیدن به نتیجه نهایی، برای چند مرتبه ادامه یابد.

حکم طلاق به درخواست زوجه

مطالعه نمونه حکم طلاق به درخواست زوجه نیز می‌تواند به دفاع بهتر از چنین پرونده‌ای کمک کند. در ادامه، رای شعبه ۶۰ دادگاه تجدیدنظر استان تهران درباره درخواست طلاق به علت ضرب و جرح در تاریخ ۱۳۹۴/۸/۲۵ را به عنوان نمونه رای طلاق به درخواست زوجه می‌خوانید:

 «در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای س. د. بطرفیت خانم ه. ت.پ. نسبت به دادنامه شماره ۵۴۵ مورخ ۹۴/۴/۲۴ صادره ازشعبه ۲۷۱ دادگاه خانواده تهران که بموجب آن با تقاضای تجدیدنظرخوانده حکم طلاق خلعی صادر شده است.

با توجه به محتویات پرونده بنظر دادگاه اعتراض وارد است بدلیل اینکه زوجه مدارکی را که عسر و حرج را ثابت نماید که با ثبوت آن امکان زندگی مشترک میسور نباشد در پرونده ارائه نکرده. یک مورد مدرک در رابطه با ایراد ضرب و جرح ارائه کرده که آن هم درحکم دادگاه آمده درگیری طرفین بوده است که اظهارات فرزند مشترک در جلسه دادگاه مورخه ۹۴/۸/۲۰ همین مطلب را تایید میکند که برخوردهای زوجه با زوج در زندگی مشترک موجب چنین درگیریهایی میشود.

از طرفی زوج اظهار داشت علاقه به همسر و فرزند خود دارد و بر همین اساس با درآمدی که داشته منزلی را در بندرعباس تهیه کرده تماما بنام همسرش سند زده و این نشانه پایبندی و علاقمندی وی به همسرش بوده و هست که زوجه نیز در جلسه دادگاه به آن اقرار کرده و از طرفی زوجه با وجودی که تنها سرمایه زندگی بنامش شده اصرار دارد که ۱۱۰ عدد سکه را هم میخواهد و مدعی نیز هست از زندگی مشترک کراهت دارد ولذا دادگاه مستندا به ماده ۳۵۸ قانون آئین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه مارالذکر حکم به رد دعوی تجدیدنظرخوانده صادر و اعلام مینماید رای صادره پس از ابلاغ به مدت ۲۰ روز قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است.»

اعتبار حکم طلاق به درخواست زوجه

مدت زمان طلاق به درخواست زوجه پس از صدور حکم قطعی و ابلاغ آن به طرفین شش ماه است. در این زمان که مدت اعتبار طلاق به درخواست زوجه در نظر گرفته می‌شود، زن و مرد فرصت دارند تا با مراجعه به دفترخانه رسمی ازدواج و طلاق و ارائه حکم طلاق، صیغه طلاق را جاری کنند.

اجرای حکم طلاق به درخواست زوجه

همان‌طور که اشاره شد، پس از قطعی شدن حکم طلاق از سوی دادگاه خانواده، زوجین شش ماه فرصت خواهند داشت تا به دفترخانه رسمی مراجعه و این حکم را اجرا کنند.

سخن پایانی

در قانون مدنی به طور کلی، حق طلاق به مرد داده شده است و او می‌تواند پس از رعایت شرایط این مسئله، همسر خود را طلاق دهد. بااین‌حال، مطابق با تبصره ماده ۱۱۳۳ و مواد ۱۱۱۹، ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی، زن نیز می‌تواند تحت شرایطی، درخواست طلاق ارائه دهد.

این درخواست ممکن است به دلایل مختلفی از جمله داشتن حق طلاق به عنوان یکی از شروط ضمن عقد، عسر و حرج زن در زندگی مشترک، اعتیاد یا بیماری صعب‌العلاج مرد و سوء رفتار مرد در زندگی مشترک انجام شود. به این درخواست در دادگاه خانواده رسیدگی می‌شود. پس از صدور حکم طلاق توسط این دادگاه و قطعی شدن آن نیز، زن و مرد شش ماه برای مراجعه به دفترخانه رسمی و جاری شدن صیغه طلاق فرصت خواهند داشت.

در صورتی که قصد دارید پرونده طلاق به درخواست زوجه را به جریان بیندازید، بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل باتجربه از پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید تا در این مسیر با مشکلات کمتری مواجه شوید.

سوالات متداول