قانون ازدواج موقت

در فقه شیعه نوعی از ازدواج به نام صیغه موقت یا ازدواج موقت وجود دارد که در آن عقد ازدواج برای مدتی مشخص و با مهریه‌ای معلوم، بین زن و مرد جاری می‌شود. پس از اتمام این مدت، این زوجیت باطل می‌شود؛ مگر این که طرفین بخواهند آن را تمدید کنند. در این مقاله به بررسی شرایط و قانون ازدواج موقت خواهیم پرداخت.

قانون ازدواج موقت

قانون مدنی در مواد ۱۰۷۵ تا ۱۰۷۷ به بیان شرایط ازدواج موقت پرداخته است. در واقع این نوع ازدواج، از نظر قانون به رسمیت شناخته شده است. هرچند گاهی توسط افراد در جامعه مورد نکوهش قرار می‌گیرد، امّا بر اساس فقه شیعه و قانون ایران این مسئله کاملا قانونی و شرعی است. اما لازم است شرایط ذکرشده در قانون، در آن رعایت شده باشد.

شرایط ازدواج موقت

برای برقراری این نوع از رابطه زوجیت از نظر قانون و شرع شرایطی وجود دارد که باید رعایت شوند. گفتنی است که تمام شرایط ازدواج موقت مانند ازدواج دائم است، به اضافه دو شرط دیگر که در ادامه بیان خواهیم کرد.

• اولین شرط مانند ازدواج دائم، رضایت طرفین و خواندن صیغه است؛ با این تفاوت که در عقد موقت، نوشتن و شاهد گرفتن نیاز نیست.
• صیغه می‌تواند توسط خود زن و مرد خوانده شود و تنها کافی است که زن بگوید: «خودم را برای مدت معیّن و با مهریه مشخص به ازدواج تو درآوردم» و مرد بگوید: «قبول کردم». بر این اساس از شروط اصلی ازدواج موقت، تعیین میزان مهریه و مشخص کردن مدت عقد است. (بهتر است صیغه با لفظ عربی آن خوانده شود امّا اگر ممکن نبود، می‌‌تواند به هر لفظی خوانده شود به شرط این که معنا را به طور کامل منتقل کند.)
• هر دو طرف مانند ازدواج دائم برای خواندن صیغه باید عاقل، بالغ و مختار باشند. یعنی به اختیار خود ازدواج کنند و مجبور به این کار نشده باشند که در غیر این صورت عقد باطل است.
• در زمانی که عقد خوانده می‌شود، زن نباید در عقد شخص دیگری بوده باشد.
• دختر بالغ و عاقلی که صلاح خود را تشخیص می‌دهد و اصطلاحا رشیده خوانده می‌شود، اگر باکره باشد باید برای ازدواج موقت از پدر یا جد پدری اجازه بگیرد ولی اگر بکارت او به سبب ازدواج قبلی از بین رفته باشد، نیازی به اجازه ندارد. (البته با در نظر گرفتن شرایط فقهی و سن دختر ممکن است مرجع تقلید یا قانون این اجازه را بدون اذن پدر، صادر کنند.)
• برای ازدواج موقت، اگر زن پیش از آن در عقد دائم یا صیغه مرد دیگری بوده است، باید مدت عده‌اش تمام شده باشد.

پرداخت مهریه در ازدواج موقت یا صیغه

همان‌طور که اشاره شد، مدت عقد و میزان مهریه باید برای ازدواج منقطع یا صیغه مشخص شده باشد. باید بدانید که به محض جاری شدن صیغه، مرد به میزان مبلغ مهریه مدیون زن است و باید آن را بپردازد. حتی اگر مرد مدت صیغه را ببخشد و پیش از آن با زن نزدیکی کرده باشد، باید آن را کامل پرداخت کند. امّا اگر نزدیکی اتفاق نیفتاده باشد، باید نصف مهریه را بپردازد.
اگر مقدار مهر در عقد مشخص شد و مرد به هر دلیلی آن را پرداخت نکرد، عقد صحیح است امّا مرد از نظر شرع و عرف، بدهکار و مدیون زن باقی خواهد ماند.

