مبارزه با پولشویی در ایران
پولشویی و مبارزه با آن یکی از اموری است که در دنیای امروزی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. پولشویی به عنوان جرمی که می‌تواند منافع حاصل از سایر جرایم را به چرخه اقتصاد جهانی وارد کرده و یا پول حاصل از تجارت را به فعالیت‌های سیاه و تروریستی اختصاص دهد، از جمله جرایمی است که کشورهای دنیا به آن اهمیت ویژه‌ای می‌دهند. در ایران نیز این جرم توسط قانون بیان شده و شرایط و آثاری برای آن در نظر گرفته شده است. اگر شما نیز مایلید تا با روند‌های مبارزه با پولشویی بیشتر آشنا شوید، با ما در این مقاله همراه باشید.
قانون مبارزه با پولشویی
قانون مبارزه با پولشویی، اصلی‌ترین قانون حاکم بر اقدامات ضد پولشویی در ایران است. این قانون مشتمل بر دوازده ماده و هفت تبصره در جلسه علنی روز سه‌شنبه ۲ بهمن ۱۳۸۶ مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۸۶ به تأیید شورای نگهبان رسید. البته بعدتر در سال ۱۳۹۷، این قانون دچار اصلاحاتی نیز گشت. در این قانون، قانون‌گذار، ضمن تعریف پولشویی و تعیین مصادیق آن، اقدام به تعیین مجازت برای این جرم کرده است. همچنین در این قانون راهکارهای اجرایی جهت مبارزه با پولشویی در نظر گرفته شده است که در قسمت‌های بعدی بیشتر درباره آن سخن خواهیم گفت.
تعریف پولشویی
اما در ابتدا بدنیست بدانیم که اساسا پولشویی چیست؟ اگر بخواهیم خیلی ساده پولشویی را توضیح دهیم باید بگوییم که وقتی فردی مرتکب جرمی شده و عواید مالی آن را می‌خواهد استفاده کند، برای استفاده از این منافع فرد اقدام به پاکسازی منشا پول خواهد کرد. یعنی به نحوی جلوه خواهد داد که گویی این پول دارای منشای مشروع و قانونی است. به عنوان مثال پولی که ناشی از سرقت است، به نحوی نشان‌داده می‌شود که گویی ناشی از یک معامله مشروع و قانونی است. به این کار یعنی تطهیر منشا نامشروع عواید حاصل از جرم در اصطلاح پولشویی می‌گویند.
شورای عالی مقابله و پیشگیری از جرائم پولشویی و تامین مالی تروریسم ایران
بر اساس ماده ۴ قانون مبارزه با پولشویی، به منظور هماهنگی برای پیشگیری و مقابله با جرائم پولشویی و تأمین مالی تروریسم، شورای عالی مقابله و پیشگیری از جرائم پولشویی و تأمین مالی تروریسم، به ریاست وزیر امور اقتصادی و دارایی و با عضویت وزرای صنعت، معدن و تجارت، اطلاعات، کشور، دادگستری و امور خارجه، نماینده رئیس قوه قضائیه، دادستان کل کشور یا نماینده وی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور یا نماینده وی، رئیس سازمان اطلاعات سپاه، رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سه نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر به پیشنهاد کمیسیون‌‌های اقتصادی، شوراها و امور داخلی کشور و قضائی و حقوقی و تصویب مجلس با وظایف ذیل تشکیل شده است:
- تعیین راهبردها و برنامه‌ریزی در جهت اجرای قانون.
- تهیه و پیشنهاد آیین‌نامه‌های لازم در خصوص اجرای قانون برای تصویب به هیأت وزیران.
- هماهنگ کردن دستگاههای زیرمجموعه دولت در امر جمع‌آوری، پردازش و تحلیل اخبار، اسناد، مدارک، اطلاعات و گزارش‌های واصله، تهیه سامانه‌های هوشمند و شناسایی معاملات مشکوک و گزارش به مراجع ذیربط جهت انجام اقدامات لازم.
به عبارت دیگر، بازوی عملیاتی و اجرایی این قانون در جهت پیشگیری از وقوع چنین جرایمی، این شورا خواهد بود.
