به فرزندی که حاصل رابطه نامشروع و زنا باشد، فرزند نامشروع میگویند. ممکن است با گسترش روابط خارج از ازدواج در جامعه، تعداد فرزندان نامشروع کم کم افزایش یابد. به همین دلیل، قانونگذار در ایران برای این موضوع احکام و قوانین خاصی وضع کرده است. در این مقاله، هرآنچه باید درباره حقوق فرزندان نامشروع در ایران بدانید را میخوانید.
فهرست مطالب
حکم فرزند نامشروع در ایران
بر اساس ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی، «طفل متولد از زنا، ملحق به زانی نمیشود.» به همین علت، تا سال ۱۳۷۶، میان فرزند نامشروع و پدر و مادر او از نظر قانونی نسبتی وجود نداشت. اما در سال ۱۳۷۶، با صدور یک رأی وحدت رویه از هیأت عمومی دیوان عالی کشور، حکم نگه داشتن فرزند نامشروع دستخوش تحول بزرگی شد.
بر اساس این رأی وحدت رویه، حقوق اطفال حاصل از ازدواج و فرزندان نامشروع یکسان است و زانی، پدر عرفی فرزند نامشروع محسوب میشود. در نتیجه، تمام تکالیف پدر در قبال فرزند از جمله اخذ شناسنامه بر عهده او خواهد بود. مطابق با این رأی وحدت رویه، تنها نقطه افتراق ولد زنا با فرزندان مشروع یک فرد در موضوع به ارث بردن است.
بنابراین، از رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور درباره فرزند نامشروع میتوان این نتیجه را گرفت که فرزند نامشروع همه حقوق و تکالیف فرزندان مشروع فرد به جز توارث را دارد.
حقوق فرزندان نامشروع در ایران
همانطور که اشاره کردیم، فرزند نامشروع به فردی گفته میشود که از رابطه زن و مردی که با یکدیگر ازدواج نکردهاند، حاصل میشود. در قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، برای ثبت نام فرزند نامشروع در شناسنامه، حق حضانت او، نفقه و ارثی که میبرد، قوانین و مقررات خاصی وجود دارد. در ادامه، با حقوق فرزند نامشروع در قوانین ایران آشنا میشوید.
شناسنامه برای فرزند نامشروع
مطابق با ماده ۱۶ قانون ثبت احوال، گرفتن شناسنامه برای افراد در درجه اول بر عهده پدر یا جد پدری آنها است. همانطور که قبلاً اشاره کردیم، فرزند نامشروع از این جهت با فرزندان حاصل از ازدواج فرد هیچ تفاوتی ندارد. بنابراین، گرفتن شناسنامه برای طفل حاصل از زنا بر عهده پدر او خواهد بود.
بااینحال، در برخی از موارد، پدر حاضر به گرفتن شناسنامه برای چنین فرزندی نمیشود. در صورتی که مادر سندی مبنی بر وجود ازدواج موقت میان خود و پدر طفل داشته باشد، میتواند با در دست داشتن این مدرک به اداره ثبت احوال مراجعه کند و شناسنامه را با نام پدر برای فرزند بگیرد. در غیر این صورت، با مراجعه مادر به ثبت احوال و درخواست صدور شناسنامه برای فرزند نامشروع، شناسنامه با نام خانوادگی مادر برای فرزند صادر خواهد شد. در تبصره ماده ۱۶ این قانون درباره این موضوع اینطور میخوانیم:
«در صورتی که ازدواج پدر و مادر طفل به ثبت نرسیده باشد اعلام ولادت و امضاء اسناد متفقا به عهده پدر و مادر خواهد بود و هرگاه اتفاق پدر و مادر در اعلام ولادت میسر نباشد، سند طفل با اعلام یکی از ابوین که مراجعه میکند با قید نام کوچک طرف غائب تنظیم خواهد شد. اگر مادر اعلامکننده باشد نام خانوادگی مادر به طفل داده میشود.»
در برخی موارد نیز پدر و مادر طفلی مشخص نیستند. در چنین مواقعی، طبق حکم ماده ۱۷ این قانون عمل خواهد شد که به این ترتیب است:
«هرگاه ابوین طفل معلوم نباشند، سند یا نام خانوادگی آزاد و نامهای فرضی در محل اسامی ابوین تنظیم میگردد. تصحیح اسامی فرضی یا تکمیل مشخصات ناقص به موجب اقرارنامه موضوع ماده ۱۲۷۳ قانون مدنی با حکم دادگاه یا مدارک حصر وراثت به عمل خواهد آمد و نام خانوادگی طبق احکام مربوط به نام خانوادگی اصلاح خواهد شد. موضوع فرضی بودن اسامی پدر و مادر در شناسنامه منعکس نخواهد شد.»
همچنین، مطابق با ماده ۱۸ قانون ثبت احوال، «نماینده یا مامور ثبت احوال ولادت طفل فاقد ولی را ثبت و مراتب را برای اقدام قانونی به دادستان اطلاع خواهد داد.»
