نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده چگونه است؟

ممکن است بارها هنگام خرید کالاها و خدمات مختلف با عبارتی به نام مالیات بر ارزش افزوده به عنوان بخشی از هزینه خرید مواجه شده باشید. حتی اگر دقت کرده باشید، احتمالا این عبارت را در صورت‌حساب‌ها و قبوض مختلف نیز دیده‌اید. البته، برخلاف باور عمومی، این مالیات تنها به خریداران کالاها و خدمات مختلف اختصاص ندارد، بلکه صاحبان کسب و کار نیز باید چنین مالیاتی را پرداخت کنند. در این مقاله از پلتفرم ترازو هرآنچه باید درباره مالیات بر ارزش افزوده بدانید را می‌خوانید. 

ارزش افزوده به چه معناست؟ 

قبل از اینکه بخواهیم درباره مالیات بر ارزش افزوده توضیحی بدهیم، باید ابتدا با این اصطلاح مهم آشنا شوید. وقتی می‌گوییم ارزش افزوده منظورمان چیست؟ ارزش افزوده یا «Value Added» اصطلاحی در علم اقتصاد است و به میزان ارزشی گفته می‌شود که در مراحل تولید یک کالا یا ارائه یک خدمت بر آن افزوده می‌شود. در واقع، کالا یا خدمتی که دریافت می‌کنید در مراحل تولید و ارائه ارزشمندتر از ماده خام یا فعالیت اولیه خواهد شد و به ارزشی که پیدا می‌کند، ارزش افزوده می‌گویند.  

به عنوان مثال، اگر خیاطی برای دوخت یک لباس پارچه‌ای ۱میلیون تومانی به کار ببرد و قیمت لباس او ۱میلیون و ۲۰۰هزار تومان باشد، ممکن است ۱۰۰هزار تومان ارزش افزوده آن لباس باشد. این مبلغ که با سود این لباس متفاوت است، میزان ارزشی است که این لباس در فرایند دوخت و عرضه به بازار پیدا می‌کند.   

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟  

برای دانستن مفهوم مالیات بر ارزش افزوده باید قوانین و مقررات ایران را جستجو کرد که مهم‌ترین آنها قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۱۴۰۰ است. در بند ج ماده ۱ این قانون در تعریف مالیات بر ارزش افزوده این‌طور می‌خوانیم: «مابه‌التفاوت مالیات و عوارض فروش با مالیات و عوارض خرید در یک دوره معین». در واقع، صاحبان کسب‌ و کارهای مختلف باید علاوه بر هزینه کالا و خدمات خود، مبلغی را به عنوان ارزش افزوده از مصرف‌کننده یا مشتری خود دریافت کنند و در مواعد تعیین‌شده که معمولا به صورت فصلی است، آن را به عنوان مالیات پرداخت کنند.  

اقسام مالیات بر ارزش افزوده 

برای اینکه مفهوم مالیات بر ارزش افزوده را بهتر درک کنید، باید انواع آن را بدانید. مالیات ارزش افزوده به سه دسته کلی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: 

• مالیات بر تولید؛ 
• مالیات بر درآمد؛ 
• مالیات بر مصرف. 

مالیات بر ارزش افزوده تولیدی مالیاتی است که برای تولید همه کالاها از کالاهای مصرفی گرفته تا کالاهای ارزشمند گرفته می‌شود. بنگاه‌های اقتصادی با خرید این کالاها اعتبار مالیاتی نخواهند داشت. مالیات بر ارزش افزوده درآمد به فروش تولید خالص کالاها، پس از کم کردن هزینه‌ای تحت عنوان هزینه استهلاک کالا یا سرمایه‌گذاری خالص، مربوط می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده مصرفی نیز که در نظام مالیاتی بسیاری از کشورها وجود دارد، به جای مالیات بر درآمد یا تولید، برای مصرف در نظر گرفته می‌شود. یعنی در نهایت این مصرف‌کننده نهایی است که مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت خواهد کرد.  

