تقسیم سهم‌الارث یکی از اتفاقاتی است که همیشه در هر جامعه‌ای با مقررات خاص خود انجام می‌شود. در حالت عادی و زمانی که در میان ورثه فرزند صغیری وجود نداشته باشد، همه چیز با مشکل کمتری پیش می‌رود اما ممکن است یکی از وراث قانونی فرد متوفی صغیر باشد. در این صورت، باید قانون ارث فرزند صغیر را بدانید تا بتوانید از این شرایط بدون مشکل عبور کنید. اما منظور از فرزند صغیر چیست؟ آیا این فرد همانند سایر وراث ارث می‌برد؟ تکلیف اداره مالی که فرزند صغیر ارث برده، چه می‌شود؟ به این سؤالات در این مقاله پاسخ داده می‌شود.
منظور از فرزند صغیر در قانون ایران چیست؟
قبل از اینکه بخواهیم درباره ارث فرزند صغیر توضیح بدهیم، باید ابتدا مشخص شود که به چه کسی صغیر گفته می‌شود. به طور کلی و طبق ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی: «هیچ کس را نمی‌توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود مگر آن که عدم رشد یا جنون او ثابت شده باشد.» بااین‌حال، در تبصره دوم همین ماده مقرر شده که: «اموال صغیری را که بالغ شده است در صورتی می‌توان به او داد که رشد او ثابت شده باشد.»
بنابراین و طبق رویه قضایی و عرف به افرادی که به سن قانونی رسیده‌اند اما هنوز رشد آنها ثابت نشده نیز صغیر گفته می‌شود. در حال حاضر، معمولاً افراد زیر ۱۸ سال صغیر در نظر گرفته می‌شوند.
آیا صغیر ارث می‌برد؟
ارث بردن یکی از حقوق قانونی همه افراد است و طبق قوانین و مقررات ایران هیچ کسی را نمی‌توان از این حق قانونی محروم کرد. بنابراین، به سن قانونی و رشد نرسیدن فردی نمی‌تواند مانعی برای بهره بردن او از سهم‌الارث خود شود. کسانی که هنوز به این سن نرسیده‌اند، محجور محسوب می‌شوند اما محروم از حقوق قانونی خود نیستند. موضوعی که ممکن است در مورد ارث فرزند صغیر چالش‌برانگیز شود، این است که این دارایی چه زمانی قابل تصرف توسط او خواهد بود. تکلیف این موضوع در تبصره دوم ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی کاملاً مشخص شده است.
علاوه‌براین، بر اساس رای وحدت رویه شماره ۳۰ مورخ ۱۳۶۴/۱۰/۳ هیات عمومی دیوان عالی کشور:
«ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی اصلاحی هشتم دی ماه ۱۳۶۱ که علی‌القاعده رسیدن صغار به سن بلوغ را دلیل رشد قرار داده و خلاف آن را محتاج به اثبات دانسته ناظر به دخالت آنان در هر نوع امور مربوط به خود می‌باشد مگر در مورد امور مالی که به حکم تبصره ۲ ماده مرقوم مستلزم اثبات رشد است.
به عباره اخری صغیر پس از رسیدن به سن بلوغ و اثبات رشد می‌تواند نسبت به اموالی که از طریق انتقالات عهدی یا قهری قبل از بلوغ مالک شده مستقلاً تصرف و مداخله نماید و قبل از اثبات رشد از این نوع مداخله ممنوع است و بر این اساس نصب قیم به منظور اداره امور مالی و استیفاء حقوق ناشی از آن برای افراد فاقد ولی خاص پس از رسیدن به سن بلوغ و قبل از اثبات رشد هم ضروری است.
بنابراین رای دادگاه عمومی حقوقی فسا قائم مقام دادگاه مدنی خاص در حدی که با این نظر مطابقت دارد صحیح تشخیص می‌شود. این رای بر طبق ماده ۳ از مواد اضافه شده به قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۳۷ برای دادگاه‌ها در مورد مشابه لازم‌الاتباع است.»
بنابراین، با اثبات رشد یک فرد می‌توان اموالی که به ارث برده را در اختیار او قرار داد.
