یکی از درگیری‌های حقوقی که در محکمه‌ها بسیار رایج بوده و هست، دعوای ممانعت از حق است. با توجه به این که ممکن است با بی‌اطلاعی از قوانین مربوط به این حوزه حق شما ضایع شود، در این مطلب با ما همراه باشید تا شما را با قوانین آن آشنا کنیم.
دعوای ممانعت از حق
تصور کنید در محله یا در مجتمع مسکونی، همسایه شما با ایجاد تغییرات در ملک خود، مانع استفاده شما از ملکتان می‌شود یا مثلا به دلیل تغییری که او انجام داده، نمی‌توانید از حقوق طبیعی خود مثل آب، برق یا تلفن بهره ببرید. در این صورت باید از طریق دعوای ممانعت از حق در محکمه اقدام کنید.
ممکن است این دعوا با تصرف عدوانی اشتباه گرفته شود، امّا در نظر داشته باشید که در جرم تصرف عدوانی، شخص غاصب علاوه بر ممانعت از حق، خود ملک را نیز به تصرف درآورده است؛ درحالی‌که در دعوای ممانعت از حق، ملک در اختیار خودتان است و فقط کار شخص مجرم باعث شده نتوانید از امکانات آن به درستی استفاده کنید.
دلایل اثبات دعوای ممانعت از حق
طبق ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی، می‌توانید علیه کسی که مانع استفاده از حق ارتفاق یا انتفاع از ملک شما شده، اقامه دعوا کنید و حق خود را از قانون طلب کنید؛ بر همین مبنا در این دعوا نیاز نیست در دادگاه ثابت کنید که حق انتفاع یا ارتفاق متعلق به شما است و همین که بتوانید ثابت کنید که پیش از ممانعت، این حقوق در اختیار شما بوده، کافی است.
اگر شخصی که علیه او اقامه دعوای ممانعت از حق کرده‌اید صاحب ملک باشد و شما تنها با اثبات این که پیش از این ارتفاق و انتفاع ملک را در اختیار داشته‌اید بتوانید در این دعوا پیروز شوید، مالک می‌تواند پس از آن با اقامه دعوای مالکیت، ملک را از شما پس بگیرد؛ مگر این که مدرکی معتبر مبنی بر استفاده قانونی از مال داشته باشید، مانند: اجاره‌نامه.
جرم ممانعت از حق
همان‌طور که اشاره شد، طبق قانون کسی حق ندارد مانع استفاده شخص دیگری از حقوق قانونی خود شود یا به عبارتی مانع استفاده دیگری از مال خود باشد. بنابراین اگر کسی مانع استفاده مالک از ملکش شود یا با ایجاد عملیات ساختمانی و تغییرات در ملک خود باعث شود که مالک دیگری نتواند از ملک خود استفاده کند، مصداق جرم ممانعت از حق خواهد بود.
به دلیل اهمیت بالای این جرم، رسیدگی به آنها در محکمه خارج از نوبت و فوری است و ممکن است در همان جلسه یا حداکثر تا یک هفته، رأی بر رفع ممانعت صادر شود که بلافاصله لازم‌الاجرا خواهد بود و حتی تقاضای تجدیدنظر هم مانع اجرای حکم نمی‌شود. باید بدانید که فرد مجرم ممکن است به حبس از یک ماه تا یک سال محکوم شود.
تعریف حق ارتفاق
وقتی صاحب یک ملک به استناد حقی که در ملک مجاورش دارد بتواند از آن ملک استفاده محدودی ببرد، به آن حق ارتفاق می‌گویند. مثلا شخصی برای آبیاری زمین زراعی خود مجبور است که مجرای آب را از زمین مجاور عبور دهد یا برای رسیدن به زمین خود باید از ملک مجاور عبور کند.
طبق این تعریف، اگر صاحب ملکی مانع از استفاده دیگری از حق ارتفاق خود شود، مصداق منع از حق دارد و باید از طریق دعوای ممانعت از حق اقدام کرد. گفتنی است که ارتفاق شامل حق مجرای آب، عبور، ناودان، حق شرب، شبکه آب‌رسانی و… می‌شود.