قانون مالیات بر ارزش افزوده 

در حال حاضر، قانون مالیات بر ارزش افزوده که در سال ۱۴۰۰ به تصویب رسیده، مهم‌ترین سند بالادستی در زمینه محاسبه و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده محسوب می‌شود. این قانون ۱۰ فصل و ۵۷ ماده قانونی دارد و جایگزین قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۱۳۸۷ شده است. در این قانون، همه چیز درباره مالیات ارزش افزوده از مفاهیم و تعاریف کلی مربوط به آن گرفته تا معافیت‌ها، روش محاسبه، مالیات کالاهای خاص، وظایف مؤدیان مالیاتی و جریمه‌های تخلف از مقررات این حوزه به تفکیک مورد اشاره قرار گرفته است.

بنابراین، اگر به مطالعه بیشتر درباره مفاهیم این حوزه علاقه دارید، می‌توانید با یک جستجوی ساده اینترنتی، متن این قانون را پیدا کنید و بخوانید. در غیر این صورت، نگران نباشید چون قرار است در این مقاله نکات مهم و کاربردی این قانون را پیدا کنید. به‌علاوه، برای مشاوره‌های تخصصی می‌توانید از وکلا و کارشناسان باتجربه پلتفرم ترازو کمک بگیرید.  

مشاغل مشمول مالیات بر ارزش افزوده 

بر اساس قوانین و مقررات مربوط به مالیات ارزش افزوده و فراخوان‌هایی که تاکنون سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کرده، بسیاری از مشاغل و کسب و کارها باید مالیاتی به نام مالیات ارزش افزوده را بپردازند. از جمله این مشاغل می‌توان به این نام‌ها اشاره کرد:  

• همه واردکنندگان و صادرکنندگان کالاهای مختلف و صاحبان کارخانه‌های تولیدی و صنعتی؛ 
• کسانی که امتیاز بهره‌برداری از معادن مختلف را دارند؛ 
• کسب و کارهایی که خدمات مالی، حسابداری، دفترداری، مشاوره و مدیریتی انجام می‌دهند؛ 
• صاحبان دفترخانه‌های اسناد رسمی؛ 
• مؤسسات مهندسی و فنی؛ 
• مؤسساتی که در زمینه تبلیغات و بازاریابی فعالیت دارند؛ 
• نمایندگان مؤسسات تجاری و صنعتی چه داخلی و چه خارجی؛ 
• هتل‌داران و صاحبان اماکن اقامتی گردشگران، شرکت‌های گردشگری و مؤسساتی که فعالیت آنها به حمل‌ونقل و باربری مربوط می‌شود؛ به جز آنهایی که مسافر جابه‌جا می‌کنند. 
• رستوران‌های زنجیره‌ای، چلوکبابی‌ها، سفره‌خانه‌ها و سالن‌های غذاخوری؛ 
• مدیران دفاتر خدمات ارتباطی، دولت الکترونیک، خدمات الکترونیک شهر و ارتباطات رایانه‌ای؛ 
• صاحبان چاپخانه‌ها؛ 
• صاحبان تعمیرگاه‌ها و نمایشگاه‌های خودرو و همچنین، مشاوره املاک؛ 
• فروشندگان انواع فلزات باارزش از طلا و جواهرات گرفته تا آهن‌آلات مختلف. 

علاوه‌براین، در خرداد ماه ۱۴۰۳، به موجب فراخوان دیگری که سازمان امور مالیاتی منتشر کرد، کسب و کارهای دیگری با هر میزان فروش یا درآمد نیز به مشاغل مشمول مالیات ارزش افزوده اضافه شدند که عبارت‌اند از: 

• «فروشندگان حیوانات اهلی به غیر از فروشندگان دام و کلیه مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های دامپزشکی و تمامی ارائه‌کنندگان هرگونه خدمات به این حیوانات؛ 
• فروشندگان انواع غذا، لوازم و تجهیزات مرتبط با حیوانات اهلی موضوع بند فوق؛ 
• فروشندگان انواع ادوات و آلات موسیقی از هر نوع؛ 
• فروشندگان انواع لوازم آرایشی، تجهیزات آرایشگاهی و آرایشی، عطر و ادکلن؛ 
• ارائه‌دهندگان خدمات اخذ پذیرش تحصیلی و مشاوره و راهنمایی در امور تحصیلی خارجی؛ 
• ارائه‌دهندگان خدمات ماساژ از هر نوع؛ 
• ارائه‌دهندگان خدمات طرح و نقشه بهره‌برداری از معادن و مشاوره فنی، حفاری، آتشباری و انفجار معدن؛ 
• صاحبان آتلیه‌های عکس و فیلم؛ 
• ارائه‌کنندگان خدمات مربوط به برگزاری سمینار، همایش، کنفرانس، جشنواره، گردهمایی و انواع مراسم؛ 
• فروشندگان انواع عینک آفتابی و لنز‌های تماسی؛ 
• فروشندگان انواع ضایعات فلزی؛ 
• فروشندگان قهوه فرآوری شده، کاکائو،  نسکافه، پودر و خمیر حاصل از آنها؛ 
• فروشندگان انواع لوازم و تجهیزات حفاظتی از قبیل دزدگیر.» 

