ممکن است در دادگاه‌های خانواده نام گواهی محجوریت را شنیده باشید یا حتی برای موفقیت در پرونده حقوقی به شما گفته باشند که باید حکم حجر برای فردی بگیرید. در چنین مواقعی، احتمالاً از خود می‌پرسید که حکم حجر چیست؟ یا برای صدور حکم حجر به چه مدارکی نیاز داریم و چه مراحلی را باید طی کنیم؟ با خواندن این مقاله از پلتفرم حقوقی ترازو به پاسخ تمام سؤالات‌تان درباره حکم حجر خواهید رسید.
حکم حجر چیست؟
بر اساس ماده ۱۲۰۷ قانون مدنی، صغار، اشخاص غیررشید و مجانین از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع شده‌اند. صغیر به افراد کمتر از ۱۸ سال گفته می‌شود، غیر رشید یا سفیه فردی است که عدم رشد او از نظر عقلی به اثبات رسیده باشد یا نتواند در اموال و حقوق مالی خود به صورت عقلانی تصرف کند و مجنون نیز کسی است که دارای اختلالات روانی یا عصبی باشد.
حکم حجر یا گواهی محجوریت به حکمی گفته می‌شود که دادگاه صالح برای رسیدگی به درخواست صدور حکم حجر آن را صادر می‌کند. بر اساس این حکم، محجوریت فرد از هر نوعی که باشد، محرز اعلام شده و مشخص می‌شود. همچنین، به موجب آن برای فرد قیم مشخص می‌شود. با صدور حکم حجر و نصب قیم، فرد از نظر قانونی از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع می‌شود.
در چه مواردی حکم حجر گرفته می‌شود؟
حکم محجوریت در پرونده‌های حقوقی، کیفری و خانوادگی کاربردهای فراوانی دارد. یکی از رایج‌ترین نمونه‌های گرفتن حکم حجر برای پدر یا مادر است. با صدور حکم حجر و گرفتن حکم محجوریت مادر یا پدر، آنها از تصرف حقوقی در اموال و دارایی‌های خود منع می‌شوند و فرد دیگری که معمولاً از اعضای خانواده آنها است، به عنوان قیم اموال آنها را اداره می‌کند. معمولاً حکم حجر پدر و مادر به دلیل کهولت سن یا ابتلای آنها به بیماری‌هایی مانند سکته مغزی و یا آلزایمر صادر می‌شود که آنها را به افراد غیررشید یا مجنون تبدیل می‌کند.
یکی دیگر از نمونه‌های گواهی حجر، گرفتن حکم محجوریت پدر برای اثبات عدم صلاحیت او جهت قیمومت فرزند است.
مطابق با ماده ۱۵ قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳: «طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر خود است. درصورت ثبوت حجر یا خیانت یا عدم قدرت و لیاقت او در اداره امور صغیر یا فوت پدر به تقاضای دادستان و تصویب دادگاه شهرستان حق ولایت به هر یک از جد پدری یا مادر تعلق می‌گیرد؛ مگر اینکه عدم صلاحیت آنان احراز شود که در این صورت حسب مقررات اقدام به نصب قیم یا ضم امین خواهد شد. دادگاه در صورت اقتضا اداره امور صغیر را از طرف جد پدری یا مادر تحت نظارت دادستان قرار خواهد داد.»
حکم حجر بعد از فوت
سؤالی که ممکن است درباره صدور حکم محجوریت مطرح شود این است که آیا امکان صدور حکم حجر متوفی وجود دارد؟ اگر به عنوان مثال، فردی به دلیل ابتلا به بیماری یا کهولت سن خانه‌اش را به دیگری بفروشد، آیا ورثه او می‌توانند پس از فوت گواهی حجر او را بگیرند تا معامله انجام شده به واسطه عدم اهلیت پدر یا مادر باطل اعلام شود؟
در پاسخ به این سؤال، باید گفت بله، می‌توان حکم محجوریت فردی را پس از فوت او برای ابطال سند صادر شده در یک معامله گرفت. به این ترتیب، در فرض مطرح شده، اگر وراث با ارائه مدارک و شواهد کافی بتوانند ثابت کنند که پدر یا مادر آنها در زمان معامله محجور بوده و آنها نیز از این معامله اطلاع نداشتند، معامله در دادگاه باطل اعلام خواهد شد.
