در معاملات مالی امکان ورود خسارت به طرفین معامله همواره وجود دارد. یکی از این خسارات که نسبت به سایرین رایجتر است، خسارت تاخیر تادیه نام دارد. در این مقاله، با مفهوم تاخیر تادیه و روش محاسبه آن آشنا میشوید.
منظور از خسارت تاخیر تادیه چیست؟
تأخیر تأدیه همان طور که از نام آن مشخص است، به تأخیر در پرداخت بدهی از طرف مدیون گفته میشود. در برخی از مواقع، تأخیر شخص در پرداخت بدهی خود به اندازهای زیاد است که ارزش پول و آن بدهی به میزان چشمگیری کاهش مییابد و به طلبکار خسارت مالی وارد میشود. در این صورت، به خسارت وارد شده ناشی از تأخیر مدیون، تورم و کاهش ارزش پول، خسارت تأخیر تأدیه میگویند. این خسارت از نظر قانونی قابل محاسبه و مطالبه است.
شرایط مطالبه خسارت تاخیر تادیه
برای اینکه بتوان از نظر قانونی جبران خسارت تاخیر تادیه را مطالبه کرد، باید شروطی وجود داشته باشد. شروط مذکور بر اساس ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی عبارتاند از:
- موضوع دین نقدی و وجه رایج مملکت باشد: اگر بدهی فرد به دیگری از نوع کالا، خدمات یا به صورت ارز خارجی باشد، امکان جبران خسارت به عنوان تأخیر تأدیه وجود نخواهد داشت.
- طلبکار دین را به صورت رسمی مطالبه کرده باشد: برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه باید قبلاً طلبکار از طریق ارسال اظهارنامه رسمی یا طرح دادخواست در دادگاه، پرداخت بدهی را مطالبه کرده باشد. البته، در برخی موارد مانند پرداخت اسناد رسمی لازمالاجرا، مهریه و چک نیازی به مطالبه رسمی بدهی به صورت جداگانه نیست و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید سند قابل مطالبه و محاسبه است.
- مدیون باید قادر به پرداخت بدهی باشد: در صورتی که او بتواند عدم تمکن مالی و اعسار خود را به اثبات برساند، خسارت تاخیر تادیه از او قابل مطالبه نیست. در مقابل، اگر بتواند بدهی را بپردازد اما از این کار امتناع ورزد، میتوان این خسارت را از او مطالبه کرد.
- جدول شاخص قیمت سالانه بانک مرکزی تغییرات فاحشی داشته باشد. اگر از زمان سررسید و مطالبه وجه بدهی تا زمان پرداخت آن شاخص قیمت سالانه تعیین شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی تغییر بسیاری کرده باشد، میتوان خسارت تأخیر تأدیه را نیز علاوه بر بدهی مطالبه کرد.
محاسبه خسارت تاخیر تادیه
خسارت تأخیر تأدیه را بر مبنای موضوعات مختلفی محاسبه میکنند، اما رایجترین روشها برای محاسبه این خسارت، محاسبه بر اساس شاخص تورم و نرخ بهره بانکی است.
محاسبه بر اساس شاخص تورم
اولین روش محاسبه خسارت تاخیر تادیه برای اساس شاخص تورم است. درباره محاسبه خسارت به این روش در بازه زمانی سالانه یا ماهانه میان کارشناسان اختلاف نظرهایی وجود داشت. اما رای وحدت رویه خسارت تاخیر تادیه به اختلافها در زمینه خسارت تاخیر تادیه سالانه یا ماهانه پایان داد. مطابق با رأی وحدت رویهای که دیوان عالی کشور در تاریخ ۱۶/۵/۱۴۰۳ در مورد محاسبه خسارت تاخیر تادیه بر اساس شاخص تورم بانک مرکزی صادر کرد، این شاخص به صورت سالانه محاسبه میشود.
در نتیجه، محاسبه خسارت تاخیر تادیه ۱۴۰۳ بر اساس رای وحدت رویه ۸۵۰ دیوان عالی کشور به این ترتیب است:
مبلغ اصلی بدهی ضرب در نسبت شاخص تورم سالانه زمان پرداخت بدهی به شاخص تورم سالانه زمان سررسید بدهی
به این روش در بخشنامه نحوه محاسبه خسارت تاخیر تادیه قوه قضاییه در تاریخ ۷/۷/۱۴۰۳ و نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه در تاریخ ۱۰/۶/۱۴۰۳ نیز اشاره شده است.
