ابراء مهریه یکی از رایج‌ترین مسائلی است که در دادگاه‌های خانواده اتفاق میفتد اما آیا تابه‌حال به این فکر کرده‌اید که منظور از این اصطلاح چیست؟ یا ابراء مهریه در چه مواردی کاربرد دارد؟ در این مطلب، هرآنچه باید درباره ابراء مهریه بدانید را می‌خوانید.
منظور از ابراء مهریه چیست؟
پیش از اینکه بخواهیم درباره ابراء مهریه توضیحی بدهیم، باید ابتدا مفهوم آن را به خوبی درک کنید. زمانی که صحبت از ابرا مهریه توسط زوجه می‌شود، به این معنا است که به موجب یک سند از حق خود برای دریافت مهریه به صورت کلی یا بخشی از آن صرفنظر کند. از آنجایی که مهریه نوعی دین بر گردن زوج است، می‌توان آن را مشمول ماده ۲۸۹ قانون مدنی دانست. مطابق با این ماده قانونی: «ابراء عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرفنظر نماید.»
شرایط ابراء مهریه
نکته مهم دیگری که درباره ابرا ذمه زوج از مهریه وجود دارد، این است که زوجه هنگام بخشیدن مهریه خود، باید شرایطی داشته باشد. این شرایط عبارت‌اند از:
- اهلیت داشتن: برای اینکه زن مهریه خود را به صورت کلی یا جزئی به همسر ببخشد، باید در سلامت و صحت عقلی کامل باشد و اهلیت لازم برای این نوع هبه را داشته باشد.
- رضایت داشتن: زن هنگام بخشیدن مهریه خود باید رضایت کامل داشته باشد. به عبارت دیگر، نباید تحت فشار یا با اکراه مهریه را به همسر خود ببخشد.
- تنظیم سند شفاف برای ابراء مهریه: سندی که برای بخشیدن مهریه تنظیم می‌شود، باید کاملاً شفاف و با جزئیات دقیق مهریه باشد.
اکراه در ابرا مهریه
اکراه داشتن هنگام بخشیدن مهریه از جمله موضوعاتی است که همواره در پرونده‌های حقوقی مربوط به این مسئله مطرح می‌شوند. برای اینکه بخواهیم اثر اکراه بر بخشش مهریه را بررسی کنیم، باید به شرایط و اوضاع و احوال پرونده توجه شود. در واقع، اگر زن بتواند ثابت کند که با اکراه و از روی اجبار سند ابراء مهریه را امضا کرده، همسر همچنان موظف به پرداخت مهریه به او خواهد بود.
این موضوع در رویه قضایی مانند رأی صادر شده برای دادنامه شماره ۱۴۰۱۲۶۹۲۰۰۰۱۲۳۱۵۸۵ در ۲۷ مهر ۱۴۰۲، اشاره شده است. در حکم نهایی این پرونده می‌خوانیم: «حتی با وجود سند رسمی مبنی بر بذل مهریه اگر دادگاه علم حاصل نماید که زوجه این اسناد را تحت فشار زوج و اطرافیان زوجین و از روی اکراه و اجبار امضا نموده است مهریه زوجه به قوت خود باقی و قابل مطالبه است.»
فریب در ابرا مهریه
در برخی موارد نیز رضایت زن برای بخشیدن مهریه خود بر اثر فریبی که خورده است. در برخی موارد، مرد با ارائه اطلاعات نادرست به همسر خود یا دادن وعده‌های دروغین، او را فریب می‌دهد و متقاعد می‌کند که مهریه را ببخشد. در این شرایط، زن می‌تواند با استفاده از دلایل و مدارکی نظیر شهادت شهود یا پیامک‌های ارسالی از سوی مرد، ثابت کند که فریب خورده است. با اثبات فریب و کلاهبرداری مرد در دادگاه، مهریه همسر او به قوت خود باقی خواهد بود.
