یکی از مسائل رایجی که در دنیای قراردادها پیش می‌آید، مطالبه خسارت قراردادی است اما آیا می‌دانید که مطالبه خسارت قراردادی به چه معناست؟ پشتوانه قانونی آن چیست؟ چه تفاوتی با خسارت غیر قراردادی دارد؟ شرایط مطالبه این خسارت چیست و چگونه باید آن را مطالبه کرد؟ برای دانستن پاسخ این سؤالات، تا پایان این مقاله با ما همراه شوید.
منظور از مطالبه خسارت قراردادی چیست؟
در هر قرارداد، طرفین به انجام تعهد خود ملزم می‌شوند و باید تمام تعهداتی که در قرارداد به آنها اشاره شده را به طور کامل انجام دهند. بااین‌حال، گاهی یکی از طرفین تعهدات خود را کاملاً اجرا نمی‌کند. در چنین شرایطی، مطالبه خسارت قراردادی ابزاری قانونی برای جبران خسارت طرف مقابل خواهد بود.
در واقع، مطالبه خسارت قراردادی به این معناست که ضرر و زیانی که عدم انجام تعهد یا اجرای نامناسب یا ناقص تعهد از سوی یک طرف برای طرف دیگر ایجاد کرده، مطالبه شود.
ماده قانونی مطالبه خسارت قراردادی
اولین پشتوانه قانونی مطالبه خسارت قراردادی ماده ۲۲۱ قانون مدنی به این شرح است:
«اگر کسی تعهد اقدام به امری را بکند یا تعهد نماید که از انجام امری خودداری کند در صورت تخلف مسئول خسارت طرف مقابل است مشروط بر اینکه جبران خسارت تصریح شده و یا تعهد عرفاً به منزله تصریح باشد و یا بر حسب قانون موجب ضمان باشد.»
علاوه‌براین، می‌توان به مواد دیگری از قانون مدنی مانند ماده ۲۲۶ نیز استناد کرد. در این ماده قانونی مقرر شده که:
«در مورد عدم ایفاء تعهدات از طرف یکی از متعاملین طرف دیگر نمیتواند ادعای خسارت نماید مگر اینکه برای ایفاء تعهد مدت معینی مقرر شده و مدت مزبور منقضی شده باشد و اگر برای ایفاء تعهد مدتی مقرر نبوده، طرف وقتی می‌تواند ادعای خسارت نماید که اختیار موقع انجام با او بوده و ثابت نماید که انجام تعهد را مطالبه کرده است.»
ارکان مطالبه خسارت قراردادی
برای مطالبه خسارت قراردادی باید چند رکن یا شرط اصلی وجود داشته باشد و به اثبات برسند. شرایط مطالبه خسارت قراردادی عبارت‌اند از:
- وجود قرارداد معتبر: مهم‌ترین شرط مطالبه خسارت قراردادی وجود قرارداد مشروع و قانونی میان خواهان و خوانده این دعوا است.
- تخلف یا نقض تعهدات قرارداد: برای دریافت خسارت باید مبنایی مانند دیرکرد یا تاخیر در انجام یک تعهد وجود داشته باشد. در صورتی که برای ایفاء تعهد مدت معینی مقرر شده و مدت مزبور منقضی شده باشد، می‌توان خسارت را مطالبه کرد. اگر هم برای ایفاء تعهد مدتی مقرر نشده طرف قرارداد وقتی می‌تواند ادعای خسارت نماید که اختیار موقع انجام با او بوده و ثابت نماید که انجام تعهد را مطالبه کرده است.
- محرز بودن خسارت و وجود رابطه سببیت میان خسارت و عدم انجام تعهد: ورود خسارت قراردادی باید محرز یا قابل احراز توسط قاضی یا کارشناس رسمی دادگستری باشد. همچنین، باید رابطه سببیت میان خسارت و عدم انجام تعهد از سوی طرف مقابل وجود داشته باشد تا بتوان آن را مطالبه کرد.
- عدم وجود مانع قانونی برای انجام تعهد: برای مطالبه خسارت قراردادی باید این موضوع نیز به اثبات برسد که مانعی مانند فورس ماژور برای انجام تعهدات از سوی طرف مقابل وجود نداشته است.