محاسبه بر مبنای نرخ بهره بانکی
در بخش آخر ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی به امکان جبران خسارت تاخیـر تادیه بر مبنای توافق و طرفین نیز اشاره شده است. بنابراین، میتوان این خسارت را به روشهای دیگری نیز محاسبه کرد که البته طبق رای وحدت رویه ۸۵۰ دیوان عالی کشور و قوانین و مقررات کشور نباید از نظر شرعی اشکالی داشته باشد.
بر این اساس، یکی از روشهای رایج دیگر برای محاسبه خسارت تاخیر تادیه، محاسبه بر مبنای نرخ بهره بانکی است. در این روش، مبلغ بدهی به علاوه نرخ بهره سالانه میشود و مبلغ به دست آمده را به توان تعداد سالهای تأخیر در پرداخت بدهی از زمان سررسید تا پرداخت آن میکنند.
گفتنی است که تاریخ محاسبه خسارت تاخیر تادیه در هر دو روش از زمان سررسید بدهی است.
مرور زمان خسارت تاخیر تادیه چک
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه چک باید به تاریخ سررسید آن توجه کرد. بااینحال، ممکن است فردی پس از گذشت مهلتهای قانونی برای مطالبه وجه چک، نسبت به وصول آن اقدام کند. در این صورت، باید توجه داشت که طبق رویه قضایی، مطالبه خسارت تاخیر تادیه چنین چکی از تاریخ سررسید آن قابل قبول نیست.
مطابق با نظریه مشورتی قوه قضاییه در تاریخ ۱۶/۱/۱۴۰۱، برای محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک مشمول مرور زمان، به تاریخ تقدیم دادخواست یا تاریخ گواهی عدم پرداخت توجه میشود. در واقع، خسارت تاخیر تادیه این چکها مطابق ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی محاسبه خواهد شد.
خسارت تاخیر تادیه سفته واخواست نشده نیز به همین ترتیب است. برای مطالبه خسارت مربوط به این سند رسمی، تاریخ مطالبه آن در نظر گرفته میشود نه تاریخ سررسید.
خسارت تاخیر تادیه چک ثبت نشده
برای خسارت تاخیر تادیه چک ثبت نشده نمیتوان به چک بودن این سند استناد کرد. در واقع، از آنجایی که چک ثبت نشده در سامانه صیاد از امتیازات قانون جدید صدور چک برخوردار نیست، نمیتوان مبلغ خسارت آن را از تاریخ سررسید مطالبه کرد. این چک یک سند عادی است و برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه آن باید طبق مفاد ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی عمل کرد.
مطالبه خسارت تاخیر تادیه
برای انجام این کار باید ابتدا توجه کنید که بدهی مورد نظر، شرایطی که قبلاً به آن اشاره کردیم را داشته باشد. با وجود این شرایط، میتوانید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کنید. با ثبت دادخواست برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه، پروندهای تشکیل میشود. پس از آن، قاضی با بررسی پرونده و توجه به اظهارات طرفین دعوی، حکم مقتضی را صادر میکند. در صورتی که حکم دادگاه جبران خسارت تاخیـر تادیه توسط خوانده یا مدیون باشد، او ملزم به این کار میشود.
سخن پایانی
خسارت تاخیر تادیه یکی از خساراتی است که در معاملات مالی به یکی از طرفین وارد میشود. در صورتی که خسارت وارد شده به شما در این معاملات ناشی از عدم پرداخت بدهی نقدی با وجه رایج مملکت باشد، از طریق رسمی این وجه را مطالبه کردهاید و بدهکار با وجود تمکن مالی بدهی خود را پرداخت نکرده است، امکان مطالبه وجه همراه با خسارت تاخیـر تادیه وجود دارد.
در این صورت، باید دادخواستی به دادگاه حقوقی ارائه دهید. بهتر است برای این کار یا حتی دفاع از خود در مقام خوانده چنین پروندهای از یک وکیل حرفهای مانند وکلای پلتفرم حقوقی ترازو کمک بخواهید. چنین وکیلی میتواند به شما در محاسبه خسارت تاخیر تادیه نیز کمک کند.
سوالات متداول
تاخیر تادیه چیست؟
تأخیر مدیون در پرداخت بدهی که سررسید آن گذشته است.
خسارت تاخیر تادیه چیست؟
خسارتی که طلبکار به واسطه تأخیر بدهکار در پرداخت وجه بدهی به دلیل کاهش ارزش پول به میزانی فاحش متحمل میشود.
خسارت تاخیر تادیه از چه زمانی محاسبه میشود؟
از تاریخ سررسید بدهی.
خسارت تاخیر تادیه چگونه محاسبه میشود؟
بر اساس شاخص سالانه تورم بانک مرکزی یا توافق طرفین به شرطی که مخالف قوانین و مقررات کشور نباشد.