ابرا مهریه بدون شاهد
از نظر قانونی، برای ابراء مهریه به حضور شاهد نیازی نیست و زن می‌تواند با مراجعه به یکی از دفاتر ثبت اسناد رسمی، با امضا کردن سند ابراء مهریه، این حق خود را ببخشد. بااین‌حال، از نظر عرفی معمولاً پیشنهاد می‌شود که زوجه همراه با شاهد یا شاهدانی به دفتر اسناد رسمی مراجعه کند تا هم در این تصمیم‌گیری عاقلانه‌تر عمل کند و هم افرادی برای شهادت نحوه بخشش مهریه توسط او حضور داشته باشند.
ابرا مهریه بدون اذن پدر
از آنجایی که ازدواج زنان برای اولین بار به اذن پدر یا جد پدری نیاز دارد، ممکن است این تصور پیش بیاید که بخشیدن مهریه نیز باید با اذن پدر باشد. بااین‌حال، طبق قوانین موجود، برای ابراء مهریه به اذن پدر هیچ نیازی نیست. اگر هم از نظر عرفی پدر همراه زوجه به دفتر اسناد رسمی می‌رود، علت آن بیشتر به نقش راهنمایی و به اصطلاح بزرگتری کردن پدر برای فرزند خود بازمی‌گردد و هیچ الزام قانونی ندارد.
ابرا مهریه قبل از عقد
یکی از سؤالاتی که برای بسیاری از افراد مطرح می‌شود، این است که آیا می‌توان مهریه را پیش از عقد ازدواج بخشید؟ پاسخ به این سؤال منفی است زیرا زن هنوز صاحب حقی نشده و مهریه به او تعلق نگرفته که بتواند آن را ابراء کند.
علاوه‌براین و طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی و رویه قضایی نظیر رأی صادره در دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۹۰۷۲۰۱۲۲۴ در سال ۱۳۹۳ از دیوان عالی کشور، «زوجه تا پیش از نزدیکی تنها امکان ابراء نصف مهریه را دارد و نمی تواند تمام مهریه را ابراء کند.»
ابرا بخشی از مهریه
ممکن است از خود بپرسید که آیا می‌توان بخشی از مهریه را بخشید یا باید هنگام امضای سند ابراء مهریه، به ابراء تمام مهریه رضایت داد تا این سند معتبر باشد؟ همان‌طور که قبلاً توضیح دادیم، مهریه دینی است که شما می‌توانید از آن صرفنظر کنید. این صرفنظر کردن نیز می‌تواند نسبت به کل مهریه یا بخشی از آن باشد.
ابراء مشروط مهریه
معمولاً مهریه به صورت مشروط ابراء می‌شود، یعنی ممکن است زن با ابرا مهریه در قبال طلاق یا ابراء این حق در ازای مواردی مثل گرفتن حضانت فرزندان خود موافقت کند. بااین‌حال، ابراء این حق همیشه لزوماً به صورت مشروط نیست و زوجه می‌تواند بدون هیچ شرطی و با دلایل احساسی، از گرفتن مهریه خود صرفنظر کند.
ابرا معوض مهریه
در برخی موارد، ممکن است ابرا مهریه در قبال خانه یا دریافت عوض دیگری انجام شود. در این صورت، سندی امضا می‌شود که در اصطلاح حقوقی سند صلح معوض است. سند صلح مهریه که به این ترتیب امضا می‌شود را باید نوعی سند مالی به شمار آورد. در این حالت که زن در ازای دریافت مالی با صلح مهریه موافقت کرده، امکان بازگشت وجود ندارد؛ زیرا مطابق با ماده ۷۶۰ قانون مدنی، عقد صلح عقدی لازم است.
ابرا مهریه در مقابل حق طلاق
گاهی اوقات، مهریه در ازای دریافت یک مال ابراء نمی‌شود، بلکه زن حق طلاق را در ازای بخشیدن مهریه مطالبه می‌کند. در این صورت نیز باید با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی، اقرارنامه ابرا مهریه یا سندی امضا شود که به موجب آن، زن از حق مهریه خود صرفنظر کرده و حق طلاق را دریافت می‌کند.