مشاغل معاف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده 

با اینکه بیشتر مشاغل و کسب و کارها مشمول مالیات ارزش افزوده هستند، برخی از آنها نیز از پرداخت مالیات معاف هستند. نام مشاغل و کسب و کارهایی که مشمول معافیت مالیات ارزش افزوده می‌شوند، در ماده ۹ قانون مالیات بر ارزش افزوده آمده است. این مشاغل بیشتر به تولید مواد غذایی، چاپ و انتشار روزنامه و کتاب، خدمات بازار سرمایه، بیمه‌های درمانی، عمر و زندگی، خدمات درمانی، تولید کتاب و لوازم تحریر، فروش فرش‌های دستباف مربوط می‌شوند یا مشاغلی هستند که کالاهای مصرفی ضروری مردم مانند نان، میوه، سبزی و گوشت را می‌فروشند.  

میزان مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۳ 

نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ماده ۷ قانون مذکور به این ترتیب تعیین شده است: «نرخ مالیات و عوارض کالاها و خدمات مطابق با مأخذ موضوع ماده ‌۵ این قانون، به‌استثنای کالاهای خاص که نرخ آنها در ماده ۲۶ این قانون تصریح شده، نه‌ درصد (۹%) است.» البته، بر اساس بخشنامه‌ای که سازمان امور مالیاتی کشور به موجب بند ر تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور در فروردین سال ۱۴۰۳ صادر کرد، نرخ این مالیات از ۹ به ۱۰ درصد افزایش یافت. نرخ مالیات کالاهای خاص نیز در ماده ۲۶ قانون مالیات ارزش افزوده مشخص شده است. پس در حال حاضر نرخ مالیات بر ارزش افزوده که مصرف کننده باید بپردازد ۱۰ درصد خواهد بود. 

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده 

با مطالعه مفهوم مالیات ارزش افزوده و نرخ این مالیات احتمالا خودتان می‌توانید فرمول محاسبه مالیات ارزش افزوده را حدس بزنید. این مالیات در حالت کلی با نرخ ۱۰ درصد محاسبه می‌شود. بنابراین، باید مبلغ خرید کالا و خدمات را از مبلغ کل فروش کالا و خدمات کسر کنید و آن را در نرخ مالیات که در حال حاضر ۱۰ درصد است ضرب کنید. به این موضوع در ماده ۷ و ۸ قانون مالیات ارزش افزوده و بخشنامه‌ای که از آن نام بردیم اشاره شده است.  

اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده 

کسب‌وکارهایی که مشمول مالیات ارزش افزوده می‌شوند، باید هر سال چهار مرتبه فرمی به نام فرم مالیات بر ارزش افزوده که به آن اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده نیز می‌گویند را ارسال و مالیات تعیین‌شده را بپردازند. ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده و پرداخت این مالیات در پایان هر فصل از طریق سامانه مالیات بر ارزش افزوده به نشانی: https://www.evat.ir/ انجام می‌شود.  

بعد از مراجعه به این سامانه و ثبت‌نام در آن، باید نمونه اظهارنامه ارزش افزوده را بر اساس فعالیت اقتصادی خود تکمیل کنید. سپس، گزینه‌های سال عملکرد و دوره مالی را انتخاب کنید و اطلاعاتی که درباره شما و فعالیت اقتصادی‌تان خواسته شده را وارد کنید. پس از آن، نوبت به محاسبه این مالیات می‌رسد که نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده بر اساس مقررات قانونی که توضیح دادیم انجام می‌شود. در نهایت و پس از تأیید و ارسال اظهارنامه، قبض مالیات را مشاهده می‌کنید. پس از پرداخت مبلغ محاسبه شده نیز گواهی ثبت‌نام و پرداخت این مالیات برای شما صادر می‌شود.  

مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده 

مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در ماده ۴ قانون مالیات بر ارزش افزوده به این ترتیب مشخص شده است: «مؤدی مکلف است حداکثر تا پایان ماهِ پس از انقضای هر دوره مالیاتی، کل مالیات و عوارضی را که طی آن دوره به فروش کالا و یا ارائه خدمات توسط وی تعلق گرفته است، با رعایت تبصره ۲ این ماده ‌و پس از کسر اعتبار مالیاتی خود، به ترتیبی که سازمان مقرر می‌کند، پرداخت نماید.» 

در نتیجه، می‌توان گفت بر اساس قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده، مؤدیان مالیاتی تا ۱ ماه پس از پایان فصل‌های چهارگانه فرصت دارند تا اظهارنامه مربوطه را ارسال کنند. البته، در برخی از موارد، سازمان امور مالیاتی این مهلت را تمدید می‌کند. به عنوان مثال، بر اساس بخشنامه دوره اول بهار ۱۴۰۳ این سازمان، مهلت ارسال اظهارنامه مذکور تا پایان مرداد ماه تمدید شد.  

جریمه عدم ارسال و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده 

در ماده ۳۵ قانون مورد اشاره این‌طور می‌خوانیم: «مؤدیانی که از عضویت در سامانه مؤدیان امتناع ورزیده‌اند، علاوه بر پرداخت جریمه‌های موضوع بند الف ماده ‌۳۶ این قانون و بند ب ماده ‌۲۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان مکلفند اظهارنامه هر دوره مالیاتی خود را حداکثر تا یک‌ماه پس از پایان هر دوره مالیاتی به سازمان تسلیم و مالیات و عوارض فروش خود را به حساب سازمان واریز نمایند.» 

در بند الف ماده ۳۶ همین قانون نیز آمده: «… تا زمان استقرار سامانه مؤدیان موضوع قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، عدم تسلیم اظهارنامه در هر دوره مالیاتی برای کلیه مؤدیان و بعد از استقرار سامانه مذکور برای آن دسته از مؤدیانی که از عضویت در سامانه مؤدیان امتناع کرده‌اند: ده میلیون ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال یا دوبرابر مالیات و عوارض پرداخت‌نشده تا موعد مقرر در ماده ‌۴ این قانون، هر کدام بیشتر باشد. این جریمه علاوه بر جریمه مذکور در بند ب ماده ‌۲۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان است که مؤدی به دلیل عدم ثبت‌نام در سامانه مؤدیان باید بپردازد…» 

بند ب ماده ‌۲۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی نیز به این ترتیب است: «… عدم عضویت در سامانه مؤدیان، عدم استفاده از پایانه فروشگاهی، عدم استفاده از حافظه مالیاتی، استفاده از حافظه مالیاتی متعلق به سایر مؤدیان، یا واگذاری حافظه مالیاتی خود به دیگران، معادل ده درصد (۱۰%) مجموع مبلغ فروش انجام‌شده از آن طرق، یا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال، هر یک که بیشتر باشد و محرومیت از اعمال معافیت‌های مالیاتی، نرخ صفر و مشوقهای موضوع قانون مالیات‌های مستقیم در همان سال مالی…» 

سخن پایانی

مالیات بر ارزش افزوده یکی از انواع مالیات‌هایی است که در نظام‌های حقوقی و اقتصادی مختلف وجود دارد. در ایران نیز این مالیات بر اساس قانون مالیات ارزش افزوده و مقررات و بخش‌نامه‌هایی که سازمان امور مالیاتی به عنوان بازوی اجرایی وزارت اقتصاد در بخش مالیاتی، صادر می‌کند پرداخت می‌شود. برای ارسال اظهارنامه مالیاتی ارزش افزوده باید به سامانه مالیات بر ارزش افزوده مراجعه کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه در این فرایند و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده دچار مشکلی نشوید، پیش از هر کاری با مشاوران و کارشناسان باتجربه پلتفرم حقوق ترازو مشورت کنید.   

سوالات متداول