حتی اگر مرد قصد پرداخت نکردن نداشته باشد و بر اثر حادثه‌ای مانند ورشکستگی یا آتش‌سوزی، توانایی مالی خود را از دست داده باشد، با وجود این که گناهی مرتکب نشده و فعل حرام انجام نداده است، باز هم مدیون به حساب می‌آید و در زمان توانایی باید مهریه را پرداخت کند.
با این اوصاف در ازدواج موقت، در هر شرایطی مرد باید مهریه تعیین‌شده را به زن بدهد، مگر این که زن بخواهد مبلغ مهر خود را ببخشد.

فسخ صیغه موقت قبل از موعد

مرد می‌تواند هر زمان که بخواهد مدت عقد موقت را ببخشد و به آن پایان دهد و اصطلاحا آن را فسخ کند، امّا از نظر شرع و قانون این حق برای زن در نظر گرفته نشده است. البته بین فقها در این رابطه اختلاف وجود دارد و برخی معتقدند که مرد هنگام عقد می‌تواند به زن وکالت بدهد تا هر زمان که بخواهد صیغه را فسخ کند. برخی دیگر نیز می‌گویند حق فسخ را نمی‌توان به زن واگذار کرد، بلکه می‌توان به او وکالت داد تا از طرف شوهر باقیمانده مدت را ببخشد.

از طرف دیگر، فسخ در این نوع ازدواج ممکن است بر اساس وجود عیب در یکی از طرفین یا توسط وجود نداشتن صفتی که ضمن عقد شرط شده است، به وجود بیاید. در این صورت حق فسخ برای زن وجود دارد. حق فسخ برای زن با وجود عیب‌هایی در مرد مانند: جنون، اختلالات جنسی، عدم توانایی مرد در روابط جنسی و… به وجود می‌آید. هم‌چنین وجود عیوبی در زن می‌تواند حق فسخ نکاح را برای مرد ایجاد کند که با وجود اختیار مرد در حق بخشیدن مدت عقد، این حق بی معنی خواهد بود. گفتنی است که هر یک از زن و مرد اگر پیش از عقد از وجود این عیب‌ها آگاه بوده باشند، حق فسخ نخواهند داشت.

نفقه در ازدواج موقت

مطابق ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی، در ازدواج موقت، زن حق نفقه یا خرجی گرفتن از مرد را ندارد، مگر این که در زمان عقد شرط شده باشد یا عقد بر اساس آن جاری شده باشد. باید بدانید که اگر شوهر از دادن نفقه خودداری کند، جرمی مرتکب نشده، امّا زن می‌تواند توسط دادگاه او را مجبور به پرداخت کند.

اجباری نبودن نفقه در این نوع ازدواج نقص نیست و اساسا الزامی بودن تعیین مدت و مهریه در ازدواج منقطع به همین دلیل است که زن شرایط و مخارج خود را در نظر بگیرد و میزان مهر را بر اساس مدت عقد معیّن کند تا به نفقه نیازی پیدا نکند.

عده در ازدواج موقت

عده مدتی است که زن پس از جدا شدن یا فوت همسر فعلی خود برای ازدواج مجدد باید صبر کند که این مدت در ازدواج موقت با ازدواج دائم متفاوت است. بر اساس ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی، در صورت تمام شدن مدت ازدواج موقت یا فسخ آن یا بخشیدن مدت آن توسط شوهر، برای زن غیرباردار این مدت به اندازه دو دوره عادت ماهانه است امّا در صورتی که زن با اقتضای سن عادت ماهانه نداشته باشد، ۴۵ روز است. امّا در صورتی که زن باردار باشد، مدت زمان عده زن چه در صورت فسخ، اتمام مدت و یا بخشیدن مدت، تا زمان وضع حمل است.

اگر زن یائسه باشد یا با همسر خود نزدیکی نکرده باشد، نیازی به عده ندارد. همچنین در صورت فوت شوهر، زن در هر شرایطی باشد باید چهار ماه و ده روز عده نگه دارد؛ مگر این که باردار باشد که در این صورت مدت آن تا زمان وضع حمل است. البته اگر فاصله بین وضع حمل و مرگ شوهر کمتر از چهار ماه و ده روز باشد، باید این مدت رعایت شود.

ازدواج موقت در قرآن و احادیث

می‌دانید که با وجود مخالفت‌هایی که در مذاهب دیگر و برخی افراد در جامعه وجود دارد، از نظر فقه شیعه، ازدواج موقت یا منقطع عملی شرعی، قانونی و حلال است و این مسئله با توجه به آیات قرآن و روایات متعدد مورد تایید است.