درخواست تحریر ترکه با وجود صغیر
تقسیم ارث با وجود صغیر شرایط خاص خود را دارد. مطابق با ماده ۲۰۵ قانون امور حسبی: «هر گاه بین ورثه غائب یا محجور باشد و همچنین در صورتی که وارث متوفی معلوم نباشد در موقع برداشتن مهر و موم ترکه باید تحریر شود.» از آنجایی که صغیر محجور به حساب می‌آید، می‌توان درباره شرایط ارث فرزند زیر ۱۸ سال و صغیر از پدر نیز به این ماده قانونی استناد کرد.
تحریر ترکه یعنی تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی، طبق ماده ۲۰۷ و ۲۰۸ این قانون به درخواست ورثه یا نماینده قانونی آنها، وصی برای اداره اموال، امین غائب و قیم محجور انجام شود. اگر سهم فرزند صغیر قبل از تعیین قیم، از ترکه معین نشده باشد یا در صورتی که پس از تعیین قیم سهمی از ترکه به محجور برسد، قیم باید به محض انتصاب خود مطابق با ماده ۲۰۸، درخواست تحریر ترکه کند.
تعیین قیم برای صغیر
یکی از مهم‌ترین احکام ارث صغیر، تعیین قیم برای دریافت سهم‌الارث او و اداره این اموال تا زمان رسیدن صغیر به سن رشد است. مطابق با ماده ۶۱ قانون امور حسبی: «پدر یا مادر محجور مادام که شوهر ندارد با داشتن صلاحیت برای قیمومت بر دیگران مقدم می‌باشد.»
اگر فرزند متوفی ولی خاص نداشته باشد و متوفی برای او شخصی را به عنوان ولی مشخص نکرده باشد، طبق مواد ۱۲۱۸ تا ۱۲۲۱ قانون مدنی و ۵۵ تا ۷۳ قانون امور حسبی برای او توسط دادستان محل اقامتش قیم تعیین می‌شود و دادگاه شهرستانی که اقامتگاه محجور در حوزه آن دادگاه است، مسئول رسیدگی به امور قیمومت او خواهد شد.
آیا تصرف در ارث فرزند صغیر بدون اذن او مجاز است؟
ارث فرزند صغیر از پدر یا مادر جزو اموال او محسوب می‌شود. او تا زمان رسیدن به سن رشد طبق قانون نمی‌تواند در این اموال خود هیچ تصرفی انجام بدهد. در این مدت قیم با نظارت اداره سرپرستی مسئول اداره اموال این فرد محجور خواهد شد و باید برای این کار همیشه مصلحت صغیر را در نظر بگیرد. به عنوان مثال، مطابق با ماده ۸۰ قانون امور حسبی: «قیم باید اموال ضایع‌شدنی محجور را بفروشد و از پول آن با رعایت مصلحت محجور مالی خریداری و یا به ترتیب دیگری که مصلحت باشد رفتار نماید.»
سخن پایانی
ارث فرزند صغیر یکی از موضوعاتی است که می‌تواند چالش‌برانگیز شود. در صورتی که متوفی وصیتی برای اداره امور صغیر پس از مرگ خود نداشته باشد، دادستان محل اقامت این فرد مسئول تعیین قیم برای او خواهد شد. فردی که به عنوان قیم برای صغیر تعیین می‌شود، باید همانند سایر ورثه تقاضای تحریر ترکه متوفی را ارائه دهد. پس از دریافت سهم‌الارث صغیر نیز باید اموال او را با رعایت مصلحت او و تحت نظارت اداره سرپرستی مدیریت کند تا صغیر به سن قانونی برسد و اموال را در اختیار او بگذارد.
اداره سهم‌الارث صغیر و به طور کلی امور مربوط به آن، ممکن است با چالش‌هایی مواجه شود. برای اینکه از این مرحله به راحتی عبور کنید، پیشنهاد می‌دهیم که از وکلا و مشاوران حقوقی باتجربه و آگاه به قوانین روز در پلتفرم حقوقی ترازو کمک بخواهید.