انواع معامله معارض؛ بررسی جرم معامله معارض + نمونه دادخواست

در دنیای تجارت، ممکن است جرایم مالی مختلفی صورت بگیرد که یکی از آنها معامله معارض است. اگر تا به حال با این اصطلاح روبه‌رو شده‌اید اما مفهوم و احکام حقوقی آن را نمی‌دانید، به خواندن این مقاله ادامه دهید.

منظور از معامله معارض چیست؟

معامله معارض زمانی اتفاق میفتد که شخصی مال خود را به فرد دیگری انتقال دهد و پس از آن، مجدداً به عنوان مالک آن مال، آن را به موجب یک مبایعه نامه یا هر گونه سند معارض دیگر به شخص ثالثی بفروشد. این نوع معامله در نظام حقوقی ایران جرم شناخته شده و قابل مجازات است.

تفاوت معامله معارض با کلاهبرداری

در معامله معارض کسی که مالی را به دیگری می‌فروشد، در ابتدا مالک آن مال بوده اما به دلیل انتقال مال به دیگری، در معامله دوم مالک نیست. در مقابل، کسی که مالی را به قصد کلاهبرداری به دیگری می‌فروشد، ممکن است مالک آن مال نباشد و با فریب و تقلب مال دیگری را به نام خود می‌فروشد تا منافع مربوط به آن را کسب کند.

علاوه‌براین، در کلاهبرداری تنها یک معامله انجام می‌شود، اما در معامله معارض دو معامله با دو سند عادی یا رسمی منعقد شده است. 

تفاوت معامله معارض و فروش مال غیر

در معامله معارض دو معامله انجام می‌شود، اما در فروش مال غیر تنها یک معامله منعقد می‌شود. به‌علاوه، در فروش مال غیر فردی که مال را به فروش می‌رساند، با فریب خود را مالک مال معامله می‌کند و اقدام او در حکم کلاهبرداری و قابل مجازات با این عنوان است.

ارکان جرم معامله معارض

این جرم مانند هر جرم دیگری سه رکن اصلی دارد که از شرایط تحقق معامله معارض وجود این سه رکن است. ارکان این جرم عبارت‌اند از:

• رکن قانونی: معامله معارض به موجب ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک جرم‌انگاری شده است. در این ماده قانونی می‌خوانیم: «هر کس به موجب سند رسمی یا عادی نسبت به عین یا منفعت مالی (اعم از منقول یا غیرمنقول) حقی به شخص یا اشخاص داده و بعد نسبت به‌‌ همان عین یا منفعت به موجب سند رسمی معامله یا تعهدی معارض با حق مزبور بنماید، به حبس با اعمال شاقه از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.»
• رکن مادی: انتقال عین یا منفعت یک مال به دیگری به موجب سند رسمی یا عادی و معامله نسبت به عین یا منفعت همان مال با شخص ثالث رکن مادی این جرم است.
• رکن معنوی یا روانی: قصد انتقال عین یا منفعت مالی که قبلاْ به دیگری منتقل شده به شخص ثالث رکن معنوی این جرم است.

انواع معاملات معارض

انواع معامله معارض را می‌توان بر اساس نوع سندی که این معامله با آن انجام شده یا اموالی که در این معامله به دیگری منتقل شده دسته‌بندی کرد. مطابق با دسته‌بندی اول، حالت‌های مختلف معامله معارض عبارت‌اند از:

• معامله با سند رسمی (یعنی هر دو سند رسمی باشند)
• معامله با دو سند عادی
• معامله اول با سند رسمی و دومی با سند عادی
• معامله اول با سند عادی و دومی با سند رسمی

نکته مهمی که درباره انواع معامله با سند عادی یا رسمی باید به آن اشاره کنیم این است که به موجب ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک، معامله در صورتی به عنوان معامله معارض قابل مجازات است که سند معامله دوم رسمی باشد. بنابراین، حالت‌های دوم و سوم این معاملات را نمی‌توان قابل مجازات به موجب این قانون دانست و باید به صورت حقوقی پیگیری شوند.

دسته‌بندی بعدی انواع معامله معارض به نوع مالی که معامله می‌شود بستگی دارد. بر این اساس، انواع این معامله عبارت‌اند از:

• معامله معارض در املاک: معامله معارض در اموال غیرمنقول نظیر املاک ممکن است به صورت‌های گوناگونی انجام شود که فروش دوباره‌ یا معامله مجدد ملک و خرید ملک معارض مصادیق آنها هستند.
• معامله معارض در خودرو: معامله معارض خودرو نیز ممکن است معامله معارض با قولنامه یا سند رسمی باشد. در این نوع معامله ممکن است یک خودرو به موجب معامله دوم به فرد ثالثی فروخته شود.
• معامله معارض در سهام: فروش سهام معارض یا انتقال سهام تکراری نیز از جمله انواع معامله معارض به شمار می‌رود.
• معامله معارض در سایر اموال منقول: معامله معارض در اموال منقول تنها شامل خودرو نمی‌شود. ممکن است هر نوع کالای دیگر نیز به موجب یک سند معارض رسمی یا عادی دوباره به فروش برسد. در این صورت نیز، مجازات معامله معارض قابل اجرا خواهد بود و فردی که قربانی این جرم شده مستحق دریافت خسارت است.

