کلاهبرداری ارز دیجیتال به چه معناست؟
کلاهبرداری ارز دیجیتال یکی از مواردی است که این روزها بسیار شایع شده است. علت آن هم مشخص است: سود هنگفت معاملات ارزهای دیجیتال و دانش کم افراد درباره این بازار. اغلب کلاهبرداران حرفه‌ای که تا حدودی از دانش دیجیتال و کسب و کارهای نوین مطلعند، بستر مناسبی برای کار خود در این زمینه می‌بینند. زیرا اغلب مردم به طمع سود زیاد و به دلیل ناآگاهی از چند و چون دنیای رمزارزها، به دام این سودجویان می‌افتند. حال که تب رمزارزها در کشور ما نیز داغ است، بهتر است تا با برخی از روش‌های کلاهبرداری ارز دیجیتال آشنا شوید.
کلاهبرداری ارز دیجیتال (رمزارز)
در این مقاله قصد داریم بیشتر از جنبه حقوقی به ماجرا نگاه کنیم. پس بهتر است ابتدا با مفهوم کلاهبرداری در قانون آشنا شویم تا هنگام شکایت با عنوان کلاهبرداری دچار خطا نشویم.
کلاهبرداری عبارت است از بردن مال دیگری از طریق توسلِ توأم با سوءنیت به وسایل یا عملیات متقلبانه. به عبارت دیگر، اگر شخصی با توسل به اعمالی که متقلبانه و فریبکارانه است، کاری کند تا دیگری مال خودش را در اختیار او قرار داده و او نیز مال را ببرد، فرد مرتکب کلاهبرداری شده است. حال اگر ابزار و اعمالی که متقلبانه و فریبکارانه است، در حوزه ارزهای دیجیتال باشد، این جرم، کلاهبرداری ارز دیجیتال خواهد بود. به عنوان مثال فروش توکن‌های جعلی که فاقد ارزش واقعی هستند و توسط فروشنده با انجام اعمالی باارزش جلوه داده شده‌اند، مصداق این جرم خواهد بود.
انواع کلاهبرداری ارز دیجیتال
به دلیل گستردگی فضای دیجیتال، روش‌های بسیار متنوعی برای اعمال فریب و اغفال افراد و ربودن مال آنها وجود دارد. در ادامه به بخشی از این موارد اشاره خواهیم کرد:
۱- طرح پانزی، هرمی و شبکه‌ای:
حتما نام شرکت گولدکوئیست و اخبار مربوط به کلاهبرداری شرکت‌های هرمی را به خاطر دارید. کلاهبرداری به روش پانزی با اندکی تفاوت، همان روش قدیمی بازاریابی شبکه‌ای یا هرمی است. در این نوع از کلاهبرداری، فرد با نشان دادن دستگاه‌های استخراج رمزارز و یا نشان دادن کیف پول دیجیتال خود و موجودی آن، افراد را به سرمایه‌گذاری برای استخراج یا خرید رمزارز تهییج می‌کند.
پرداخت سود معمولا در این روش منوط به ورود افراد جدید و آشنایان و بستگان فرد خواهد بود. سودی به عنوان سود تضمینی در این طرح ها در نظر گرفته می‌شود که غالبا وسوسه‌کننده بوده و فرد با وعده سرمایه‌گذاری در بورس‌های بزرگ دنیا و خرید رمزارزهای معروف، اقدام به معرفی افراد جدید به این مجموعه می‌کند. با ورود افراد جدید، سود افراد قدیمی‌تر با استفاده از سرمایه ورودی جدید پرداخت می‌شود. این کار تا جایی ادامه دارد که کلاهبردار به حد معینی از اموال دست یاید و امکان حفظ شبکه برای کسب سود بیشتر وجود نداشته باشد. توجه داشته باشید که گاهی ممکن است در این نوع از کلاهبرداری، اجناسی نیز به عنوان بازاریابی برای فروش در اختیار اعضا قرار بگیرد.
۲- استخراج ابری:
تب استخراج رمزارزها در کشورمان به دلیل انرژی ارزان قیمت بسیار داغ است. اما در بسیاری از موارد، افراد با تبلیغاتی مواجه می‌شوند که بدون نیاز به دستگاه، اقدام به استخراج کنند. در این نوع کلاهبرداری معمولاً با این عناوین تبلیغاتی مواجه می‌شوید: «استخراج ابری»، «استخراج بدون دستگاه»، «درآمد میلیونی از استخراج بیت کوین»، «اجاره دستگاه استخراج».
در این روش معمولا فرد در یک سایت و یا ربات تلگرامی ثبت‌نام کرده و با هدف سرمایه‌گذاری در استخراج رمزارز، اقدام به پرداخت می‌کند. در واقع در این روش شما بدون این که نیاز به خرید دستگاه استخراج داشته باشید، قدرت استخراج و محاسبه را از یک مزرعه استخراج رمزارز خریداری یا اجاره می‌کنید. به دلیل گران بودن دستگاه‌های استخراج، فرد تهییج می‌شود تا با سرمایه‌گذاری مشترک دست به استخراج بزند. اما در واقع خبری از استخراج نیست. یعنی شما تصور می‌کنید که بابت اجاره قدرت پردازش و استخراج پول می‌دهید، اما در واقعیت چنین چیزی وجود خارجی نداشته و این پرداخت، بازگشتی نخواهد داشت.