ابرا مهریه در طلاق توافقی
یکی از رایج‌ترین موارد برای ابراء مهریه، زمانی است که زن و مرد قصد داشته باشند تا به صورت توافقی از یکدیگر جدا شوند. این نوع صرفنظر کردن از مهریه معمولاً با نام ابرا مهریه در طلاق خلع مطرح می‌شود. در طلاق خلع که نوعی طلاق توافقی به شمار می‌رود، زن در ازای دریافت مالی از جانب شوهر با طلاق موافقت می‌کند. در واقع، مال مورد نظر در ابرا مهریه در طلاق توافقی ممکن است معادل مهریه، کمتر یا بیشتر از آن باشد. اگر مال کمتر از مهریه زن باشد، طلاق خلع اتفاق میفتد و در صورتی که بیشتر از میزان مهریه باشد، به آن طلاق مبارات می‌گویند.
ابرا مهریه بعد از صدور اجراییه
ممکن است زنی مهریه خود را به اجرا گذاشته باشد و برای آن اجراییه صادر شده باشد. بااین‌حال، مرد بتواند همسر خود را به ابراء مهریه راضی کند. در این صورت، این سؤال مطرح می‌شود که آیا می‌توان این مهریه که برای ان اجراییه صادر شده را ابراء کرد؟ خوشبختانه، برای ابراء مهریه زمان خاصی مشخص نشده است. بنابراین، حتی با وجود صدور اجراییه نیز امکان ابراء مهریه وجود خواهد داشت.
اقرارنامه ابرا مهریه
برای اثبات ابرا مهریه راه‌های بسیاری وجود دارد. مرد می‌تواند به دلایل و مدارک مختلفی از شهادت شهود گرفته تا پیامک‌های زن مبنی بر ابراء این دین استناد کند. با وجود این، محکم‌ترین و بهترین دلیل برای اثبات ابراء این دین، استناد به سندی است که در دفترخانه اسناد رسمی تحت عنوان اقرارنامه ابراء مهریه توسط زن امضا شده است. این اقرارنامه رسمی در هر دادگاه و محکمه‌ای قابل استناد خواهد بود.
امکان ابطال اقرارنامه ابرا مهریه وجود ندارد و زنی که این سند را امضا کرده، نمی‌تواند منکر آن شود. مگر اینکه، طبق آنچه پیش از این توضیح دادیم، بتواند اکراه یا اجبار خود برای امضای این سند را برای قاضی اثبات کند.
رجوع از ابرا مهریه
پشیمانی از ابرا مهریه یکی از مواردی است که بسیار اتفاق میفتند اما در چه شرایطی امکان عدول از ابرا مهریه وجود دارد؟ در صورتی که مهریه به موجب سند رسمی و تحت عنوان ابراء مهریه بخشیده شده باشد، امکان رجوع از این ابراء وجود نخواهد داشت، مگر اینکه زن بتواند یکی از این موارد را ثابت کند:
- هنگام امضای این سند صغیر یا دچار جنون ادواری بوده است. در واقع، ثابت کند که طبق مفهوم مخالف ماده ۲۹۰ قانون مدنی، برای ابراء اهلیت نداشته است.
- در سند ابراء مهریه از کلمه هبه استفاده کرده باشد. البته، اگر این هبه از نوع معوض باشد، باید او ثابت کند که مالی که قرار بوده در مقابل دریافت کند را دریافت نکرده است.
در برخی مواقع نیز که مهریه در مقابل دریافت حق طلاق هبه شده و زن هنوز در زمان عده طلاق به سر می‌برد، با رجوع از هبه خود به شوهر این حق را می‌دهد که به او رجوع کند و طلاق باطل شود.
ابطال سند ابرا مهریه
همان‌طور که توضیح دادیم، بعد از اینکه شما سندی مبنی بر ابراء مهریه در دفترخانه اسناد رسمی امضا کردید، نمی‌توانید دوباره مهریه را از همسر خود مطالبه کنید. در واقع، ابراء مهریه به این صورت با پرداخت مهریه از جانب شوهر تفاوتی ندارد و شما از حق خود برای همیشه صرفنظر کرده‌اید. در این صورت، هیچ راهی به جزو اقامه دعوای ابطال ابرا مهریه ندارید. اگر با ارائه دادخواست و دلایل و مدارک کافی بتوانید ثابت کنید که اهلیت لازم برای ابراء را نداشته‌اید یا حتی این مهریه را تحت عنوان هبه به همسر خود بخشیده‌اید، می‌توانید مهریه را از او مطالبه کنید. دعوای ابطال سند ابرا مهریه در دادگاه خانواده بررسی می‌شود.
