جرایم مالیاتی چه جرایمی هستند؟
جرایم مالیاتی، یکی از راه‌هایی است که قانون برای وصول درآمدهای مالیاتی دولت پیش‌بینی کرده است. این گونه جرایم در اقسام مختلف خود، سبب جلوگیری از فرار مالیاتی مؤدیان شده و دولت را در زمان کوتاه‌تری به درآمد مالیاتی خود می‌رساند. البته همه این ضمانت اجراها جرم نبوده و گاهی تخلف به حساب می‌آیند.
در واقع دولت با این اهرم در پی آن است که هزینه‌های عمومی مقرر در بودجه را پوشش دهد. با توجه به این که اغلب افراد جامعه با مالیات و دستگاه مالیات‌ستانی سر و کار دارند، بهتر است با قوانین و قواعد این قبیل جرایم بیش از پیش آشنا شد. اهمیت این امر در این است که برخی از جرایم مالیاتی قابل بخشش بوده، اما برخی دیگر قابل بخشش نیستند و در صورت ارتکاب آنها، فرد با مشکل مواجه خواهد شد.
جرم مالیاتی چیست؟
بر اساس قانون، جرم مالیاتی رفتاری از مؤدی مالیاتی است که بر اساس آن مؤدی بخواهد از پرداخت مالیات سرباز زده، یا خود را معاف از مالیات نشان داده و یا به نحوی از انحا، میزان مالیات خود را از میزان واقعی آن کمتر نشان دهد. البته این رفتار گاهی در قالب یک فعل انجام می‌شود؛ مثلا مؤدی دفاتر خود را برخلاف واقع تنظیم میکند تا خود را معاف از مالیات نشان داده یا مالیات کمتری بپردازد. گاهی نیز این رفتار در قالب ترک فعل خود‌نمایی میکند؛ مثلا فرد با عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی طی سه سال متوالی مرتکب جرم می‌شود.
انواع جرایم مالیاتی
در قانون مالیات‌های مستقیم و برخی دیگر از قوانین مالیاتی، جرایمی برای مؤدیان در نظر گرفته شده است که در زیر به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
- تنظیم دفاتر، اسناد و مدارک خلاف واقع و استناد به آن؛
- اختفای فعالیت اقتصادی و کتمان درآمد حاصل از آن؛
- ممانعت از دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود یا اشخاص ثالث در اجرای ماده ۱۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم و امتناع از انجام تکالیف قانونی مبنی بر ارسال اطلاعات مالی موضوع مواد ۱۶۹ و ۱۶۹ مکرر به سازمان امور مالیاتی کشور و وارد کردن زیان به دولت با این اقدام؛
- عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیات‌های مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده در رابطه با وصول یا کسر مالیات مؤدیان دیگر و ایصال آن به سازمان امور مالیاتی در مواعد قانونی تعیین‌شده؛
- تنظیم معاملات و قراردادهای خود به نام دیگران، یا معاملات و قراردادهای مؤدیان دیگر به نام خود برخلاف واقع؛
- خودداری از انجام تکالیف قانونی در خصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزینه‌ای در سه سال متوالی؛
- استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به منظور فرار مالیاتی؛
- عدم پرداخت مالیات بر عملکرد پس از سررسید مقرر در قانون؛
- عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی؛
- ارسال اظهارنامه حاوی کتمان درآمد و یا هزینه‌های جاری غیرواقعی؛
- ثبت درآمد غیرواقعی در اظهارنامه با اختلافی ۱۵ درصدی با درآمد واقعی؛
- تقسیم دارایی شخص حقوقی قبل از تصفیه امور مالیاتی؛
- عدم تسلیم صورت، فهرست، قرارداد یا مشخصات مؤدی، به موجب قانون یا ارسال اطلاعات غیرواقعی؛
- عدم کسر و تسلیم مالیات تکلیفی مانند تکلیف کارفرما به کسر مالیات کارگران خود و پرداخت به سازمان مالیاتی؛
- عدم ارسال ترازنامه و حساب سود و زیان در مورد کسانی که طبق قانون مکلف به این کار هستند؛
- عدم استفاده از سامانه صندوق مکانیزه فروش در مواردی که مؤدی مکلف به استفاده از آن است.
مجازات جرایم مالیاتی
برخی از موارد جرایم مالیاتی در بالا بیان شد. حال به ترتیب به بیان مجازات‌های این جرایم خواهیم پرداخت.
