ممانعت از حق ؛ نحوه اثبات و جرم ممانعت از حق

یکی از درگیری‌های حقوقی که در محکمه‌ها بسیار پرکاربرد بوده و هست، دعوای ممانعت از حق است؛ از آنجا که ممکن است با بی‌اطلاعی از قوانین مربوط به این حوزه حق شما ضایع شود، در این مطلب با ما همراه باشید تا شما را با این مقوله آشنا کنیم.

دعوای ممانعت از حق

تصور کنید در محله یا در مجتمع مسکونی، همسایه شما با ایجاد تغییرات در ملک خود، مانع استفاده شما از ملکتان می‌شود یا مثلا با تغییری که او انجام داده نمی‌توانید از حقوق طبیعی خود مثل آب، برق یا تلفن بهره ببرید، در این صورت باید از طریق دعوای ممانعت از حق در محکمه اقدام کنید.

همیشه ممکن است این دعوا با تصرف عدوانی اشتباه گرفته شود امّا در نظر داشته باشید که در جرم تصرف عدوانی، شخص غاصب علاوه بر ممانعت از حق، خود ملک را نیز به تصرف خود درآورده است؛ در حالی که در دعوای ممانعت از حق، ملک در اختیار خودتان است و فقط کار شخص مجرم باعث شده نتوانید از حقوق مربوط به آن به درستی استفاده کنید.

نحوه اثبات دعوای ممانعت از حق

طبق ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی، می‌توانید علیه کسی که مانع استفاده از حق ارتفاق یا انتفاع از ملک شما شده، اقامه دعوا کنید و حق خود را از قانون طلب کنید؛ بر همین مبنا در این دعوا نیاز نیست در دادگاه ثابت کنید که حق انتفاع یا ارتفاق متعلق به شما است و همین که بتوانید ثابت کنید که پیش از ممانعت، این حقوق در اختیار شما بوده، کافی است.

باید بدانید که اگر شخصی که علیه او اقامه دعوای ممانعت از حق کرده‌اید صاحب ملک باشد و شما تنها با اثبات اینکه پیش از این ارتفاق و انتفاع ملک را در اختیار داشته‌اید بتوانید در این دعوا پیروز شوید، مالک می‌تواند پس از آن با اقامه دعوای مالکیت، ملک را از شما پس بگیرد، مگر اینکه مدرکی معتبر مبنی بر استفاده قانونی از مال داشته باشید، مانند: اجاره‌نامه.

جرم ممانعت از حق

همان‌طور که اشاره شد طبق قانون کسی حق ندارد مانع استفاده شخص دیگری از حقوق قانونی خود شود یا به عبارتی مانع استفاده دیگری از مال خود باشد؛ بنابراین به عنوان مثال اگر کسی مانع استفاده مالک از ملکش شود یا با ایجاد عملیات ساختمانی و تغییرات در ملک خود باعث شود که مالک دیگری نتواند از ملک خود استفاده کند، مصداق جرم ممانعت از حق خواهد بود.

گفتنی است که به دلیل اهمیت بالای این جرم، رسیدگی به آنها در محکمه خارج از نوبت و فوری است و ممکن است در همان جلسه یا حداکثر تا یک هفته، رأی بر رفع ممانعت صادر شود که بلافاصله لازم‌الاجرا خواهد بود و حتی تقاضای تجدید نظر هم مانع اجرای حکم نمی‌شود. باید بدانید که فرد مجرم می‌تواند از یک ماه تا یک سال به حبس محکوم شود.

تعریف حق ارتفاق

وقتی صاحب یک ملک به استناد حقی که در ملک مجاورش دارد، بتواند از آن ملک استفاده محدودی ببرد، به این قاعده حق ارتفاق می‌گویند؛ مثلا شخصی برای آبیاری زمین زراعی خود مجبور است که مجرای آب را از زمین مجاور عبور دهد یا برای رسیدن به زمین خود باید از ملک مجاور عبور کند.

بنابراین تعریف اگر صاحب ملکی مانع از استفاده دیگری از حق ارتفاق خود شود، مصداق منع از حق دارد و باید از طریق دعوای ممانعت از حق اقدام کرد. گفتنی است که ارتفاق شامل: حق مجرای آب، عبور، ناودان، حق شرب، شبکه آب رسانی و… می‌شود.