در این روش شرکت‌ها برای برداشت شما سقف خاص از سرمایه‌گذاری را تعیین می‌کنند و تا به آن میزان نرسید، امکان برداشت سود برای شما ممکن نیست. مثلا کف سرمایه لازم برای برداشت، ۵۰ میلیون تومان بوده و شما حساب کاربری خود را ۵ میلیون تومان شارژ می‌کنید. در حساب کاربری خود مدام مشاهد می‌کنید که مثلا برای همان ۵ میلیون تومان، ماهانه ۲ میلیون تومان حساب شما شارژ شده است. اما امکان برداشت ندارید. طبیعتا تهییج خواهید شد تا ۵ میلیون را به ۵۰ میلیون برسانید تا از سودهای سرشار منتفع شوید. درحالی‌که تمام این امور فریبی بیش نیست.
البته در این نوع کلاهبرداری نیز ممکن است به شکل ترکیبی از روش هرمی استفاده شود و مبالغ اندکی به فرد پرداخت شود. اما غالبا پرداخت‌ها تا زمان برداشت ادامه دارد و در هنگام برداشت، فرد مکلف به خرید از ربات شده و یا ربات به شکلی کاملا از پیش تعیین‌شده دچار خطا می‌شود تا عدم برداشت از ربات کاملا عادی جلوه کند. این در حالی است که اصلا قرار نیست پرداختی صورت بگیرد.
۳- صرافی ارز دیجیتال جعلی و تقلبی
بسیار ممکن است که صرافی‌های خرید و فروش رمزارزها یک شبه پدید آمده و از بین بروند. در واقع این صرافی‌ها جعلی هستند و معمولا از عباراتی مانند «کارمزد صفر»، «امکان پرداخت به ریال با کارت شتابی»، «بدون تحریم»، «بدون نیاز به احراز هویت» و امثال آن استفاده می‌کنند.
در این روش یک سایت جعلی به عنوان صرافی ساخته می‌شود که مدعی است کارمزد آن صفر است. در عوض، آنها از طریق دریافت کارمزد برای فهرست کردن هر توکنی (از جمله عرضه‌های اولیه کوین تقلبی) در پلتفرم خود کسب درآمد می‌کنند، بدون این که نقدینگی معاملاتی لازم برای معامله‌گران را به‌منظور خرید و فروش آزادانه توکن ایجاد کنند. این توکن‌ها معمولاً در این صرافی‌ها مسدود می‌شوند و معامله‌گران با «توکن‌های بی‌ارزش» خود درگیر می‌شوند، بدون این که بتوانند آنها را بفروشند و نقد کنند.
۴- نرم‌افزارهای تقلبی کیف پول
در این روش کلاهبردار یک نرم‌افزار جعلی تولید می‌کند که حتی ممکن است در بازارهای رسمی مانند گوگل پلی نیز موجود باشند. خصوصا در ایران که به دلیل تحریم بسیاری از نرم‌افزارها در دسترس نیست، ممکن است با جستجوی نام یک کیف پول معروف، به سمت برنامه جعلی راهنمایی شوید. پس از ورود به این نرم‌افزارها و انتقال پول به کیف پولتان، پول به کیف پول کلاهبردار منتقل خواهد شد و دیگر امکان برداشت آن برای شما وجود ندارد.
۵- فیشینگ
در این روش، کلاهبردار اقدام به ساخت صفحه وب مشابه صفحه یک صرافی معتبر می‌کند و شما به تصور این که وارد یک صرافی معتبر شدید، اقدام به تراکنش می‌کنید و در همین زمان کلاهبرداری رخ می‌دهد. استفاده از اسامی مشابه که تنها در یک حرف تفاوت دارند و تنها دامنه آنها با هم متفاوت است، از روش‌های مرسوم در این مدل کلاهبرداری است.
۶- هانی‌پات
این روش کلاهبرداری یا همان «خمره عسل»، در واقع همان مثل معروف فارسی «از هول حلیم در دیگ افتادن» است. در این روش، هکر یک سیستم قراردادی دیجیتال طراحی می‌کند و در آن رخنه‌ای باز می‌گذارد تا هکر دیگر را به طمع بندازد. هنگامی که هکر دوم اقدام به استفاده از این رخنه کرده تا موجودی کیف پول تحت قرارداد را به حساب خود واریز کند، مجبور است مقداری رمزارز به کیف پول تحت قرارداد منتقل کند تا بتواند رمزارز موجود در آن را تخلیه کند. اما قرارداد به نحوی است که امکان برداشت وجود نداشته و هکر اولی علاوه بر رمزارز اولیه، رمزارز منتقل‌شده توسط هکر دوم را نیز برداشت خواهد کرد.