- ۱و۲و۳و۴و۵و۶و۷: در تمامی این موارد فرد با مجازات تعزیری درجه ۶ مواجه خواهد شد؛
- ۸: ماهانه ۲.۵ درصد مالیات به ازای هر ماه دیرکرد در مورد مالیات بر عملکرد؛
- ۹: میزان جریمه عدم ارسال و ثبت‌نام اظهارنامه مالیاتی، بر اساس ماده ۱۹۲ قانون مالیات های مستقیم، ۳۰ درصد مالیات متعلقه برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل و ۱۰ درصد برای باقی مؤدیان است.
- ۱۰: در مورد کتمان درآمد و یا درج درآمد جاری غیرواقعی در اظهارنامه، ۳۰ درصد مالیات متعلقه برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل و ۱۰ درصد برای باقی مؤدیان است؛
- ۱۱: درصورتی‌که درآمد مشمول مالیات مشخصه قطعی با رقم اظهارشده از طرف مؤدی، بیش از پانزده درصد (۱۵%) اختلاف داشته باشد، علاوه بر تعلق جرایم مقرر مربوط که قابل بخشودن نیز نخواهد بود، تا سه سال بعد از ابلاغ مالیات مشخصه قطعی از هرگونه تسهیلات و بخشودگی‌های مقرر در قانون مالیات‌ها نیز محروم خواهند شد؛
- ۱۲: جریمه تخلف آخرین مدیران شخص حقوقی از لحاظ عدم تسلیم اظهارنامه موضوع ماده ۱۱۴ قانون مالیات‌های مستقیم، ظرف مهلت مقرر یا تسلیم اظهارنامه خلاف واقع، به ترتیب عبارت است از دو درصد(۲%) و یک درصد (۱%) سرمایه پرداخت شده شخص حقوقی در تاریخ انحلال؛
- ۱۳: جریمه تخلف مدیر یا مدیران تصفیه در مورد تقسیم دارایی شخص حقوقی قبل از تصفیه امور مالیاتی شخص حقوقی یا قبل از سپردن تأمین مقرر موضوع ماده ۱۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم، معادل بیست درصد (۲۰%) مالیات متعلق خواهد بود که از مدیر یا مدیران تصفیه وصول می‌گردد؛
- ۱۴: نسبت به اشخاصی که به شرح مقررات قانون مالیات‌های مستقیم، مکلف به تسلیم صورت یا فهرست یا قرارداد یا مشخصات راجع به مؤدی هستند، درصورتی‌که از تسلیم آنها در موعد مقرر خودداری کنند و یا آنها را برخلاف واقع تسلیم کنند، جریمه متعلق در مورد حقوق عبارت است از دو درصد (۲%) حقوق پرداختی و در خصوص پیمانکاری یک درصد (۱%) کل مبلغ قرارداد و در هر حال با مؤدی متضامنا مسئول جبران زیان وارده به دولت خواهند بود؛
- ۱۵: میزان جریمه عدم ارسال ترازنامه و صورت حساب سود و زیان، بر اساس ماده ۱۹۳ قانون مالیات های مستقیم، ۲۰ درصد مالیات متعلقه خواهد بود؛
- ۱۶: میزان جریمه عدم استفاده از سامانه صندوق مکانیزه فروش، بر اساس ماده ۱۶۹ قانون مالیات های مستقیم، ۲ درصد مبلغ فروش، خواهد بود.
باید توجه داشت که مجازات‌های تعزیری و وصول اصل مالیات به علاوه جریمه‌های تعلق گرفته به مالیات، با یکدیگر قابل جمع خواهند بود.
جرایم مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی
در مورد جرایم مالیاتی، به طور کلی تفاوتی میان اشخاص حقیقی و حقوقی نخواهد بود. با این تفاوت که قانون‌گذار، مجازات‌های خاصی را علاوه بر مجازات‌های پیشین برای شخص حقوقی در نظر گرفته است. همچنین برخی از مجازات‌ها در قانون صرفا برای اشخاص حقیقی ذکر شده است.
برای مثال، برخی مجازات‌ها مخصوص مدیران شرکت خواهد بود و شرکت در صورت اثبات تقصیر، مجازات خاص خود را خواهد داشت. بر اساس ماده ۲۷۵ قانون مالیات‌های مستقیم، چنانچه مرتکب هر یک از جرائم مالیاتی شخص حقوقی باشد، برای مدت شش ماه تا دو سال به یکی از مجازات‌های زیر محکوم می‌شود:
- ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی؛
- ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری.