مطالبه خسارت تاخیر تادیه قراردادی
یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در زمینه خسارت قراردادی مطرح می‌شود این است که آیا امکان مطالبه همزمان خسارت تاخیرتادیه و وجه التزام قراردادی وجود دارد؟ به این سؤال در رویه قضایی پاسخ داده شده است. نمونه رای مطالبه خسارت قراردادی رأی صادر توسط دادگاه تجدیدنظر استان تهران در تاریخ ۱۳۹۵/۱۱/۲۷ است. در خلاصه این حکم می‌خوانیم: «چنانچه درقرارداد برای عدم تادیه به موقع دین وجه نقد، وجه التزام تعیین شده باشد، در صورت تاخیر متعهد در پرداخت دین، متعهدله نمی تواند همزمان وجه التزام قراردادی و خسارت تاخیر تادیه را مطالبه کند؛ زیرا مطالبه دو خسارت بابت یک دین مشروع و قانونی نیست.»
نمونه دیگر احکام مربوط به مطالبه خسارت تاخیر تادیه و خسارت قراردادی حکم شعبه ۱۲ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در تاریخ ۱۳۹۵/۲/۷ است که در خلاصه آن مقرر شده که: «خسارت تاخیر تادیه از خسارت قراردادی قابل مطالبه نیست، زیرا چنین خسارتی مصداق دین مورد نظر قانونگذار جهت دریافت خسارت تأخیر تأدیه نیست.»
مطالبه خسارت قراردادی به نرخ روز
برای محاسبه خسارت قراردادی باید به مبلغی که به عنوان وجه التزام در قرارداد تعیین شده رجوع کرد. در صورتی که در قرارداد قید شده که این وجه به نرخ روز قابل مطالبه خواهد بود، باید آن را به نرخ روز مطالبه کرد. علت هم این است که مبلغ تعیین شده به عنوان وجه التزام غیرقابل تغییر بوده و هیچ کسی حتی قاضی پرونده نمیتواند مبلغی کمتر یا بیشتر از آن به عنوان خسارت قراردادی تعیین کند، مگر اینکه در قرارداد قید شده باشد که این مبلغ به نرخ روز محاسبه می‌شود.
نحوه مطالبه خسارت قراردادی
برای مطالبه خسارت قراردادی خواهان باید ابتدا یک اظهارنامه رسمی برای طرف مقابل ارسال کند. ارسال این اظهارنامه نشان می‌دهد که او جبران خسارت وارد شده را به طور رسمی مطالبه کرده است. پس از آن و در صورت عدم جبران خسارت یا پاسخگویی طرف مقابل، خواهان باید دادخواستی همراه با قرارداد و مدارکی که عدم ایفای تعهد و ورود خسارت ناشی از آن را اثبات می‌کنند، به دادگاه محل اقامت خوانده، محل اجرای قرارداد یا محل انعقاد آن ارائه شود. برای این منظور باید دادخواستی تنظیم کرده و در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی ثبت کنید. پس از آن، پرونده در دادگاه بررسی شده و حکم نهایی صادر می‌شود.
نمونه اظهارنامه مطالبه خسارت قراردادی
همان‌طور که اشاره شد، اولین اقدام خواهان باید مطالبه خسارت یا ایفای تعهد از طریق اظهارنامه رسمی باشد. نمونه متن این اظهارنامه به این شرح است:
«مخاطب گرامی خانم/ آقای…
با سلام و احترام
مطابق ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی به موجب این اظهارنامه مراتب ذیل قانوناً به شما اظهار می‌گردد:
همان‌طور که مستحضر هستید و بر اساس فاکتورهای ضمیمه شده که به امضاء و تایید شما رسیده اینجانب… بنا به سفارش جنابعالی یک سری کالا به شما تحویل داده ولی متاسفانه وجهی از این بابت دریافت نشده است. با توجه به اینکه با وجود مراجعات مکرر و درخواست پرداخت وجه، از انجام این امر استنکاف نمودید با این اظهارنامه به شما اعلام می‌گردد که ظرف مدت ۳ روز از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه نسبت به پرداخت جمع مبالغ درج شده در فاکتورها به حساب اینجانب که در ذیل اظهارنامه ذکر شده است اقدام نمایید.