مصادیق ایجاد حق ارتفاق

لازم است بدانید که حق ارتفاق چگونه ایجاد می‌شود تا بتوانید در صورت ممانعت دیگری آن را در محکمه اثبات کنید؛ در ادامه مصادیق ایجاد آن را خواهید خواند:

• این حق می‌تواند به وسیله قرارداد بین صاحب زمین و صاحب حق ایجاد شود که به آن ارتفاق قراردادی می‌گویند.
• گاهی هم حق ارتفاق به دلیل وضع طبیعی قرار گرفتن زمین‌ها ایجاد می‌شود که ارتفاق طبیعی نام می‌گیرد؛ به عنوان مثال زمانی که دو زمین در سراشیبی قرار دارند، زمین پایین به طور طبیعی مجرای ناودانِ زمین بالایی خواهد بود.
• بعضی اوقات نیز این حق توسط قانون‌گذار تعیین می‌شود، به عنوان مثال زمین‌هایی که در مسیر خطوط برق، آب‌رسانی و لوله‌های نفت و گاز قرار دارند که دولت در مورد آنها حق ارتفاق برای عبور این خطوط و لوله‌ها دارد و به این قاعده ارتفاق قانونی می‌گویند.
• امّا گاهی اوقات حق ارتفاق در اثر اجازه مالک پدید می‌آید که در این حالت در هر زمانی مالک می‌تواند اجازه خود را پس بگیرد.

انواع حق ارتفاق

باید بدانید که اطلاع از چگونگی حق ارتفاق در دعوای ممانعت از حق موثر خواهد بود و این حق می‌تواند به صورت مثبت و منفی ایجاد شود؛ حالت مثبت همان است که در توضیحات اولیه بیان شد مانند: حق عبور، مجرای آب و…

امّا حالت منفی با منع مالک زمین از یک سری تصرفات ایجاد می‌شود و صاحب حق ارتفاق از این ممانعت بهره می‌برد، مثلا: می‌دانید که اطراف قنات‌ها حریمی قانونی وجود دارد که کسی حق ورود به آن را ندارد، حال اگر قسمتی از این حریم در ملک دیگری باشد، صاحب آن ملک از تصرف در آن قسمت منع می‌شود.

تفاوت حق انتفاع و حق ارتفاق

در دعوای ممانعت از حق ممکن است حق ارتفاق و انتفاع با هم اشتباه گرفته شوند، به همین دلیل بهتر است با تفاوت میان این دو آشنا شوید.

ابتدا باید بدانید که حق انتفاع به معنی حق استفاده شخصی از منافع مال مورد نظر است و این فرد در مورد اصل مال هیچ مالکیتی ندارد و در واقع مالک منافع آن است؛ این حق معمولا از طریق قرارداد اجاره ایجاد می‌شود که مدت معینی خواهد داشت.

با تعاریفی که از حق ارتفاق کردیم دانستید که این حق به ملک تعلق دارد و معمولا به خاطر موقعیت طبیعی ایجاد می‌شود در حالی که حق انتفاع به شخص تعلق می‌گیرد و معمولا از طریق قرارداد ایجاد شده و مدت معینی دارد.

سوالات متداول ممانعت از حق

معمولا کسانی که قصد اقامه دعوای ممانعت از حق را دارند، در این رابطه سوالاتی خواهند داشت که در ادامه به مهم‌ترین آنها خواهیم پرداخت:

ممانعت از حق کیفری است یا حقوقی؟

دعوای ممانعت از حق را هم می‌توانید به صورت کیفری پیگیری کنید و هم به صورت حقوقی، امّا لازم است بدانید که در دعوای کیفری باید ابتدا ثابت کنید که صاحب ملک هستید که معمولا از طریق سند رسمی خواهد بود، ولی در دعوای حقوقی نیاز به اثبات مالکیت نبوده و صرف اثبات اینکه پیش از این از آن ملک یا حق استفاده می‌کردید، کافی است.

اگر فرد مجرم پس از اجرای حکم، ممانعت را تکرار کرد؟

گفته شد که دعوای ممانعت از حق معمولا خارج از نوبت رسیدگی شده و حکم اجرایی رفع ممانعت صادر می‌شود و ممکن است مجرم را به یک ماه تا یک سال حبس محکوم کند. امّا در صورت مشاهده تکرار ممانعت، دادگاه بلافاصله رسیدگی کرده و می‌تواند قرار بازداشت و رفع ممانعت فوری صادر کند، گفتنی است که طبق قانون تکرار این جرم از شش ماه تا دو سال حبس خواهد داشت.

سخن پایانی

اکنون تا حدود زیادی با مقررات و تعریف دعوای ممانعت از حق آشنا شدید، امّا بدانید که انجام امور حقوقی نیاز به تجربه و اطلاعات حقوقی در موقعیت‌های مختلف خواهد داشت، بنابراین همیشه می‌توانید روی مشاورین با تجربه در پلتفرم حقوقی ترازو حساب کنید.