مهلت پرداخت دیه تا چه زمانی است؟

مهلت پرداخت دیه در صورت حکم دادگاه یکی از مواردی است که به دلیل بار مالی آن همیشه محل سوال افراد است. آیا وقتی دادگاه فردی را به پرداخت دیه محکوم کرد، باید تمام دیه را یک‌جا بپردازد و یا امکان پرداخت اقساطی آن نیز وجود دارد؟‌ آیا تاخیر در پرداخت دیه موجب جریمه است یا خیر؟‌ با مطالعه این مطلب، به پاسخ این سوالات دست پیدا خواهید کرد.

دیه چیست؟

دیه نوعی مجازات مالی است که در جرایم غیرعمد و جرایم عمدی که به هر علتی شخص مرتکب مجازات نشود، بر عهده او خواهد بود؛ چه امکان قصاص وجود نداشته باشد و یا طرفین به گرفتن دیه به جای قصاص رضایت دهند. قانون در مواد مختلف خود، میزان دیه را مشخص کرده است و حتی در مواردی که میزان دقیق مشخص نشده، ارش جنایات را در نظر گرفته است تا خسارتی جبران‌نشده باقی نماند.

معمولا دادگاه پس از تحقیقات مقدماتی که در دادسرا انجام می‌شود، اقدام به رسیدگی به پرونده کرده و در صورت اثبات وقوع جرم، حکم به پرداخت دیه خواهد کرد. البته در این حکم مقدار و مسئول پرداخت دیه نیز مشخص خواهد شد. اما قانون به همین میزان بسنده نکرده است و در موادی از خود به تعیین مهلت پرداخت دیه نیز اشاره کرده است که به آن خواهیم پرداخت.

مهلت پرداخت دیه در جرایم

بر اساس ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی، مهلت پرداخت دیه، از زمان وقوع جنایت به ترتیب زیر است، مگر طرفین به نحو دیگری توافق کنند:

• در عمد موجب دیه، ظرف یک سال قمری؛
• در شبه عمد، ظرف دو سال قمری؛
• در خطای محض، ظرف سه سال قمری

با توجه به این ماده باید توجه داشت که قانون‌گذار در جرایم عمد مهلت کمتری برای مرتکب در نظر گرفته است. لازم است در این زمینه به نکات زیر توجه داشته باشید:

• مهلت پرداخت به سال قمری است و نه شمسی. باید توجه داشت که سال قمری ده روز کمتر از سال شمسی است؛
• مهلت پرداخت از تاریخ وقوع جنایت حساب می‌شود، نه از تاریخ صدور حکم؛
• این مهلت‌ها برای پرداخت ارش و دیه تغلیظ شده در ماه‌های حرام نیز برقرار است؛
• این مهلت‌ها تنها درجایی است که طرفین توافقی بینشان وجود نداشته باشد. اما اگر در مورد پرداخت و نحوه آن توافق کرده باشند، آن توافق ملاک عمل خواهد بود.

نحوه پرداخت دیه در مهلت مقرر

بر اساس تبصره ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی، هرگاه پرداخت‌کننده در بین مهلت‌های مقرر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام کند، محکوم‌له مکلف به قبول آن است. یعنی فردی که حکم به نفعش است، نمی‌تواند از قبول بخشی یا تمام دیه در این مهلت سرباز زند.

پس اگر فردی به پرداخت ۱۰۰ میلیون تومان دیه محکوم شود و در نیمه سال اقدام به پرداخت ۵۰ میلیون تومان آن بکند، کسی که حکم به نفع او صادر شده مکلف به قبول آن است و به بهانه این که باید تمام دیه را یک‌جا دریافت کند، نمی‌تواند از قبول آن خودداری کند.

مهلت پرداخت دیه در جرایم شبه عمد و خطای محض

نکته‌ای که در پاراگراف قبلی بیان شد در مورد جرایم شبه عمد و خطای محض نیز صادق است. البته ماده ۴۸۹ این قانون درباره این جرایم مجازات دیگری را نیز پیش‌بینی کرده است. اگر توافقی بین طرفین درباره نحوه پرداخت نباشد، شخص مرتکب مکلف است در جرایم شبه عمد در سال اول از وقوع جنایت، نصف دیه را بپردازد و در سال دوم مابقی آن را. همچنین در جرایم خطای محض که مهلت پرداخت دیه آنها سه سال است، فرد مرتکب در هر سال باید یک سوم میزان دیه را بپردازد.