مرکز اطلاعات مالی
به منظور اجرای قانون مبارزه با پولشویی و قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم، و همچنین سیاست‌ها و تصمیمات شورای عالی پیشگری از پولشویی، «مرکز اطلاعات مالی» زیر نظر شورا در وزارت امور اقتصادی و دارایی تشکیل شده است. مرکز اطلاعات مالی یک مؤسسه دولتی تابع وزارت امور اقتصادی و دارایی است که متشکل از رئیس و به تعداد لازم معاون و گروههای کارشناسی از قبیل کارگروه حقوقی قضائی، پیگیری و نظارت، تحلیل و بررسی اطلاعات مالی می‌باشد. به عبارت دیگر، این مرکز بازوی عملیاتی شورا در مقابله با این جرایم خواهد بود. وظایف و اختیارات مرکز اطلاعات مالی بدین شرح است :
- دریافت، گردآوری، نگهداری، تجزیه و تحلیل و ارزیابی اطلاعات و بررسی معاملات و عملیات مشکوک به پولشویی و تأمین مالی تروریسم، ردیابی جریان وجوه و انتقال اموال با رعایت ضوابط قانونی و گزارش معاملات و عملیات مشکوک به پولشویی و تأمین مالی تروریسم.
- وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانکها، سازمان ثبت احوال کشور، بیمه مرکزی ایران، سازمان امور مالیاتی کشور، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان حسابرسی، سازمان بورس و اوراق بهادار، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان تعزیرات حکومتی، موظفند پاسخ استعلامات مرکز در مورد اطلاعات تکمیلی مرتبط با معاملات و تراکنش‌های مالی مشکوک به پولشویی را به صورت برخط امن به این مرکز ارسال نمایند.
- بررسی و ارزیابی نحوه تحصیل و مشروعیت دارایی‌ها و عملیات مشکوک اشخاص در گزارش‌های واصله و ارسال آنها به مراجع ذیصلاح قضائی برای رسیدگی در مواردی که به احتمال قوی صحت دارد و یا محتمل بودن آن از اهمیت برخوردار است.
- جلوگیری از نقل و انتقال وجوه یا اموال مشکوک به پولشویی و تأمین مالی تروریسم و اطلاع به مرجع صالح قضائی جهت رسیدگی. توقیف و جلوگیری از نقل و انتقال وجوه یا اموال مشکوک به جرائم پولشویی و تأمین مالی تروریسم و یا انجام هرگونه تحقیقات منوط به اخذ مجوز از مراجع قضائی ذیصلاح است؛ مگر در موارد فوری که به مقام قضائی دسترسی نیست که در این صورت مرکز اطلاعات مالی می‌تواند دستور توقیف و جلوگیری از انتقال وجوه و اموال مشکوک را حداکثر تا بیست و چهار ساعت صادر و بلافاصله پس از حصول دسترسی، مراتب را به مقام قضائی گزارش و مطابق دستور وی عمل کند. چنانچه بعد از بیست و چهار ساعت مجوز مراجع قضائی صادر نشود، رفع توقیف می‌شود.
- ارائه مشاوره به اشخاص مشمول برای مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم در قالب ابلاغ اصول راهنما.
- تدوین آیین‌نامه‌های مربوط به روشها و مصادیق گزارش معاملات مالی مشکوک و اعمال موضوع این قانون و قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم جهت تصویب در هیأت وزیران و سپس ارجاع به مراجع ذیربط.
- تهیه برنامههای آموزشی در زمینه آثار زیانبار پولشویی و تأمین مالی تروریسم، شیوههای متداول در انجام جرائم مذکور و ابزارهای مؤثر پیشگیری از آن، از طریق شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم.
- همکاری با اشخاص، سازمان‌ها و نهادها یا دستگاههای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد که در زمینه مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم فعالیت می‌کنند.
- تهیه و ارسال منظم گزارشهایی درباره اقدامات انجام‌شده و ارائه پیشنهادهای مربوط به شورا و شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم.
- همکاری و تبادل اطلاعات با مراکز مشابه در سایر کشورها، سازمان‌ها، مجامع منطقه‌ای، بین‌الدولی و بین‌المللی ذیربط مطابق قوانین و مقررات.
- انجام سایر وظایف محوله از سوی شورا در چهارچوب مقررات این قانون.
آیین نامه اجرایی ماده ۱۴ الحاقی قانون مبارزه با پولشویی
بر اساس ماده ۱۴ قانون مبارزه با پولشویی، آیین نامه اجرایی این قانون توسط هیات وزیران به تصویب رسید. در این آیین نامه سعی شده تا استانداردهای کلی در پیشگیری و مبارزه با پولشویی تدوین گردد. همچنین نهادهای متولی و ناظر نیز در این آیین‌نامه مشخص شده است. وظایف افراد و نهادهای مختلف در این مصوبه مشخص شده و تلاش بر این بوده است تا با وضع استانداردهای مناسب در جهت پیشگیری و کشف پولشویی گام برداشته شود.