مدارک لازم برای حکم حجر
مطابق با بند ۱۲ ماده ۴ قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، رسیدگی به امور و دعاوی مربوط به رشد، حجر و رفع آن در صلاحیت دادگاه خانواده است. به‌علاوه، طبق رویه قضایی مانند رأی شماره ۹۳۰۹۹۷۰۹۰۶۸۰۱۱۹۲ در تاریخ ۱۳۹۳/۱۲/۰۵: «درخواست رفع حجر از امور مربوط به قیمومت نیست و رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه محل اقامت قیم است نه محل اقامت محجور؛ چرا که بعد از صدور حکم حجر و تعیین قیم برای محجور، اقامتگاه وی، همان اقامتگاه قیم خواهد بود.»
بنابراین، برای صدور حکم حجر یا رفع آن باید مدارک لازم و دادخواست را به این دادگاه تقدیم کرد. مدارکی که برای صدور حکم حجر به آنها نیاز دارید، عبارت‌اند از:
- مدارک هویتی فرد محجور
- مدارک هویتی قیم فرد محجور یا کسی که برای این کار دادخواست ارائه داده است
- مدارک و اسناد درمانی و پزشکی که محجوریت فرد را ثابت می‌کنند
- استشهادیه محلی
- گواهی فوت فرد محجور در مواردی که دادخواست صدور گواهی محجوریت پس از فوت او ارائه می‌شود
مراحل اخذ حکم محجوریت
برای ارائه دادخواست و مدارک مربوط به محجوریت یک فرد باید اول از همه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کنید تا دادخواست شما ثبت شود. پس از آن، محجور به پزشکی قانونی معرفی خواهد شد تا در آنجا معاینه و بررسی شود.
سوالات پزشک قانونی برای حکم محجوریت طوری طراحی شده‌اند که پزشک متخصص بتواند از طریق آنها شرایط گرفتن حکم محجوریت برای یک فرد را بسنجد. این سؤالات معمولاً درباره تصمیم‌گیری فرد درباره اموال و دارایی‌هایش هستند. نمونه‌هایی از سؤالات پزشکی قانونی برای صدور حکم محجوریت عبارت‌اند از:
- اگر در خیابان مقداری پول پیدا کنید، با آن چه خواهید کرد؟
- اگر صد میلیارد تومان داشته باشید، این پول را خرج چه کارهایی می‌کنید؟
- اگر همسر یا فرزندتان به شما بگوید که خانه یا ماشینت را به نام من بزن، آیا این کار را انجام می‌دهید؟
این سؤالات بسته به شرایط فرد، نوع محجوریت او و مسائلی مانند آن متفاوت خواهند بود. بنابراین، نباید تصور کنید که سؤالات پزشکی قانونی برای صدور حکم حجر در تمام موارد یکسان است.
پس از تأیید حجر فرد توسط پزشکی قانونی، دادگاه خانواده موضوع را طبق ماده ۵۷ قانون امور حسبی بررسی کرده و حکم محجوریت را صادر می‌کند. بر اساس این ماده قانونی: «در رسیدگی به درخواست حجر دادگاه نسبت به اشخاصی که مجنون یا سفیه معرفی شده‌اند هرگونه تحقیقی که لازم بداند به عمل می‌آورد و می‌تواند اشخاصی که اطلاعات آنها را قابل استفاده بداند احضار نموده و یا برای تحقیق از اشخاص نامبرده نماینده بفرستد و پس از رسیدگی و تحقیقات لازم و احراز حجر حکم به حجر می‌دهد و در صورت عدم احراز حجر درخواست حجر را رد می‌نماید.»
در مرحله بعدی، مطابق با ماده ۶۵ همین قانون برای محجور قیم تعیین می‌شود. قیم از افرادی که برای این کار اعلام آمادگی کرده‌اند یا وراث فرد تعیین می‌شود. البته، پیش از اینکه فردی به عنوان قیم انتخاب شود، به دستور دادگاه تحقیقات محلی انجام خواهد شد تا از صلاحیت او برای قیمومت محجور اطمینان حاصل شود.
