وکیل تسخیری چیست؟

وکیل تسخیری، پاسخی است از جانب قانون به حق دفاع برای همه افراد جامعه. حق دفاع به این معناست که تمام افراد از حق برابری برای دفاع از حقوق خود برخوردارند. یکی از جلوه‌های این حق، برخورداری از وکیل به عنوان متخصص در دانش حقوق است. مانند هر خدمت دیگری، بهره‌مندی از خدمات وکالت مستلزم پرداخت هزینه است، اما آیا کسی که توان پرداخت چنین وجهی را ندارد باید از حق طبیعی خود برای دفاعی مبتنی بر دانش و تخصص محروم بماند؟ پاسخ منفی است و وکیل تسخیری دقیقا پاسخی به همین نیاز است.

بنابراین لازم است تا با قوانین گرفتن وکیل بیش از پیش آشنا شد. زیرا گرفتن وکیل حتی از نوع تسخیری، کمک شایانی به احقاق حقوق افراد خواهد کرد. پس اگر شما نیز نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در مورد وکیل تسخیری دارید، بهتر است در این مقاله با ما همراه باشید.

وکیل‌ تسخیری کیست؟

وکیل در نگاهی کلی از حیث نحوه انتخاب آن توسط موکل به دو نوع تعیینی و تسخیری تقسیم می‌شود. وکیل تعیینی وکیلی است که خود شخص برای دفاع از حقوقش به دادگاه معرفی می‌کند. اما در پرونده‌های کیفری، گاهی فرد به دلیل عدم توانایی مالی امکان معرفی وکیل و پرداخت حق‌الوکاله را ندارد. همچنین در برخی از جرایم، حتی اگر فرد اقدام به درخواست وکیل نکرده باشد، دادگاه موظف به تعیین وکیل برای او خواهد بود. به چنین وکیلی که توسط دادگاه برای متهم یا بزه‌دیده انتخاب می‌گردد، در اصطلاح وکیل تسخیری یا وکیل معاضدتی نیز گفته می‌شود.

شرایط گرفتن وکیل تسخیری چیست؟

گفتیم که وکیل تسخیری به انتخاب دادگاه برای متهم یا بزه‌دیده انتخاب می‌شود. اما در چه شرایطی چنین اتفاقی خواهد افتاد؟ در پاسخ می‌توان دو حالت را در نظر گرفت. حالت نخست نداشتن تمکن مالی و حالت دوم در برخی جرایم خاص. در ادامه به بررسی هر دو حالت می‌پردازیم.

الف) نداشتن تمکن مالی:

بر اساس ماده ۳۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری: «متهم می‌تواند تا پایان اولین جلسه رسیدگی از دادگاه تقاضا کند وکیلی برای او تعیین شود. دادگاه در صورت احراز عدم تمکن متقاضی، از بین وکلای حوزه قضائی و در صورت عدم امکان از نزدیکترین حوزه قضائی، برای متهم وکیل تعیین می‌کند.» همچنین در مورد بزه‌دیده تبصره همین ماده بیان می‌دارد: «هرگاه دادگاه حضور و دفاع وکیل را برای شخص بزه‏‌دیده فاقد تمکن مالی ضروری بداند، طبق مفاد این ماده اقدام می‌کند.»

بنابراین برای متهم صرف مشخص شدن عدم توانایی مالی برای انتخاب وکیل تسخیری کافی است، اما در مورد بزه‌دیده علاوه بر مشخص شدن ناتوانی مالی او، دادگاه باید ضرورت این امر را نیز احراز کند.

ب) الزام به حضور وکیل در برخی جرایم خاص:

بر اساس ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری: «در جرائم موضوع بندهای (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده ۳۰۲ این قانون، جلسه رسیدگی بدون حضور وکیل متهم تشکیل نمی‌شود. چنانچه متهم، خود وکیل معرفی نکند یا وکیل او بدون اعلام عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، تعیین وکیل تسخیری الزامی است و چنانچه وکیل تسخیری بدون اعلام عذر موجه در جلسه رسیدگی حاضر نشود، دادگاه ضمن عزل او، وکیل تسخیری دیگری تعیین می‌کند.»

به عبارت دیگر اگر جرم مورد رسیدگی در دادگاه کیفری یک، شامل جرائم موجب مجازات سلب حیات، حبس ابد و قطع عضو، جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن، جرائم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر باشد، حضور وکیل برای جلسه دادرسی ضروری است و در صورت تعیین نکردن و یا غیبت بدون عذر موجه، دادگاه اقدام به تعیین وکیل تسخیری خواهد کرد. علت این امر اهمیت و میزان مجازات سنگین چنین جرایمی است که حمایت از متهم را برای اجرای عدالت ضروری می‌کند.

همچنین در جرایم منافی عفت که مستقیم در دادگاه کیفری یک مطرح می‌شود نیز دادگاه ملزم به تعیین وکیل تسخیری است. البته درصورتی‌که متهم اقدام به معرفی وکیل نکند.