حضانت فرزند نامشروع
بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، «برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی میکنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.» در این ماده قانونی، اشارهای به مشروع یا نامشروع بودن فرزند نشده و لفظ طفل به صورت عام به کار رفته است. در نتیجه، میتوان اینطور نتیجه گرفت که طفلی که شناسنامه او به نام پدر صادر شده یا فرزند نامشروعی که پدر او مشخص است نیز مشمول حکم این ماده قانونی میشود.
بنابراین، مادری که به نگه داشتن فرزند نامشروع خود علاقه دارد و میخواهد حضانت او را بر عهده بگیرد، تا سن هفت سالگی حق چنین کاری را دارد. پس از آن، باید طبق قانون حضانت فرزند را به پدر بسپارد. در صورت وجود اختلاف با پدر بر سر حضانت فرزند، باید طبق تبصره همین ماده قانونی، دادگاه با تشخیص مصلحت کودک درباره حضانت او حکم بدهد.
نفقه فرزند نامشروع
پرداخت نفقه فرزند نامشروع بر عهده پدر او است. بنابراین، مادر در قبال تأمین معیشت فرزند هیچ تکلیفی ندارد. در صورتی که پدر قادر به تأمین نفقه فرزند نامشروع خود نباشد، جد پدری مسئول این کار خواهد بود.
ارث فرزند نامشروع
ارث بردن فرزند نامشروع از پدر و بالعکس، از جمله مسائل چالشبرانگیزی است که در مورد چنین افرادی وجود دارد. بااینحال، ماده ۸۸۴ قانون مدنی تکلیف این موضوع را کاملاً و با صراحت مشخص کرده است. در این ماده قانونی اینطور میخوانیم:
«ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمیبرد، لیکن اگر حرمت رابطهای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد، طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث میبرد و بالعکس.»
بنابراین، فرزند از پدر و مادر و اقوام منسوب به آنها که حرمت رابطه آن پدر و مادر به اثبات رسیده ارث نمیبرد. این والدین و اقوام آنها نیز از چنین فرزندی ارث نمیبرند.
رای وحدت رویه دیوان عالی کشور در مورد فرزند نامشروع
رای شماره ۶۱۷ به تاریخ ۱۳۷۶/۴/۳:
به موجب بند الف ماده یک قانون ثبت احوال مصوب سال ۱۳۵۵ یکی از وظایف سازمان ثبت احوال ثبت ولادت و صدور شناسنامه است و مقنن دراین مورد بین اطفال متولد از رابطه مشروع و نامشروع تفاوتی قائل نشده است و تبصره ماده ۱۶ و ماده ۱۷ قانون مذکور نسبت به مواردی که ازدواج پدر و مادر به ثبت نرسیده باشد و اتفاق در اعلام ولادت و صدور شناسنامه نباشد یا اینکه ابوین طفل نامعلوم باشد تعیین تکلیف کرده است.
لیکن درمواردی که طفل ناشی از زنا باشد و زانی اقدام به اخذ شناسنامه ننماید، با استفاده از عمومات و اطلاق مواد یادشده و مسأله ۳ و مسأله ۴۷ از موازین قضائی از دیدگاه حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه، زانی پدر عرفی طفل تلقی و نتیجه کلیه تکالیف مربوط به پدر از جمله اخذ شناسنامه برعهده وی میباشد و حسب ماده ۸۸۴ قانون مدنی صرفا موضوع توارث بین آنها منتفی است ولذا رأی شعبه سی ام دیوان عالی کشور که با این نظرمطابقت دارد.
به نظر اکثریت اعضاء هیأت عمومی دیوان عالی کشور که با این نظر مطابقت دارد به نظر اکثریت اعضاء هیأت عمومی دیوان عالی کشور موجه و منطبق با موازین شرعی و قانونی تشخیص میگردد. این رأی با ستناد ماده واحده قانون مربوط به وحدت رویه قضائی مصوب تیرماه سال ۱۳۲۸ برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاهها در موارد مشابه لازم الاتباع است.
سخن پایانی
حقوق فرزند نامشروع تا پیش از صدور رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور در سال ۱۳۷۶، به موجب ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی به طور کلی به رسمیت شناخته نمیشد. بعد از صدور این رأی مهم، فرزند نامشروع از هر نظر به جز توارث، با فرزند حاصل از ازدواج حقوق برابر دارد. برای گرفتن شناسنامه، حضانت و پرداخت نفقه این کودکان نیز همان مقررات مربوط به فرزندان حاصل از ازدواج اجرا میشود. در صورتی که قصد دارید برای چنین کودکانی شناسنامه بگیرید یا سایر امور ذکر شده را اجرا کنید، بهتر است با یک وکیل حرفهای مشورت کنید. پیشنهاد ما در این زمینه وکلای حقوق خانواده پلتفرم حقوقی ترازو هستند.
سوالات متداول
حکم فرزند حاصل از زنا چیست؟
این فرزند تمام حقوق قانونی فرزند حاصل از ازدواج به جز توارث را دارد.
فرزند نامشروع چیست؟
به فرزندی گفته میشود که حاصل رابطهای نامشروع میان زن و مردی باشد.
آیا فرزند نامشروع ارث می برد؟
خیر. طبق ماده ۸۸۴ قانون مدنی میان چنین فرزندی و والدین نامشروع او رابطه توارث وجود نخواهد داشت.