۷- تیم پشتیانی تقلبی
در این روش تقلبی وقتی فرد با کیف پول خود یا سایت صرافی خود دچار مشکل می‌شود، کلاهبردار با شبیه‌سازی، خود را مدیر و یا پشتیبان آن نرم‌افزار یا سایت معرفی کرده و از این طریق به اطلاعات فرد دسترسی پیدا می‌کند و یا برای حل مشکل درخواست واریز توسط رمزارز انجام می‌دهد.
۸- توکن‌های بی‌ارزش
در این روش، کلاهبرداران پروژه تولید یک رمزارز را کلید می‌زنند و به تبلیغ آن می‌پردازند. با توجه به این که رمزارزها معمولا در آغاز ارزش بسیار پایینی داشته و ممکن است پس از مدتی ارزشی تا چند هزار برابر را نیز تجربه کنند، افراد مشتاق خرید این توکن‌ها می‌شوند. پس از مدتی که مقادیر بالایی از این توکن فروخته شد، پروژه متوقف شده و توکن‌ها ارزش خود را از دست می‌دهند.
۹- توئیت یا پست‌های تقلبی در شبکه‌های اجتماعی
در این روش، یک حساب جعلی در زیر پست یا توئیت یک فرد مشهور اعلام می‌کند که هر کس که به عنوان مثال ۰.۲ بیت کوین به این حساب منتقل کند، دو برابر آن را به عنوان هدیه دریافت خواهد کرد. تعدادی حساب جعلی دیگر نیز در زیر این پست اقدام به تایید کرده و بیان می‌کنند که چنین هدیه‌ای را دریافت کرده‌اند. پس از انجام تراکنش به حساب مقصد، دیگر از هدیه خبری نخواهد بود.
کلاهبرداری ارز دیجیتال و مجازات آن در ایران
کلاهبرداری ارز دیجیتال ممکن است مشمول کلاهبرداری ساده و یا کلاهبرداری اینترنتی شود. گفتیم که کلاهبرداری ارز دیجیتال زمانی است که عملیات متقلبانه حول محور ارز دیجیتال رخ دهد.
بر اساس قانون، هر کس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن دادهها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، مرتکب کلاهبرداری اینترنتی شده و علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال تا دویست و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
بنابراین در این نوع از کلاهبرداری، این شخص نیست که فریب می‌خورد و در واقع سیستم رایانه‌ای فریب می‌خورد. در این نوع از کلاهبرداری، فرد مجرم اقدام به دستکاری سیستم‌های مرتبط با رمزارز مانند کیف پول دیجیتال کرده و رمزارز را به حساب خود منتقل می‌کند. به عنوان مثال در هنگام انتقال رمزارز از حسابی به حساب دیگر، فرد در ارتباط اختلال ایجاد کرده و رمزارز را به کیف پول خود منتقل می‌کند.
اما در غیر از موارد فوق، عمل مجرم کلاهبرداری ساده محسوب می‌شود. مواردی که در بالا بیان شد اغلب کلاهبرداری ساده است؛ یعنی انسان است که فریب می‌خورد. اما ابزار اغفال او استفاده از رمزارزها و کسب و کارهای مرتبط با حوزه ارز دیجیتال است و بر همین اساس، به حوزه کلاهبرداری ارز دیجیتال مرتبط می‌گردد.
بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا اختلاس و کلاهبرداری، هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش‌آمدهای غیرواقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر، وجوه و یا اموال یا اسناد یا حواله‌جات یا قبوض یا مفاصاحساب و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد، کلاهبردار محسوب شده و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است، محکوم می‌شود.
شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال
باید دانست که اثبات چنین جرایمی، خصوصا زمانی که در بستر فضای مجازی رخ می‌دهند، امر بسیار دشواری خواهد بود. اما این سبب نمی‌شود که ما از شکایت در این زمینه خودداری کنیم. برای شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال ابتدا باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و با طرح شکواییه، اقدام به ثبت آن کرد. دادسرا معمولا در این زمان تحقیقات را به پلیس فتا ارجاع داده و این نیرو با استفاده از زمینه‌های فنی خود، اقدام به جمع‌آوری ادله و مدارک خواهد کرد. البته طبیعی است که اگر ارتباط در بستر فضای حقیقی شکل گرفته باشد، احتمال ردیابی و دستگیری کلاهبردار بیشتر خواهد بود.
سخن پایانی
حوزه ارزهای دیجیتال، دانشی نوین است که ورود به آن گرچه ممکن است سود سرشاری داشته باشد، اما بدون داشتن اطلاعات و آگاهی کافی، شما را به طعمه‌ای شیرین و راحت برای کلاهبرداران تبدیل می‌کند. پس بهتر است قبل از ورود به این بازار، حتما دانش و اطلاعات خود را تکمیل و به‌روز کنید. درصورتی‌که قربانی یکی از جرایم کلاهبرداری ارز دیجیتال شدید و یا در این زمینه سوالی داشتید، بهتر است موضوع را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح کنید.
همه ی صرافی ها کلاهبردارند.مواظب سرمایتان باشید؟!