می‌دانید که ممکن است مجرم عمل خود را به تنهایی انجام نداده باشد یا برای انجام آن نیاز به کمک داشته باشد که در این صورت نفر یا نفرات دیگری هستند که شریک جرم او محسوب می‌شوند؛ از آنجا که قانون مجازات اسلامی، مشارکت در جرم را مستحق مجازات دانسته است در این مطلب به بررسی و تعاریف حقوقی آن می‌پردازیم.
مشارکت در جرم چیست؟
برای تعریف آن می‌توان گفت اگر شخصی با مجرم در انجام جرمی که مرتکب شده است، شریک باشد، مشارکت در جرم انجام داده است؛ یا به عبارت دیگر فردی که در واقع شدن جرم به مجرم کمک کرده و در فعل فیزیکی یا مادی آن نقش داشته، شریک جرم محسوب می‌شود.
قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند که هر کس با عمد و آگاهی با فرد یا افراد دیگر در عملیات اجراییِ یک جرم مشارکت کند و آن جرم در اثر فعل همه آنها رخ داده باشد، چه عمل هر یک از آنها برای وقوع جرم کافی بوده و چه نبوده است و چه تأثیر کار هر یک از آنها برابر باشد و چه نباشد، شریک جرم تلقی می‌شود.
شرایط تحقق مشارکت در جرم
طبق قانون برای اینکه بتوانیم یک یا چند نفر را در انجام یک جنایت یا خلاف، شریک جرم معرفی کنیم، شرایطی وجود دارد:
- مشارکت افراد در انجام فعل جرم به صورت مادی، یعنی عملیاتی که برای وقوع جرم لازم است باید توسط همه افراد انجام شده باشد یا همه در آن سهمی داشته باشند.
- وجود نیّت و قصدی واحد، یعنی اراده افرادی که در انجام جرم مشارکت می‌کنند باید با مجرم اصلی یکسان بوده باشد.
- وجود عمد و آگاهی، به این معنا که شریکان جرم باید از روی آگاهی و عمد با مجرم همکاری کرده باشند، یا به عبارت دیگر بدانند که نتیجه عمل آنها وقوع چه جرمی است.
تفاوت معاونت و مشارکت در جرم
ابتدا باید بدانید که طبق قانون، فردی که شخص یا اشخاصی را برای انجام جرم، تحریک و ترغیب کند یا آنها را برای انجام جرم تهدید و وسوسه کند یا با نیرنگ و فریب موجب وقوع جنایت شود، معاون جرم محسوب می‌شود؛ هم‌چنین اگر وسایل انجام جرم یا راه‌های انجام آن را با آگاهی و عمد به کسی معرفی کند و یا وقوع آن را آسان کند، معاونت در جرم انجام داده است.
امّا اولین تفاوت معاونت و مشارکت در جرم، طبق تعریف‌های ارائه شده، این است که معاون در انجام فیزیکی و مادی جرم دخالتی ندارد، در حالی که شریک جرم، در عملیات اجرایی وقوع جرم، سهیم است. بنابراین نقش فرد دوم هر قدر هم که در وقوع جنایت اساسی بوده باشد، تا زمانی که در فعل مادی جرم، دخالتی نکرده باشد، معاون محسوب خواهد شد.
تفاوت دیگر این است که معاون جرم معمولا در سطح پایین‌تری نسبت به مجرم اصلی مجازات خواهد شد مگر در مواردی استثنائی که به عنوان جرمی مستقل محسوب شود و مجازات آن شدیدتر باشد؛ امّا در مورد شریک جرم باید گفت که اگر شرکای جرم ده نفر هم باشند، همگی به مجازات مجرم اصلی محکوم خواهند شد مگر اینکه مشمول تبصره قانون باشند و دادگاه به آنها تخفیف بدهد.
مورد بعدی این است که برای تحقق مشارکت در جرم نزدیکی زمان یا هم‌زمانی کارهای انجام شده توسط شرکاء شرط نخواهد بود، یعنی ممکن است کارهای آنها در زمانی نزدیک به هم، همزمان با هم یا در فواصل زمانی دور از هم انجام شده باشد، ولی نتیجه همه آنها یک جرم باشد؛ امّا طبق قانون برای تحقق معاونت در جرم، معاونت باید زودتر یا در زمان انجام جرم اتفاق بیفتد.