البته باید توجه داشت که مسئولیت کیفری شخص حقوقی مانع از مسئولیت کیفری شخص حقیقی مرتکب جرم نیست.
بخشودگی جرایم مالیاتی چگونه است؟
در یک تقسیم‌بندی کلی، جرایم مالیاتی را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش نخست جرایم قابل بخشش مالیاتی و بخش دوم جرایم غیرقابل بخشش مالیاتی. اما این جرایم کدامند؟ به طور کلی بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم، تمام جرایم مالیاتی قابل بخشش خواهند بود مگر آن که قانون صریحا آنها را غیرقابل بخشش اعلام کند.
ماده ۱۹۱ قانون مالیات‌های مستقیم بیان می‌دارد: «تمام یا قسمتی از جرایم مقرر در این قانون بنا به درخواست مؤدی با توجه به دلایل ابرازی مبنی بر خارج از اختیار بودن عدم انجام تکالیف مقرر و با در نظر گرفتن سوابق مالیاتی و خوش‌حسابی مودی به تشخیص و موافقت سازمان امور مالیاتی کشور قابل بخشوده شدن می‌باشد».
شرط بخشودگی جرایم مالیاتی
با توجه به مطالب گفته شده، برای بخشودگی جرایم مالیاتی شرایط زیر باید حکمفرما باشد:
- جرم از جرایم غیرقابل بخشش مالیاتی نباشد؛
- مؤدی درخواست بخشودگی به سازمان امور مالیاتی ارایه دهد؛
- مؤدی بتواند ثابت کند که عدم انجام تکالیف مالیاتی خارج از اختیار او بوده است؛
- سوابق مالیاتی مؤدی نشان‌دهنده خوش‌حسابی وی باشد؛
- سازمان امور مالیاتی با این بخشودگی موافقت کند.
جرایم غیرقابل بخشش مالیاتی
بر اساس ماده ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم، جرایم غیرقابل بخشش مالیاتی عبارتند از:
- عدم تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی در زمان ثبت‌نام اظهارنامه مالیاتی؛
- کتمان برخی از درآمدها در اظهارنامه مالیاتی؛
- اعلام کردن هزینه‌های غیرواقعی در اظهارنامه‌های مالیاتی؛
- اعلام درآمد غیرواقعی که با درآمد واقعی بیش از ۱۵ درصد اختلاف داشته باشد.
ممنوعیت خروج از کشور بخاطر بدهی مالیاتی
وزارت امور اقتصادی و دارایی یا سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند از خروج بدهکاران مالیاتی که میزان بدهی قطعی آنها «برای اشخاص حقوقی تولیدی دارای پروانه بهره‌برداری از مراجع قانونی ذی‌ربط، از بیست درصد (۲۰%) سرمایه ثبت‌شده و یا مبلغ پنج میلیارد (۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال، سایر اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی تولیدی از ده درصد (۱۰%) سرمایه ثبت‌شده و یا دو میلیارد (۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال و سایر اشخاص حقیقی از یک صد میلیون (۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال» بیشتر است، جلوگیری نماید.
این حکم در مورد اشخاص عازم سفر واجب با درخواست و تأیید مراجع ذی‌ربط اعزام‌کننده مبنی بر میسور نبودن پرداخت بدهی مالیاتی مربوط، با اخذ تضمین لازم جاری نمی‌باشد.برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، مقاله استعلام ممنوع الخروجی و دلایل ممنوع الخروج شدن را مطالعه کنید.
سخن پایانی
جرایم مالیاتی امروزه یکی از شایع‌ترین و متداول‌ترین جرایمی است که برای وقوع آن لزوما نباید شخص سوءنیست داشته باشد. این قبیل جرایم غالبا به دلیل نا‌آگاهی اشخاص از قوانین مالیاتی رخ می‌دهد. البته قانون در برخی موارد میزانی از بخشودگی را برای مؤدیان در نظر گرفته است که تحت شرایط خاصی اعمال خواهد شد. به همین دلیل مشاوره با وکیل مالیاتی متبحر ضرورت دو چندان خواهد داشت. اگر شما نیز در زمینه امور مالیاتی سوال یا مشکلی دارید، بهتر است آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.
سوالات متداول
جرایم مالیاتی چیست؟
جرم مالیاتی رفتاری از مؤدی مالیاتی است که بر اساس آن مؤدی بخواهد از پرداخت مالیات سرباز زده، یا خود را معاف از مالیات نشان داده و یا به نحوی از انحا، میزان مالیات خود را از میزان واقعی آن کمتر نشان دهد.