نمونه رای ابطال ابرا مهریه
آشنایی با آراء قضایی که در این زمینه صادر شده، شما را با پیچیدگی‌هایی چنین پرونده‌هایی بیشتر آشنا می‌کند. رأی شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۲۹۰۰۲۵۹ صادر شده در چهارم خرداد ماه سال ۱۳۹۵ از شعبه ۲۹ دادگاه تجدیدنظر استان تهران یکی از نمونه‌های این آرا است. در این رأی می‌خوانیم:
«در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای ع. ص. با وکالت خانم الف. ح. به طرفیت خانم س.م. ط. با وکالت آقای م.ت. ذ. نسبت به دادنامه شماره ۵۸۶/۹۳ شعبه سوم دادگاه عمومی ملارد که به موجب آن حکم به ابطال سند اقرارنامه شماره ۷۵۹۷-۹۱/۱۲/۱۹ تنظیمی در دفتر اسناد رسمی شماره ۱۲۹۷ حوزه ثبتی تهران صادر شده است.
صرفنظر از دادنامه صادره از شعبه دوم دادگاه عمومی ملارد بتاریخ ۹۳/۵/۲۹ بشرح برگ ۴۳ پرونده امر (شماره دادنامه ناخوانا می‌باشد) که طی آن زوجه اقرار به بذل مهریه نموده است و در شرح طلاق طی صفحه ۸۷ پرونده در شرط سوم آمده زوجه نیم سکه بهارآزادی را در قبال طلاق بذل نموده و در مورد مهریه تصمیم دادگاه تجدیدنظر استان ملاک عمل قرار گرفته در واقع دفتر ازدواج و طلاق حکم غیر قطعی را اجراء نموده است و فاقد ملاک قانونی می‌باشد.
با عنایت به استدلال دادگاه نخستین (به لحاظ فقد قصد واراده خواهان در زمان تنظیم سند به لحاظ ضرب وجرح به اضطراب شدید مبتلا شده و مجموعا سلامت روحی وروانی خواهان در زمان تنظیم سند با اوصاف مزبور برای دادگاه محرز نمی‌گردد) فاقد توجیه قانونی است زیرا اصل بر سلامت روحی و روانی افراد می‌باشد.
باید عدم سلامت در زمان تنظیم سند احراز شود و صرف داشتن اضطراب تا زمانیکه به حالت جنون نرسیده به گونه‌ای که فرد مالک افعال و رفتار خود نباشد نمی‌تواند موجب اختلال قصد واراده بوده باشد و وجود ضرب و جرح و اختلاف شدید مادامیکه به حد اکراه نرسیده باشد موثر در مقام نیست و مکره واقع شدن تجدیدنظرخوانده و ایضا عدم مالکیت نسبت به افعال و رفتار خود محرز نمی‌باشد بنا به مراتب اعتراض تجدیدنظرخواه وارد است و دادنامه تجدیدنظرخواسته با شقوق ذیل ماده ۳۴۸ قانون آئین دادرسی مدنی انطباق دارد و مستندا به ماده ۳۵۸ همان قانون دادنامه تجدیدنظرخواسته نقض و حکم رد دعوی خواهان بدوی صادر واعلام می گردد.رای صادره قطعی است.»