انواع شرکت در جرم
باید بدانید که مشارکت در جرم می‌تواند به روش‌های گوناگونی اتفاق بیفتد که همگی در نهایت یک جرم محسوب شده و مجازات یکسانی دارند:
- در حالت اول مشارکت در فعل اجرایی جرم اتفاق می‌افتد یعنی تمام شرکاء با همکاری یکدیگر عمل واحدی را انجام دهند که منتهی به وقوع جرم شود.
- در حالتی دیگر ممکن است مشارکت در جرم به صورت انجام کارهای متعدد اتفاق بیفتد که هر کدام توسط فردی انجام شده و هر کدام از شرکاء فعلی جداگانه را انجام می‌دهند که مجموع آنها به یک نتیجه خواهد رسید و در حقیقت در نتیجه کارها شریک هستند. مثلا چند نفر برای سرقت از بانک با هم همکاری کنند به صورتی که یک نفر مسئول باز کردن قفل‌ها باشد، یک نفر مسئول حمل اسلحه و تهدید عوامل بانک و دیگری کار حمل تجهیزات را انجام دهد و یک نفر با تخصص خود سیستم‌های امنیتی را از کار بیندازد که نتیجه کار همه آنها سرقت از بانک است.
- حالت سوم جمع شدن سبب و مباشر (مجرم اصلی) است، به صورتی که اعمال آنها در طول یکدیگر حرکت کرده و مکمل همدیگر باشند و در نهایت بتوان جرم را نتیجه کار هر دو دانست؛ مثلا برای قتل شخصی، ممکن است دو نفر با هم تبانی کرده باشند که یکی از آنها شخص را مسموم کرده و دیگری او را مجروح کند تا شخص مورد نظر بمیرد، در این حالت اگر قتل در اثر کار هر دو نفر انجام شده باشد، شراکت در جرم اتفاق افتاده است.
مجازات مشارکت در جرم
در قانون مجازات اسلامی و در ماده ۱۲۵ مصوبه سال ۱۳۹۲، در زیر تعریف عنوان مشارکت در جرم آمده است که فردی که شریک جرم محسوب شود، به مجازات فاعل مستقل محکوم می‌شود، یعنی مجازات او همان حکم مجرم اصلی خواهد بود.
گفتنی است در مورد جرم‌های غیرعمد که در اثر خطای دو نفر یا بیشتر رخ داده است نیز هر یک از مجرمین به مجازات آن جرم محکوم می‌شوند یعنی مانند فاعل مستقل آن جرم، مجازات می‌شوند؛ در تبصره این ماده آمده است که در مورد مشارکت در جرم‌هایی که مجازات آنها قصاص، دیه و حد است، اجرای مجازات با در نظر گرفتن کتاب‌های دوم، سوم و چهارم همین قانون انجام می‌شود.
در جرائم تعزیری نیز مجازات شریک جرم مانند مجازات مجرم اصلی خواهد بود یعنی حکم شریک مانند زمانی است که خودش به تنهایی فعل مجرمانه را انجام داده باشد.
گفتنی است که طبق تعریفی که در اول بحث ارائه شد و طبق قانون جدید حتی اگر تأثیر کار شرکاء متفاوت بوده باشد، مجازات همه آنها مانند فاعل مستقل یا همان مجرم اصلی خواهد بود در حالی که در قانون قدیم در تبصره این ماده آمده بوده که اگر تأثیر کار شریک جرم، ضعیف باشد، دادگاه به تناسب عمل او در مجازاتش تخفیف قائل می‌شود.
سخن پایانی
تا اینجا با تعریف مشارکت در جرم آشنا شدید و اکنون می‌دانید که شرایط تحقق آن چیست و چه مجازاتی در انتظار شریک جرم است؛ بهتر است بدانید در صورتی که در هر یک از امور کیفری نیاز به مشاوره و کمک داشته باشید، پلتفرم حقوقی ترازو با کارشناسان مجرّب در خدمت شما خواهند بود.