پرداخت دیه به نرخ روز

بر اساس قانون، دیه باید به نرخ روز پرداخت شود. در مورد تعیین نرخ دیه، هر سال ریاست قوه قضاییه مبلغ دیه کامل را اعلام می‌کند که بر اساس آن درصدها و مبالغ دیه در قانون مشخص خواهد شد. برای مثال در سال ۱۴۰۲، مبلغ دیه کامل مرد مسلمان ۹۰۰ میلیون تومان تعیین شده است. بر اساس ماده ۴۹۰ قانون مجازات اسلامی، درصورتی‌که پرداخت‌کننده بخواهد هر یک از انواع دیه را پرداخت نماید و یا پرداخت دیه به صورت اقساطی باشد، معیار، قیمت زمان پرداخت دیه است، مگر آن که بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.

برای مثال، اگر فرد به پرداخت دیه کامل در جنایتی شبه عمد محکوم شده باشد و در سال ۱۴۰۲ بخواهد نصف آن را پرداخت کند، باید مبلغ ۴۵۰ میلیون تومان بپردازد. اگر نصف باقی مبلغ دیه در سال ۱۴۰۳ پرداخت شود، باید نصف مبلغ دیه تعیین شده در سال ۱۴۰۳ را بپردازد. تنها در یک صورت نرخ روز دیه ملاک نخواهد بود و آن توافق برای یک قیمت مقطوع به عنوان دیه است.

با توجه به این نکته باید دانست که اگر بر فرض مثال حکم به دیه در سال ۱۴۰۰ باشد و پرداخت آن در سال ۱۴۰۲ انجام شود، نرخ دیه در سال ۱۴۰۲ ملاک پرداخت خواهد بود. این امر در رای دادگاه نیز بیان شده و دیه معمولا به شکل درصدی از دیه کامل نوشته می‌شود. مثلا فرد به نصف دیه کامل محکوم شده که این میزان در هر سال به راحتی قابل محاسبه خواهد بود.

توافق در پرداخت دیه

قانون مهلت‌های خاصی را برای پرداخت دیه، بسته به نوع جرمی که رخ داده تعیین کرده است. اما باید توجه داشت که این مواعد صرفا در زمانی است که توافقی میان طرفین برای پرداخت دیه وجود نداشته باشد. اما ممکن است طرفین در مورد زمان پرداخت دیه با هم توافق کنند. در این صورت زمان مورد توافق، مهلت پرداخت دیه خواهد بود. این مورد در جایی است که مجازت شخص از ابتدا دیه بوده و تنها در مورد زمان پرداخت آن توسط طرفین توافق شده است.

اما گاهی ممکن است مرتکب به قصاص محکوم شود، اما بعدا بین طرفین بر سر گرفتن دیه و گذشت از قصاص توافق گردد. در این حالت طرفین می‌توانند هم در مورد میزان دیه و هم در مورد زمان پرداخت آن توافق کنند. البته اگر در مورد زمان آن توافقی صورت نگیرد، تکلیف در ماده ۴۹۱ قانون مجازات اسلامی مشخص شده است. در مواردی که بین مرتکب جنایت عمدی و اولیای دم یا مجنیٌ علیه بر گرفتن دیه توافق شود، لکن مهلت پرداخت آن مشخص نگردد، دیه باید ظرف یک سال از زمان توافق پرداخت شود. دقت کنید که در این مورد، مهلت پرداخت دیه از زمان توافق (تراضی) خواهد بود و نه از زمان وقوع جنایت.

اعسار از پرداخت دیه

دیه نیز مانند سایر دیون باید توسط فرد پرداخت شود. اما ممکن است فرد توانایی و تمکن پرداخت آن را نداشته باشد. در این صورت باید با تقدیم دادخواست به دادگاه، تقاضای اعسار از پرداخت محکوم‌به کرده و مدارک آن را برای اثبات به دادگاه ارائه دهد. در این حالت دادگاه بررسی خواهد کرد که آیا فرد توانایی هیچگونه پرداختی ندارد یا توان پرداخت قسطی دیه را خواهد داشت. معمولا دادگاه در این مرحله اقدام به قسط‌بندی مبلغ دیه خواهد کرد تا فرد بتواند آن را پرداخت کند. پیشنهاد می‌شود در این روند، از وکیل اعسار استفاده کنید تا بتوانید از حقوق خود در این زمینه دفاع کنید.