وکیل تسخیری در مرحله تحقیقات مقدماتی

تا اینجا هرچه گفتیم در مورد مرحله رسیدگی به جرم در دادگاه بود. اما قبل از رسیدگی در دادگاه، شکایت فرد در دادسرا مطرح شده تا تحقیقات لازم در خصوص آن به عمل آید. حال باید دید امکان بهره‌مندی از وکیل تسخیری در دادسرا وجود دارد یا خیر؟

ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری در تبصره ۲ بیان می‌کند: «در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید، بازپرس برای وی وکیل‌ تسخیری انتخاب می‌کند.» بنابراین در مرحله تحقیقات مقدماتی نیز در جرایمی که در تبصره آمده، دادگاه باید برای متهم اقدام به تعیین وکیل تسخیری کند.

وکیل تسخیری برای اطفال و نوجوانان

بر اساس ماده ۴۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری: «در جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است یا جرایمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل است و در جرایم تعزیری درجه شش و بالاتر، دادسرا و یا دادگاه اطفال و نوجوانان به ولی یا سرپرست قانونی متهم ابلاغ می‌نماید که برای او وکیل تعیین کند. در صورت عدم تعیین وکیل یا عدم حضور وکیل بدون اعلام عذر موجه، در مرجع قضائی برای متهم وکیل تعیین می‌شود.

در جرائم تعزیری درجه هفت و هشت، ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان می‌تواند خود از وی دفاع کند و یا وکیل تعیین نماید. نوجوان نیز می‌تواند از خود دفاع کند.» این ماده ناظر به مرحله دادگاه و دادسراست و در هر دو مرحله حاکم است.

وکیل تسخیری برای مجنون

بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی، مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف می‌شود. مگر آن که در جرائم حق‌الناسی شرایط اثبات جرم به نحوی باشد که فرد مجنون یا فاقد هوشیاری در فرض هوشیاری نیز نتواند از خود رفع اتهام کند. در این‌صورت به ولی یا قیم یا سرپرست قانونی وی ابلاغ می‌شود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید. در صورت عدم معرفی، صرف‌نظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن، طبق مقررات برای وی وکیل‌‌‌ تسخیری تعیین می‌شود و تعقیب و دادرسی ادامه می‌یابد.

حق‌الوکاله وکیل تسخیری

حق‌الوکاله وکیل‌‌ تسخیری توسط قوه قضاییه پرداخت خواهد شد. دادگاه حق‌الوکاله او را متناسب با اقدامات انجام‌شده، تعیین می‌کند که میزان آن نباید از تعرفه قانونی تجاوز کند. حق‏‌الوکاله از محل اعتبارات قوه قضائیه پرداخت می‌شود.

وکیل تسخیری در چه جرایمی کاربرد دارد؟

هنگامی‌که فرد توانایی مالی نداشته باشد، تقاضای تعیین وکیلی تسخیری محدود به هیچ جرم خاصی نیست. اما در مورد جرایم خاص باید به مواردی که در بالا اشاره شد توجه داشت. یعنی صرفا در این جرایم توانایی مالی ملاک نبوده و درصورتی‌که فرد اقدام به انتخاب وکیل نکند، قاضی یا بازپرس مکلف به تعیین وکیل‌ تسخیری برای اوست.

چگونه وکیل تسخیری بگیریم؟

برای گرفتن وکیل‌ تسخیری متهم باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقاضای خود را مبنی بر نیاز به وکیل با دادگاه مطرح کند. برای این کار باید درخواستی به صورت کتبی خطاب به قاضی رسیدگی‌کننده نوشته و ضمن ابراز عدم توانایی مالی برای گرفتن وکیل، درخواست تعیین وکیل تسخیری ارائه شود.

تعهدات وکیل تسخیری

تعهدات وکیل تسخیری نسبت به موکل، دقیقا همان تعهدات وکیل تعیینی است. البته طبیعی است که استفاده از وکیل تعیینی غالبا برای موکل نتایج بهتری در بردارد. زیرا طبیعی است که فرد می‌تواند کسی را انتخاب کند که از جهات مختلف برای او مناسب‌تر بوده و با او ارتباط راحت‌تری برقرار کند. همچنین قطعا سطح تخصص و توانایی وکلا یکسان نیست و فرد در صورت تمکن مالی، می‌تواند وکیل متبحرتری را انتخاب کند.

نمونه متن درخواست وکیل تسخیری

ریاست محترم شعبه … مجتمع قضایی …
با سلام
احتراما، اینجانب … متهم/شاکی پرونده کلاسه … به استحضار می‌رساند، اینجانب از توانایی مالی لازم برای تعیین و معرفی وکیل، برخوردار نمی‌باشم. لذا درخواست تعیین وکیل تسخیری، با استناد به ماده ۳۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری را دارم.

سخن پایانی

وکیل تسخیری نهادی حمایتی است و در راستای حق دفاع که در اصل ۳۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی مورد تصریح قرار گرفته است، تاسیس شده است. مواردی که برای آنها امکان تعیین وکیل تسخیری وجود دارد، در قانون مشخص شده است. همچنین در هر دو مرحله دادسرا و دادگاه امکان استفاده از وکیل تسخیری وجود دارد. اگر در زمینه گرفتن وکیل تسخیری سوالی دارید، بهتر است با وکلا و مشاورین ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.

سوالات متداول