نمونه دادخواست صدور حکم حجر
همان‌طور که توضیح دادیم، برای صدور حکم حجر باید همراه با مدارکی که این موضوع را ثابت می‌کنند، یک دادخواست نیز تنظیم کنید. نمونه دادخواست حکم حجر به این ترتیب است:
«ریاست محترم دادگاه خانواده شعبه …
با سلام و احترام
استحضار عالی می‌رساند که آقا/خانم… که دارای نسبت… با اینجانب می‌باشد با توجه به شرایط ذهنی قادر به اداره امور خود نیست که مدارک پزشکی در این خصوص به پیوست تقدیم می‌گردد و درخواست تحقیقات مقتضی در این زمینه را دارم. فلذا با عنایت به مراتب فوق تقاضای رسیدگی و صدور حکم حجر وی و متعاقباً تعیین قیم برای وی را دارم.»
اعتراض به حکم حجر
ممکن است پس از صدور حکم حجر، فرد محجور با معالجه و درمان اهلیت لازم برای انجام معاملات و تصرف در اموال و دارایی‌های خود را پیدا کند یا حتی به صدور این حکم معترض باشد.
مطابق با ماده ۶۶ قانون امور حسبی: «دادستان و محجور و قیم محجور نسبت می‌توانند به تصمیمات دادگاه در موارد زیر پژوهش بخواهند. اگر قیم متعدد باشد هر یک از آنها حق پژوهش دارند:
- حکم حجر
- حکم بقاء حجر
- رفع حجر
- رد درخواست حجر
- رد درخواست بقاء حجر
- رد درخواست رفع حجر.»
در این صورت، دادستان، محجور یا قیم محجور می‌تواند نسبت به رأی صادر شده اعتراض کند. اعتراض ثالث به حکم حجر نیز مطابق با رویه قضایی مانند دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۸۰۱۳۱۵ صادر شده در تاریخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۳ پذیرفته می‌شود. مطابق با رأی صادر شده در این پرونده: «اعتراض ثالث در خصوص تعیین تاریخ شروع حجر قابلیت استماع و پذیرش را دارد و لازم نیست اعتراض به حکم حجر صادره باشد تا در قالب اعتراض ثالث پذیرفته شود.»
ابطال حکم حجر
رفع حجر نیز همان‌طور که اشاره کردیم، با درمان و معالجه فرد امکان‌پذیر است. برای صدور حکم رفع حجر فرد نیز باید دادخواستی همراه با مدارک و شواهد نشان‌دهنده رفع حجر او به دادگاه تقدیم شود. در این صورت، موضوع به دستور مقامات قضایی در پزشکی قانونی ارزیابی می‌شود. پس از آن نیز دادگاه صالح طبق ماده ۵۷ قانون امور حسبی موضوع را بررسی می‌کند و حکم رفع حجر فرد را صادر می‌کند.
سخن پایانی
صدور حکم حجر یکی از پرکاربرترین مواردی است که در پرونده‌های قضایی به آن نیاز پیدا می‌کنید. این حکم می‌تواند بسیاری از پرونده‌ها از پرونده‌های خانوادگی گرفته تا پرونده‌های مالی و حتی کیفری را ختم به خیر کند. برای گرفتن حکم حجر یا ابطال آن باید دادخواستی همراه با مدارک و اسناد اثبات‌کننده این ادعا را به دادگاه خانواده ارائه بدهید. پیشنهاد می‌کنیم برای تنظیم و ارائه این دادخواست با وکلای حرفه‌ای و باتجربه پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید و از آنها کمک بخواهید.
سوالات متداول
چگونه حکم حجر بگیریم؟
برای درخواست صدور حکم حجر باید دادخواست و مدارک ثابت‌کننده ادعای خود را به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ببرید و آنجا به ثبت برسانید.
حکم حجر چیست؟
حکمی که نشان می‌دهد فرد به دلیل سفیه یا مجنون بودن از تصرف حقوقی در اموال و دارایی‌های خود منع شده است.
اثبات حجر در صلاحیت کدام دادگاه است؟
دادگاه خانواده محل اقامت قیم
چگونه می‌توان حکم محجوریت گرفت؟
برای صدور حکم حجر باید مدارک و اسناد خود را به دادگاه صالح ارائه دهید تا پس از بررسی در پزشکی قانونی و انجام تحقیقات محلی این حکم صادر شود.