کمیته حقیقت یاب سازمان ملل چیست؟
حتما شما نیز نام کمیته‌های حقیقت یاب را از رسانه‌ها بسیار شنیده‌ایدو اخیرا نیز در مورد کشورمان ایران، سخن از اعزام چنین کمیته‌ای به میان آمده است. در این مقاله به بررسی عملکرد و ماموریت کمیته حقیقت یاب سازمان ملل می‌پردازیم.
کمیته حقیقت یاب چیست؟
کمیته‌های حقیقت یاب، گروهی متشکل از متخصصان امور جنایی، حقوقی، قضایی، پلیسی، مشاوره و مددکاری اجتماعی هستند که از سوی مراجع ملی یا بین‌المللی، با هدف به دست آوردن اطلاعات و کشف حقایق مربوط به انجام خشونت در امور سیاسی یا نظامی، تشکیل و اعزام می شوند و گزارش خود را به آن مراجع ارائه می دهند. این کمیته‌ها معمولا از سوی سازمان ملل و نهاد حقوق بشری آن و یا نهاد قضایی آن یعنی دادگاه لاهه اعزام می‌شوند.
کمیته حقیقت یاب معمولا به دنبال چه اموری است؟
این کمیته‌ها که رویکردی حقیقت‌محور دارند، اغلب به دنبال اموری مانند نقض وسیع حقوق بشر، اقدام علیه بشریت و جنایات جنگی هستند. این موارد اغلب در حاشیه جنگ‌ها و یا تحت لوای حکومت‌های دیکتاتور رخ می‌دهد. بنابراین این کمیته‌ها اغلب به دنبال مواردی چون قتل عام و کشتار گسترده غیرنظامیان در جنگ، تبعیض نژادی یا قومی و فشار مذهبی علیه گروه های خاص، اعمال شکنجه، اعدام، ناپدیدسازی، دستگیری‌های خارج از ضابطه، سرکوب خشونت‌آمیز مخالفان و تروریسم دولتی هستند.
کمیته حقیت یاب کمیته‌ای حقوقی است یا سیاسی؟
در دنیای حاضر که منافع کشورها در تعارض شدیدی با یکدیگر قرار دارد، نمی‌توان به طور کامل نهادها را فارغ از انگیزه‌های سیاسی کشورها دانست. به عبارت دیگر بسیاری از نهادهای بین‌المللی با انگیزه‌های سیاسی در کنار سایر اهداف شکل گرفته‌اند. رای مثبت و منفی کشورها در چنین نهادهایی و تغییر رویکردهایشان گویای همین نکته است که عملکرد چنین نهادهایی صرفا حقوقی نبوده و منافع سیاسی نقش به سزایی در آن دارد. البته این امر به معنی آن نیست که نهادهایی مانند کمیته حقیقت یاب از اساس کارکرد حقوقی خود را از دست داده‌اند؛ بلکه کماکان در مواردی می‌توانند اثر مناسب حقوقی خود را نیز داشته باشند.
نتیجه فعالیت کمیته حقیقت یاب چیست؟
کمیته حقیقت یاب نتایج گزارش‌ها و تجزیه و تحلیل خود از وقایع را به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه خواهد کرد. این نتایج معمولا مورد توجه مجامع بین‌المللی و دادگاه‌های کیفری بین‌المللی خواهد بود. یعنی بر اساس همین گزارش‌ها و بر اساس اصل صلاحیت جهانی در مورد جرایم علیه بشریت، مرتکبین جرایمی که در گزارش هیات تحقیق آمده باشند، در هر کشوری یافت شوند ممکن است توسط دادگاه‌های آن کشور و بر اساس همین گزارش مورد محاکمه قرار بگیرند.
آیا امکان ارجاع پرونده توسط کمیته حقیقت یاب به دیوان بین‌المللی کیفری وجود دارد؟
بله؛ این امکان وجود دارد که نتایج این گزارش توسط دولت‌های عضو و یا دادستان دیوان به این دیوان ارجاع داده شده و به جرایمی که در گزارش منعکس شده، در دیوان رسیدگی شود. البته این امر مستلزم این است که کشور مورد تحقیق، عضو اساسنامه دیوان بوده و یا صلاحیت دیوان در این مورد خاص را بپذیرد. لازم است بدانید که ایران عضو اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری نیست.
البته این امکان وجود دارد که در مواردی که حتی کشور موضوع تحقیق عضو اساسنامه نباشد، با رای شورای امنیت، پرونده به دیوان ارجاع داده شده و به جرایم ارتکاب‌یافته در آنجا رسیدگی شود.
آیا امکان مداخله نظامی بر اساس یافته‌های کمیته حقیقت یاب وجود دارد؟
بله؛ چنین امکانی وجود دارد. در مواردی که نقض حقوق بشر بر اساس گزارش کمیته حقیقت یاب به شکلی گسترده گزارش شود، ممکن است کشورهای داوطلب با مجوز شورای امنیت سازمان ملل، اقدام به مداخله نظامی در کشور موضوع تحقیق کرده تا به وضعیت حاد حقوق بشری پایان دهند.
آیا کشور موضوع تحقیق، ملزم به همکاری با کمیته حقیقت یاب است؟
از نظر حقوقی چنین الزامی وجود ندارد. یعنی کشور موضوع تحقیق می‌تواند اصلا اعضای کمیته را به کشورش راه ندهد. اما طبیعی است که با چنین کاری فعالیت کمیته متوقف نخواهد شد. طبیعتا در این شرایط کمیته بر اساس اطلاعاتی که مخالفین حکومت، رسانه‌ها و سایر منابع در اختیارش می‌گذارند، گزارش خود را تهیه خواهد کرد. همچنین در صحنه بین‌المللی وجهه کشورها در امور حقوق بشری بسیار مهم است. بنابراین کشوری که با این کمیته همکاری نکند، هم وجهه خود را مخدوش خواهد کرد و هم ممکن است بر اساس گزارش کمیته، پرونده‌اش به دیوان کیفری و یا مداخله نظامی ختم گردد.
سخن پایانی
کمیته حقیقت یاب ابزاری است در اختیار شورای حقوق بشر سازمان ملل که می‌تواند در مواردی که نقض گسترده حقوق بشر را احراز کند، پرونده را تحت شرایطی به دیوان بین‌المللی کیفری و یا حتی شورای امنیت سازمان مللل متحد بکشاند. در این صورت ممکن است برخی مقامات کشور موضوع تحقیق، مورد محاکمه واقع شوند و یا تحریم‌های اقتصادی علیه آن کشور وضع شود و یا حتی مجوز مداخله نظامی به آن کشور صادر گردد. اگر در مورد کمیته حقیقت‌یاب سوالی داشتید می‌توانید آن را با متخصصین ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.