نمونه رای ابرا مهریه با سند عادی
برای ابراء مهریه با چنین اسنادی نیز باید اصالت سند ثابت شود، همان‌طور که در رأی صادره مربوط به دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۲۴۰۰۹۹۴ در تاریخ ۱۳۹۳/۶/۱۵ از سوی شعبه ۲۴ دادگاه تجدیدنظر استان تهران می‌خوانیم:
« در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای غ.ب. فرزند الف. به طرفیت خانم س.ی. فرزند د. نسبت به دادنامه شماره ۵۴۶ مورخه ۱۰/۴/۱۳۹۳ شعبه محترم ۲۷۵ دادگاه عمومی حقوقی تهران در پرونده کلاسه ۳۳۵ مبنی بر صدور حکم محکومیت به پرداخت مهریه با توجه به مجموع محتویات پرونده و امعان نظر در اوراق و مندرجات آن، مفاد لایحه تجدیدنظرخواهی و لوایح دفاعیه طرفین، مدلول دادنامه تجدیدنظر خواسته رأی صادرشده دادگاه بدوی بر اساس مستندات موجود در پرونده صادر نگردیده و تجدیدنظرخواهی وارد تشخیص داده می‌شود.
زیرا اولاً دادنامه با استناد به اقرار خوانده قطعی صادر شده است و حال آنکه در صورت جلسات دادگاه این امر مشهود نمی‌باشد و لذا این دادگاه با توجه به اینکه از موارد تبصره ذیل ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی نمی‌باشد رأی صادرشده را قابل تجدیدنظرخواهی تشخیص می‌دهد.
ثانیاً در دادنامه صادرشده مرقوم گردیده است که لازم است زوج طی دعوی جداگانه ابتدا اثبات صحت و ابطال سند رسمی نکاح را در دادگاه حقوقی مطرح کند درحالی که دادگاه بدوی وظیفه داشته در صورت ارائه سند عادی و طرح ادعای اینکه این سند عادی قبل و یا بعد از تنظیم سند رسمی تنظیم شده است تحقیقات لازم را مبذول و سپس مبادرت به صدور رأی نماید و این امر نیازی به طرح دادخواست جداگانه جهت اثبات صحت و ابطال سند رسمی نکاح ندارد.
لذا این دادگاه با توجه به مراتب یادشده و با عنایت به اینکه رأی صادرشده قبل از تحقیق در موارد مذکور اصدار گردیده است دادنامه مذکور را قرار تلقی می‌کند با استناد به ماده ۳۵۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی آن را نقض و جهت صدور رأی پس از انجام تحقیقات لازم در خصوص تنظیم سند عادی قبل یا بعد از تنظیم سند رسمی به دادگاه بدوی ارسال می‌کند. این رأی قطعی است.»
سخن پایانی
ابراء مهریه یکی از رایج‌ترین موضوعات پرونده‌های حقوقی در دادگاه‌های خانواده است. از آنجایی که این موضوع پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، پیشنهاد می‌کنیم که برای طرح دعاوی مربوط به این موضوع از وکلا و مشاوران حقوقی حرفه‌ای و باتجربه پلتفرم حقوقی ترازو کمک بگیرید.
سوالات متداول
ابرا مهریه چیست؟
به صرفنظر کردن زن از حق خود برای دریافت تمام یا بخشی از مهریه گفته می‌شود که به موجب سند تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی انجام می‌شود.
ابرا ذمه مهریه چیست؟
یعنی بخشیدن حق دریافت مهریه از سوی زن به شوهر و بری‌الذمه کردن او از این نظر.
ابرا مهریه قابل رجوع است؟
اگر تحت عنوان ابراء انجام شده باشد، قابل رجوع نیست.
اقرارنامه ابرا در مهریه چیست؟
به سندی که در دفترخانه اسناد رسمی برای ابراء ذمه شوهر از پرداخت مهریه امضا می‌شود، می‌گویند. در واقع، زن با امضای این سند اقرار می‌کند که ذمه شوهر را از پرداخت مهریه بری کرده است.
آیا ابرا مهریه قابل برگشت است؟
در صورتی که تحت عنوان ابراء مهریه و با این لفظ در دفاتر ثبت اسناد رسمی باشد، خیر.
سند ابرا مهریه چیست؟
به سندی که به موجب آن زن به ابراء مهریه اقرار می‌کند و در دفترخانه اسناد رسمی امضا کرده، می‌گویند.
بذل مهریه بهتر است یا ابرا؟
بذل یا هبه مهریه بهتر است چون امکان رجوع از آن بسیار ساده‌تر است.