بدیهی است در صورت عدم پرداخت مبلغ مذکور، اینجانب از طریق مراجع قضایی اقدام خواهم نمود، کلیه هزینه‌های دادرسی، حق الوکاله وکیل و خسارت تاخیر تادیه و تبعات آن بر عهده شما خواهد بود.»
نمونه دادخواست مطالبه خسارت قراردادی
یکی دیگر از مدارکی که برای شروع رسیدگی به این پرونده باید ارائه شود، دادخواست یا لایحه مطالبه خسارت قراردادی است. نمونه متن دادخواست مطالبه خسارت قراردادی که باید در بخش شرح این دادخواست بنویسید، به این شرح است:
«ریاست محترم دادگاه …
با سلام و احترام
احتراما اینجانب … به استحضار می‌رساند که اینجانب به موجب مبایعه‌نامه مورخ… یک قطعه زمین به مساحت… دارای پلاک ثبتی… واقع در… را از خوانده خریداری نموده‌ام و مبلغ … ریال از ثمن معامله را نیز پرداخت نموده‌ام. با وجود حضور بنده در دفتر اسناد رسمی و فراهم نمودن الباقی ثمن معامله طی چک تضمین شده شماره…، خوانده محترم با توجه به گواهی پیوست در روز مشخص گردیده جهت تنظیم سند در دفتر اسناد رسمی شماره… حاضر نشده است. با توجه به اینکه در مبایعه نامه مورخ… توافق شده که چنانچه طرفین به هر یک از تعهدات قراردادی خویش در موعد مقرر عمل ننمایند، می‌بایست به ازای هر روز تاخیر در ایفای تعهد مبلغ… ریال خسارت به طرف مقابل بپردازند.
فلذا نظر به مراتب معروضه و دلایل ارائه شده، تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تنظیم سند رسمی ملک موضوع دعوی و نیز محکومیت ایشان به پرداخت خسارت تاخیر در تنظیم سند رسمی به انضمام کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست.»
تفاوت مطالبه خسارت غیر قراردادی با مطالبه خسارت قراردادی
گاهی اوقات، خسارت وارد شده به یک فرد از نوع غیر قراردادی است؛ به این معنا که قراردادی وجود نداشته اما یک فرد به دیگری خسارت وارد کرده است. از آنجایی که این نوع خسارت مبنای قراردادی ندارد، برای مطالبه آن نمی‌توان مانند روش مطالبه خسارت قراردادی اقدام کرد.
در عوض، فردی که خسارت دیده باید ثابت کند که ضرر و زیانی به او وارد شده و این ضرر و زیان ناشی از تقصیر دیگری است و میان ضرر وارد شده و فعل زیان‌بار دیگری رابطه سببیت وجود دارد. همچنین، باید این موضوع را به اثبات برساند که این ضرر قابل پیش‌بینی، مستقیم و مربوط به شخص اوست و فعل زیان‌بار دیگری موجب شده که او دچار ضرر شود یا منفعت مشروعی را از دست بدهد. در نهایت، باید این موضوع را به اثبات برساند که طرف مقابل اقدامی برای جبران خسارت وارده انجام نداده است.
سخن پایانی
یکی از ضمانت‌اجراهایی که قانونگذار برای ایفای تعهدات قراردادی در نظر گرفته، امکان مطالبه خسارت قراردادی است. به این موضوع در مواد مختلف قانون مدنی از جمله ماده ۲۲۶ اشاره شده است. برای مطالبه این خسارت باید ابتدا اظهارنامه‌ای رسمی برای طرف مقابل ارسال شود. پس از آن و در صورت بی‌نتیجه بودن این اقدام می‌توان دادخواستی در دادگاه حقوقی اقامه کرد. ضمن این دادخواست باید وجود رابطه قراردادی مشروع و قانونی، وجود ضرر ناشی از عدم ایفای تعهد و عدم وجود مانع قانونی برای ایفای تعهد به اثبات برسد.
وکلای باتجربه پلتفرم حقوقی ترازو می‌توانند به شما در اثبات این موارد و دفاع از پرونده مطالبه خسارت قراردادی کمک کنند.