دستورالعمل مبارزه با پولشویی
در آیین‌نامه مقرر شده است تا افراد بر اساس خطر و تهدیدی که ممکن است داشته باشند تقسیم‌بندی شده و به طور مستمر پایش شوند تا در صورت وقوع پولشویی امکان کشف آن وجود داشته باشد. به عنوان مثال، گام نخست، شناسایی افراد و داشتن بانک اطلاعاتی مناسب از ایشان به عنوان کسانی است که از خدمات مالی بهره می‌برند. این امر باعث می‌شود تا مشتریان با هویت جعلی شناسایی شده و در صورت وقوع جرم، بزهکار اصلی تحت تعقیب قرار گیرد.
همچنین افراد ممکن است بر اساس ریسک موجود دسته‌بندی گردند. این ریسک ممکن است مرتبط با خود فرد بوده و یا به محل آن مربوط باشد. به عنوان مثال موسسات خیریه در بسیاری از موارد پوشش مناسب جهت انجام پولشویی‌اند. همچنین برخی کشورها و یا مناطق با توجه به موقعیتشان ممکن است مستعد انجام بیشتر چنین جرایمی باشند که وجود در این مناطق ریسک فرد را بالا برده و باید به طور منظم پایش گردد.
در نهایت اتفاقی که رخ می‌دهد این است که مرکز اطلاعات مالی و شورای عالی، با استفاده از ظرفیت‌های قانونی و عملیاتی، باید استانداردهایی را تدوین کنند تا با بر اساس این استانداردها، مبادلات مالی تحت نظارت بوده و معاملات مشکوک از معاملات سالم تفکیک گردد. نهایتا با بررسی دقیق‌تر معاملات مشکوک امکان کشف جرم پولشویی بسیار بیشتر خواهد بود.
برخی از اصول و استاندرادهای کلی که توسط مرکز ملی باید رعایت گردد از این قرار است:
- ارزیابی خطر (ریسک) و اتخاذ رویکرد مبتنی بر خطر (ریسک)
- همکاری و هماهنگی ملی در ایجاد پایگاه‌های داده بین سازمان‌ها و نهادهای مختلف
- ایجاد ساختارها و رویه‌های نظارتی مانند ایجاد واحد مبارزه با پولشویی در نهادهای مشمول قانون
- شناسایی ارباب رجوع
- نظارت بر نقل‌وانتقال الکترونیکی وجوه و کارگزاری بانکی و همچنین خدمات مربوط به انتقال وجوه یا ارزش مانند صرافی‌ها
- نظارت بر حمل‌کنندگان وجوه نقد، اسناد بانکی و اوراق بهادار بی‌نام
معاملات مشکوک چیست؟
معاملات و عملیات مشکوک، شامل هر نوع معامله، دریافت یا پرداخت مال اعم از فیزیکی یا الکترونیکی یا شروع به آنها است که بر اساس قراین و اوضاع و احوالی مانند ارزش، موضوع یا طرفین آن، برای انسان به طور متعارف ظن وقوع جرم را ایجاد کند؛ نظیر:
- معاملات و عملیات مالی مربوط به ارباب رجوع که به‌طور فاحش بیش از سطح فعالیت مورد انتظار از او باشد.
- کشف جعل، اظهار کذب و یا گزارش خلاف واقع از سوی ارباب‌رجوع پیش یا پس از آنکه معامله‌ای صورت گیرد و نیز در زمان اخذ خدمات پایه.
- معاملات یا عملیات مالی که به هر ترتیب مشخص شود صوری یا ظاهری بوده و مالک شخص دیگری است.
- معاملات یا عملیات مالی که اقامتگاه قانونی هریک از طرفین در مناطق پرخطر(از نظر پولشویی و تأمین مالی تروریسم) واقع شده است.
- معاملات یا عملیات مالی بیش از سقف مقرر، هرچند ارباب‌رجوع پیش یا حین معامله یا عملیات مزبور از انجام آن انصراف دهد و یا بعد از انجام معامله، بدون دلیل منطقی نسبت به فسخ قرارداد اقدام کند.
واحد مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم
هر یک از نهادهای مشمول قانون مبارزه با پولشویی، مکلفند واحدی را با توجه به نوع فعالیت و ساختار سازمانی خود به عنوان مسئول مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم به مرکز اطلاعات مالی معرفی کنند. مسئول واحد مبارزه با پولشویی باید از مدیران ارشد اشخاص مشمول انتخاب شود. تشکیل واحد مبارزه با پولشویی در مؤسسات مالی و اعتباری الزامی است. مسئول این واحدها باید مستقیماً زیرنظر مدیرعامل مؤسسه مالی و اعتباری باشند. همچنین در صورت نبودِ واحد مبارزه با پولشویی در شخص مشمول، وظایف و مسئولیت واحد مبارزه با پولشویی و نیز اجرای همه سیاست‌ها و رویه‌های مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم بر عهده بالاترین مقام اجرایی شخص مشمول است.
