در قانون برای حمایت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان آثار مختلف هنری، ادبی، نمایشی و… مقرراتی بیان شده است؛ در این مقاله به تعریف و بیان ضوابط قانون کپی رایت و ضمانت‌های اجرایی آن خواهیم پرداخت.
تعریف کپی رایت
به بیان ساده حق انحصاری شخص برای فروش، تولید و انتشار اثر خود که می‌تواند یک اثر ادبی، موسیقایی، نمایشی، معماری، تجاری، هنری و حتی نرم‌افزار باشد، حق کپی رایت نام دارد؛ این قانون تنها شکل بیان مادی اثر را تحت پوشش قرار داده و درباره مفاهیم و ایده‌های به کار رفته در آن نیست.
لازم به ذکر است که یک اثر برای اینکه بتواند حق کپی رایت را به خود اختصاص دهد، باید به صورت فیزیکی قابل اثبات باشد؛ تمام آثار ادبی مانند شعر و داستان، نمایشنامه‌ها، تصاویر گرافیکی و… می‌توانند تحت حمایت قانون کپی رایت درآیند. گفتنی است که چنین آثاری پس از به وجود آمدن توسط صاحبان آنها تحت حمایت قانونی قرار دارند و هر گونه استفاده از آنها بدون اجازه مؤلف، غیرقانونی است.
قانون کپی رایت در جهان
باید بدانید که بسیاری از کشورهای جهان با امضای کنوانسیون برن، باید تحت قانون کپی رایت جهانی عمل کنند که البته بعضی از کشورها مانند ایران عضو این کنوانسیون نبوده و قوانین داخلی خود را برای حمایت از حقوق مالکیت فکری اثر دارند. گفتی است که در هر صورت نقض حقوق صاحبان اثر به هر نحوی جرم محسوب شده و باعث پیگرد قانونی می‌شود.
قانون کپی رایت در ایران
لازم است بدانید که در قوانین ایران برای نقض حقوق مالکیت فکری و کپی رایت، مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است، امّا ضوابطی به صورت یکپارچه وجود ندارد و این قوانین بازدارنده به صورت پراکنده در قانون آمده‌اند. در ادامه قوانین مربوط به کپی رایت در ایران را می‌خوانید.
قانون ترجمه و تکثیر نشریات و آثار صوتی
در ماده یک این قانون آمده است که حق چاپ مجدد یا تکثیر و بهره‌برداری از هر ترجمه‌ای با مترجم یا وارث اوست و پس از مرگ مترجم حق کپی رایت از آن برای وارث به مدت سی‌سال است. باید بدانید که این حقوق قابل انتقال هم هستند امّا در هر صورت باید نام مترجم ذکر شود.
ماده دوم همان قانون تکثیر کتاب‌ها و نشریات به همان زبان را به هر نحوی که باشد، بدون اجازه صاحب اثر ممنوع کرده است؛ ماده سوم نیز از صاحبان آثار صوتی که بر روی نوار یا صفحه ضبط شده‌اند حمایت می‌کند و حق کپی رایت از آن را فقط متعلق به صاحب اثر می‌داند. باید بدانید که نقض هریک از قوانین ذکر شده علاوه بر تأمین خسارت شاکی، از سه ماه تا یک سال حبس به همراه دارد.
قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنّفان و هنرمندان
در این قانون آمده است که هر کس حقوق مالکیت آثار ادبی و هنری مانند شعر یا داستان را نقض کند، یعنی قسمتی یا تمام اثر را که مورد حمایت قانون است، به نام خود منتشر کند یا به نام خود صاحب اثر و بدون اجازه او این کار را انجام دهد و از آن بهره‌برداری کند، از شش ماه تا سه سال به حبس محکوم می‌شود.
در مواد دیگر این قانون استفاده غیرمجاز از نام و نشان اثر، ذکر نکردن نام صاحب اثر و هر گونه تغییر و تحریف در آن، مطابق با قوانین کپی رایت جرم شناخته شده و از سه ماه تا یک سال حبس دارد.
قانون حمایت از حقوق صاحبان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
طبق ماده یک این قانون، تمام حقوق مادی و معنوی نرم‌افزارهای رایانه‌ای متعلق به پدیدآورندگان آنهاست که شامل نشر، اجرا، عرضه و حق بهبره‌برداری یا کپی رایت می‌شود. ماده سوم همان قانون نیز نام و نشان مخصوص نرم‌افزار را مورد حمایت قانونی قرار داده و استفاده از آن را فقط برای پدیدآورنده مجاز می‌داند.
گفتنی است که ماده ۱۳ این قانون بیان می‌کند که در صورت هر گونه نقض حقوق صاحبان نرم‌افزارهای رایانه‌ای، باید خسارت وارده جبران شود و علاوه بر آن از ۹۱ روز تا شش ماه حبس و جریمه از ۳۳۰,۰۰۰,۰۰۰ تا ۶۶۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال در انتظار متخلف خواهد بود.
گفتنی است که بند ۹ ماده ۶ قانون مطبوعات نیز با عنوان سرقت ادبی، حقوق مؤلفان را حمایت کرده و برای آن در شرایط مختلفی مجازات تعیین کرده است.
قانون تجارت الکترونیکی
در مواد ۶۲ تا ۶۶ این قانون درباره حقوق مالکیت فکری داده‌پیام‌ها صحبت شده است. در ماده ۶۲ این قانون از داده‌پیام‌ها با عناوین «کلیه آثار و تالیفات از جمله اطلاعات، نرم‌افزارها و برنامه‌های رایانه‌ای، ابزار و روشهای رایانه‌ای و پایگاههای داده و همچنین حمایت از حقوق مالکیت‌های فکری در بستر مبادلات الکترونیکی شامل حق اختراع، حق طراحی، حق مولّف، حقوق مرتبط با حق مولّف، حمایت از پایگاههای داده، حمایت از نقشه مدارهای یکپارچه قطعات الکترونیکی (Integrated CircuitsChips) و حمایت از اسرار تجاری» نام برده شده و این آثار مورد حمایت قانونی قرار گرفته‌اند.
کلام آخر
در پایان باید بدانید که در صورت مشاهده نقض قانون مالکیت فکری یا حق کپی رایت در مورد آثار خود می‌توانید از طریق مراجع قضایی اقدام کنید و هم‌زمان با مطالبه حقوق معنوی خود، برای دریافت خسارت مالی نیز اقدام کنید امّا به دلیل تخصصی بودن قواعد حقوق مالکیت فکری و معنوی، باید حتما از کارشناسان مجرب در مشاورین حقوقی ترازو یاری بگیرید.