اثرات حقوقی معامله معارض

همان‌طور که اشاره کردیم، معامله معارض از نظر قانونی قابل مجازات است اما کسانی که در این معامله متضرر می‌شوند، می‌توانند دعوای حقوقی نیز اقامه کنند تا به حق خود برسند. خریدار معامله اول می‌تواند نسبت به فردی که معامله معارض انجام داده اقامه دعوا کند تا معامله دوم باطل اعلام شود.

همچنین، مطابق با رای وحدت رویه در خصوص معامله معارض، فردی که معامله با سند رسمی انجام داده معامله او صحیح اعلام می‌شود. در این صورت، شخصی که معامله او با سند عادی انجام شده، پس از ابطال معامله معارض می‌تواند برای دریافت خسارت به خریدار مراجعه کند.

در نهایت، لازم به ذکر است که مرور زمان در معامله معارض اجرا می‌شود. مطابق با مواد ۱۰۵ تا ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی در صورتی که ۱۰ تا ۱۵ سال از زمان تعقیب این جرم یا صدور حکم قطعی مربوط به آن گذشته باشد اما پیگیری یا اجرا نشده باشد، قابل شکایت و پیگیری نخواهد بود.

مراحل اثبات معامله معارض

برای اینکه معامله معارض باطل اعلام شود و قربانی این معامله به حق و حقوق قانونی خود برسد، باید در دادگاه کیفری و دادگاه حقوقی وقوع این معامله به اثبات برسد.

پیگیری کیفری این جرم در دادسرا شروع می‌شود و با تکمیل پرونده و ضمیمه شدن دلایل اثبات معامله معارض که ممکن است شهادت شهود، سند مالکیت یا مدارکی مانند آن باشند، کیفرخواست صادر می‌شود. پس از آن، با بررسی در دادگاه کیفری حکم محکومیت یا بی گناهی فردی که معامله معارض انجام داده، صادر خواهد شد.

برای پیگیری حقوقی این پرونده نیز فردی که به موجب معامله معارض متضرر شده باید دادخواستی تنظیم کرده و در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک به ثبت برساند. پس از آن، دادگاه حقوقی به پرونده رسیدگی می‌کند و حکم مقتضی را صادر خواهد کرد. پس از صدور اجراییه، از سوی دادگاه با اداره ثبت اسناد و املاک تنظیم‌کننده سند رسمی مکاتبه می‌شود و دستور ابطال سند معامله معارض به این اداره ابلاغ خواهد شد.

از جمله نمونه رای معامله معارض می‌توان به دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۰۵۰۰۷۴۲ صادره از شعبه ۵ دادگاه تجدیدنظراستان تهران اشاره کرد. به موجب این خلاصه این رأی: «چنانچه شخصی با سند عادی ملکی را به دیگری انتقال دهد و سپس همان ملک را با سند رسمی در رهن بانک بگذارد، عمل وی مصداق بزه معامله معارض است.»

دادخواست معامله معارض

برای تنظیم دادخواست معامله معارض باید نمونه دادخواست آن را دیده باشید یا در تنظیم این دادخواست از یک وکیل حرفه‌ای کمک بگیرید. نمونه دادخواست ابطال معامله معارض که می‌توانید در نوشتن دادخواست خود از آن استفاده کنید، به این ترتیب است:

«خواهان: (نام و مشخصات کامل خواهان)

خوانده: (نام و مشخصات کامل خوانده)

خواسته: ابطال سند ناشی از معامله معارض

دلایل اثبات معامله معارض: دادنامه شماره …، استشهادیه تنظیم شده در تاریخ …، رونوشت مصدق سند و مبایعه‌نامه معامله معارض

شرح دادخواست:

ریاست محترم دادگاه …، در مورخ …، جناب آقای/ خانم …، به موجب دادنامه شماره …، صادره از دادگاه کیفری …، به جرم معامله معارض محکوم شدند. با توجه به اینکه ایشان، ملک واقع در … را ابتدا به موجب سند رسمی/ مبایعه‌نامه به بنده و پس از آن، به موجب سند رسمی دیگر، به جناب آقای/ سرکار خانم …، فروخته‌اند و مدارک مثبت این امر، یعنی سند رسمی بنده و قولنامه‌ای که به موجب آن، جناب آقای …، در دفترخانه … حاضر شده و سند را به بنده انتقال دادند همراه با استشهادیه موجود است، از آن مقام محترم، تقاضای صدور حکم بر ابطال سند ناشی از معامله معارض با سند فعلی اینجانب مستدعی است.»

دفاعیات در برابر ادعای معامله معارض

ممکن است شما در مقام فروشنده معامله معارض در دادگاه حاضر شوید. در این صورت، دفاعیات شما در دادگاه شنیده می‌شود. پس از اثبات معامله و مالکیت معارض، قرارداد دوم یا قراردادی که به موجب سند عادی انجام شده فسخ اعلام می‌شود. سند معارض نیز باطل اعلام خواهد شد و دستورات مقتضی همان‌طور که قبلاً توضیح دادیم، از سوی دادگاه برای جبران خسارت فرد متضرر و ابطال سند معارض در اداره ثبت داده خواهد شد.

سخن پایانی

معامله معارض یکی از انواع معاملات فریبکارانه است که خریدار معامله اول و دوم را متضرر می‌کند. برای جبران ضرر و زیان ناشی از این معامله باید شکواییه‌ای در دادسرا و دادخواستی در دادگاه حقوقی تنظیم کنید و ارائه دهید. پیشنهاد می‌کنیم برای احقاق بهتر حق خود در این زمینه با وکلای حرفه‌ای و باتجربه مانند وکلای پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید و از آنها کمک بخواهید.

سوالات متداول