مصادیق ایجاد حق ارتفاق
لازم است بدانید حق ارتفاق چگونه ایجاد می‌شود تا بتوانید در صورت ممانعت دیگری، آن را در محکمه اثبات کنید. در ادامه مصادیق ایجاد آن را ذکر کرده‌ایم:
- این حق می‌تواند به وسیله قرارداد بین صاحب زمین و صاحب حق ایجاد شود که به آن ارتفاق قراردادی می‌گویند.
- گاهی هم حق ارتفاق به دلیل وضع طبیعی قرار گرفتن زمین‌ها ایجاد می‌شود که ارتفاق طبیعی نامیده می‌شود. به عنوان مثال، زمانی که دو زمین در سراشیبی قرار دارند، زمین پایین به طور طبیعی مجرای ناودانِ زمین بالایی خواهد بود.
- بعضی اوقات نیز این حق توسط قانون‌گذار تعیین می‌شود. به عنوان مثال زمین‌هایی که در مسیر خطوط برق، آب‌رسانی و لوله‌های نفت و گاز قرار دارند که دولت در مورد آنها حق ارتفاق برای عبور این خطوط و لوله‌ها دارد و به این قاعده ارتفاق قانونی می‌گویند.
- گاهی اوقات حق ارتفاق در اثر اجازه مالک پدید می‌آید که در این حالت مالک می‌تواند هر زمانی که بخواهد، اجازه خود را پس بگیرد.
انواع حق ارتفاق
اطلاع از قوانین حق ارتفاق در دعوای ممانعت از حق موثر خواهد بود و این حق می‌تواند به صورت مثبت و منفی ایجاد شود. حالت مثبت همان است که در توضیحات اولیه بیان شد؛ مانند: حق عبور، مجرای آب و … .
امّا حالت منفی با منع مالک زمین از یک سری تصرفات ایجاد می‌شود و صاحب حق ارتفاق از این ممانعت بهره می‌برد؛ برای مثال اطراف قنات‌ها حریمی قانونی وجود دارد که کسی حق ورود به آن را ندارد. حال اگر قسمتی از این حریم در ملک دیگری باشد، صاحب آن ملک از تصرف در آن قسمت منع می‌شود.
تفاوت حق انتفاع و حق ارتفاق
در دعوای ممانعت از حق ممکن است حق ارتفاق و حق انتفاع با هم اشتباه گرفته شوند. به همین دلیل بهتر است با تفاوت میان این دو آشنا شوید.
حق انتفاع به معنی حق استفاده شخصی از منافع مال موردنظر است. این فرد در مورد اصل مال هیچ مالکیتی ندارد و در واقع مالک منافع آن است. این حق معمولا از طریق قرارداد اجاره ایجاد می‌شود که مدت معینی خواهد داشت.
با تعاریفی که از حق ارتفاق کردیم دانستید که این حق به ملک تعلق دارد و معمولا به خاطر موقعیت طبیعی ایجاد می‌شود. درحالی‌که حق انتفاع به شخص تعلق می‌گیرد و معمولا از طریق قرارداد ایجاد شده و مدت معینی دارد.
سخن پایانی
با مطالعه این مطلب تا حدود زیادی با مقررات و تعاریف مربوط به دعوای ممانعت از حق آشنا شدید. امّا بدانید که انجام امور حقوقی نیاز به تجربه و اطلاعات حقوقی در موقعیت‌های مختلف دارد. بنابراین همیشه می‌توانید روی کمک مشاورین باتجربه در پلتفرم حقوقی ترازو حساب کنید.
سوالات متداول
ممانعت از حق کیفری است یا حقوقی؟
دعوای ممانعت از حق را هم می‌توانید به صورت کیفری پیگیری کنید و هم به صورت حقوقی. در دعوای کیفری باید ابتدا ثابت کنید که صاحب ملک هستید که معمولا از طریق سند رسمی خواهد بود، ولی در دعوای حقوقی نیاز به اثبات مالکیت نبوده و صرف اثبات اینکه پیش از این از آن ملک یا حق استفاده می‌کردید، کافی است.
اگر فرد مجرم پس از اجرای حکم، ممانعت را تکرار کرد؟
در صورت مشاهده تکرار ممانعت، دادگاه بلافاصله رسیدگی کرده و می‌تواند قرار بازداشت و رفع ممانعت فوری صادر کند. طبق قانون تکرار این جرم از شش ماه تا دو سال حبس خواهد داشت.