پرداخت دیه قسطی

همانطور که گفته شد فرد مرتکب می‌تواند در دادگاه ادعای پرداخت یک‌باره دیه را کند. در این حالت مبلغ دیه قسط‌بندی می‌شود و فرد باید در زمان‌های تعیین‌شده توسط دادگاه، مبلغ را پرداخت کند. ممکن است این سوال پیش آید که در صورت تقسیط، آیا اقساط دیه مشمول نرخ روز دیه خواهند شد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت اگر بر روی مبلغ خاصی بین طرفین توافق شده باشد، مبلغ اقساط تغییری نخواهد کرد. اما اگر مبلغ اقساط به شکل درصدی از دیه کامل تعیین شده باشد، دیه باید به نرخ روز حساب و پرداخت گردد.

همچنین ممکن است این پرسش رخ دهد که آیا تقسیط دیه نیازی به رضایت شاکی دارد یا خیر؟ پاسخ منفی است و دادگاه صرفا بر اساس وضعیت مرتکب و در صورت عدم توانایی در پرداخت یک‌جای دیه، حکم به تقسیط آن خواهد داد.

دادخواست اعسار از پرداخت دیه

برای اثبات اعسار از پرداخت دیه باید به دادگاه بدوی که حکم به پرداخت دیه صادر کرده مراجعه کنید و دادخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به را ارائه دهید. در این دادخواست باید بیان کرد که فرد با توجه به مدارک موجود و میزان درآمد مشخص، توانایی پرداخت یکباره دیه را ندارد و تقاضای اعسار و تقسیط آن را به دادگاه بدهد.

برای اثبات این امر می‌توان از شهادت شهود، استشهاد محلی، تقاضای تحقیق محلی و مواردی از این دست بهره برد. همچنین گردش حساب بانکی فرد نیز می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد. البته نگارش دادخواست اعسار از محکوم‌به امری تخصصی است و شما در صورت لزوم می‌توانید با هزینه‌ای اندک از طریق پلتفرم حقوقی ترازو اقدام به این کار نمایید.

حکم جلب برای پرداخت دیه

مانند هر محکومیت مالی دیگری، در مورد دیه نیز می‌توان اقدام به جلب کرد. بر اساس قانون درصورتی‌که فرد محکوم اقدام به پرداخت دیه نکند، می‌توان بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی اقدام به توقیف اموال او کرد. اگر وصول کردن محکومٌ به از طرق مذکور در قانون ممکن نشود، شخص مرتکب به تقاضای شاکی تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکومٌ له حبس می‌شود. چنانچه محکومٌ علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی‌شود؛ مگر این که دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.

پرداخت دیه به حساب دادگستری

گفته شد که دادگاه در رای خود مشخص خواهد کرد که مبلغ دیه چه مقدار است و باید در چه مهلتی پرداخت شود. اگر در مورد نحوه و نوع پرداخت توافقی میان طرفین شکل گرفته باشد، همان توافق ملاک عمل خواهد بود. به این شکل که مرتکب وجه دیه را به حساب شاکی خواهد ریخت.

اما اگر توافقی بین طرفین صورت نگیرد، مبلغ دیه باید به حساب صندوق دادگستری واریز شده و شاکی با مراجعه به شعبه اجرای احکام، مبلغ دیه را وصول کند. البته در مواردی که بیمه باید مبلغ دیه را بپردازد نیز معمولا این مبلغ به حساب صندوق دادگستری واریز شده و ذی‌نفع باید با مراجعه به شعبه اجرای احکام اقدام به وصول مبلغ دیه کند.

سخن پایانی

قوانین مهلت پرداخت دیه و نحوه پرداخت آن را در این مطلب بررسی کردیم. اما دیه دارای قوانین پیچیده و دقیقی است که بیان همه آنها در یک مطلب ممکن نیست. بنابراین بهتر است تا در صورت لزوم در این مورد از تجربه و دانش وکیل متبحر در این زمینه استفاده کنید تا حقتان پایمال نگردد. شما نیز اگر در این زمینه سوالی داشتید بهتر است تا آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح کنید.

سوالات متداول