وظایف واحدهای مبارزه با پولشویی به شرح زیر است:
- نظارت بر فعالیت ارباب‌رجوع و اشخاص مشمول مربوط به منظور شناسایی معاملات مشکوک.
- بررسی، تحقیق، اولویت‌بندی و اعلام نظر در مورد گزارش‌های ارسالی کارکنان دستگاه ذیربط.
- ارسال فوری گزارش‌های مذکور در قالب برگه (فرم) و سازوکارهای مشخص‌شده توسط مرکز بدون اطلاع ارباب‌رجوع.
- تهیه نرم‌افزارهای لازم به منظور تسهیل در دسترسی سریع به اطلاعات موردنیاز در اجرای قانون و مقررات و نیز شناسایی سامانهای (سیستمی) معاملات مشکوک.
- طراحی سازوکار لازم جهت اولویت‌بندی، نظارت و واپایش (کنترل) فرایندهای مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم (فرایندهای جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات، استخدام نیروها، آموزش و غیره) و ارزیابی و ممیزی میزان اجرای آن در دستگاه مربوط.
- تأمین اطلاعات تکمیلی مورد نیاز مرکز و سایر مراجع ذیصلاح در امر مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم.
- صدور بخشنامه‌های لازم در خصوص اجرای قانون و مقررات مربوط به مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم برای دستگاههای تابع.
- بازرسی و نظارت از واحدهای تحت امر به منظور اطمینان از اجرای کامل قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم.
- تهیه آمارها و گزارش‌های مربوط به اقدامات سازمان‌های تابع در خصوص اجرای مقررات مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم و نتایج آن.
- نگهداری سوابق و گزارش‌های مکاتبات مربوط به دستگاه متبوع در خصوص موارد مربوط به پولشویی و تأمین مالی تروریسم
- تهـیه برنامه سالانه اجرای مقررات مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم در شخص مشمول و واپایش (کنترل) ماهانه میزان اجرای آن.
مبارزه با پولشویی و فرار مالیاتی
فرار مالیاتی نیز یکی از مصادیق پول شویی به شمار می آید و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه, مالیات گریزی و پول شویی تواما وجود دارند. از این رو, اصلاح سیستم مالیاتی از مهم ترین راهکارهای مبارزه با پول شویی به شمار می رود. در همین راستا، سازمان امور مالیاتی کشور مکلف است در بازه‌های زمانی سه ماهه همه اظهارنامه‌های مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی و آخرین وضعیت پرونده مالیاتی مؤدیان را در اختیار اشخاص و نهادهای متولی در امر پولشویی قرار دهد.
همچنین سازمان امور مالیاتی کشور مکلف است از اطلاعات پایگاه یکپارچه اطلاعات شغلی که در آیین‌نامه اجرای ماده ۱۴ قانون مبارزه با پولشویی دیده شده است، به عنوان قراین مالیاتی برای تشخیص مالیات مؤدیان استفاده کند. نیز سازمان امور مالیاتی کشور مکلف است پایگاه اطلاعات هوشمند و استاندارد اشخاص مرتکب جرم مالیاتی موضوع ماده (۲۷۴) قانون مالیات‌های مستقیم و بدهکاران مالیاتی را مطابق ضوابط اعلام‌شده توسط شورای عالی تشکیل دهد و امکان دسترسی برخط به این فهرست را برای مرکز اطلاعات مالی، دستگاه متولی نظارت و ضابطان خاص قانونی فراهم نماید. سازمان امور مالیاتی کشور مکلف است اطلاعات مربوط به فهرست این اشخاص را روزانه به‌روزرسانی کند.
سخن پایانی
مبارزه با پولشویی در ایران بر اساس قانون مبارزه با پولشویی و آیین‌نامه‌های مرتبط با آن در حال انجام است. البته ابن قانون از قوانین پیشرویی است که صرفا در پی مجازات مجرم برنیامده و با ایجاد سازوکارها و استاندرادهای مقتضی، اقدام به پیشگیری از وقوع این جرم نیز کرده است. بهتر است اگر شما نیز در این مورد سوالی دارید، آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.
سوالات متداول
مبارزه با پولشویی چیست؟
ایجاد استانداردهایی در زمینه شناسایی و نظارت بر اشخاص در مبادلات مالی و تجاری آنهاست که بر اساس ریسک محتمل اقدام به نظارت بر اشخاص جهت پیشگیری و کشف جرم پولشویی می‌کند.