یکی از مهم‌ترین دلایل شرعی بودن صیغه، قرآن در آیه ۲۴ سوره نساء است که در آن می‌فرماید: «زنانی را که متعه (صیغه) کرده‌اید، مهرشان را به عنوان فریضه‌ای (واجب) به آنها بپردازید.» منابع متعددی حتی از کتاب‌های اهل سنّت مانند مسند احمد بن حنبل وجود دارد که همگی دلیل نزول این آیه را ازدواج موقت دانسته‌اند.

در روایات نیز موارد بسیاری وجود دارد که ازدواج موقت را مشروع خوانده و آن را عملی پسندیده دانسته‌اند. این احادیث عموما از سوی اصحاب پیغمبر اسلام نقل شده‌اند که مورد تایید شیعه و سنّی هستند، مانند: جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله ابن مسعود، زبیر بن عوام، سعید بن جبیر، ابن عباس و…

مثلا از ابن عباس نقل شده است که: «متعه زنان در اول اسلام رایج بود و مرد وقتی به شهری می‌رفت که کسی با او نبود که متاعش را حفظ کند، با زنی ازدواج موقت می‌کرد به اندازه‌ای که از آن کار فارغ شود.» این روایات به حدی زیاد و قابل تایید هستند که جایی برای انکار ازدواج موقت در آیات قرآن و روایات نمی‌ماند.

مدت زمان صیغه

پیش از این گفتیم که یکی از شرایط صحیح بودن صیغه، تعیین مدت آن است. بنابراین پیش از عقد ازدواج، باید حتما مدت آن مشخص باشد و هیچ محدودیتی نیز در تعیین آن وجود ندارد. پس از اتمام این مدت، ازدواج به صورت خودکار تمام می‌شود مگر این که دو طرف آن را تمدید کنند.

نکته دیگر در این رابطه این است که مرد هر زمان که بخواهد می‌تواند باقیمانده مدت صیغه را ببخشد و به آن پایان دهد، امّا زن حق این کار را ندارد؛ مگر این که از شوهر ضمن عقد وکالت داشته باشد.

جدایی در ازدواج موقت

طبق ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی، طلاق یا جدایی برای ازدواج دائم کاربرد دارد و در ازدواج موقت این واژه معنا پیدا نمی‌کند. زیرا صیغه پس از اتمام مدت آن خودبه‌خود منقضی می‌شود و اگر شوهر مدت باقی‌مانده را ببخشد یا در اصطلاح بذل کند، ازدواج تمام می‌شود و نیازی به جاری شدن صیغه طلاق و ثبت محضری مانند ازدواج دائم نیست.

ارث بردن در ازدواج موقت

مساله ارث در ازدواج منقطع از دو نظر قابل بررسی است. اولا ارث بردن زن از مرد و دوما ارث بردن فرزندان حاصل از این ازدواج که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.

در ماده ۹۴۰ قانون مدنی آمده است که اگر زن و مرد ازدواج دائمی کرده باشند و از ارث ممنوع نباشند، از یکدیگر ارث می‌برند. بر همین اساس مشخص است که قانون برای ازدواج موقت ارث تعیین نکرده است و زن و مرد در ازدواج منقطع از هم ارث نخواهند برد.

امّا این موضوع در مورد فرزندان حاصل از ازدواج موقت، متفاوت خواهد بود. یعنی اگر عقد موقت به صورت قانونی ثبت شده باشد، حقوق فرزندان حاصل از آن مانند فرزندان ازدواج دائم به رسمیت شناخته خواهد شد و فرزند مشروع محسوب می‌شوند.

در این صورت پدر موظف است که هزینه نگهداری و نفقه فرزند و زن را بپردازد و فرزند نیز از پدر ارث خواهد برد. امّا در صورتی که ازدواج موقت به صورت قانونی ثبت نشده باشد، اثبات این مسئله بسیار دشوار و در برخی موارد غیرممکن است.

موارد الزامی بودن ثبت ازدواج موقت

طبق ماده ۲۱ قانون حمایت از خانواده، مواردی وجود دارد که در صورت وجود آنها، مرد موظف است که ازدواج موقت را به صورت قانونی ثبت کند. در ادامه این شرایط را خواهید خواند:

• باردار شدن زن: اگر زن در حین عقد منقطع از مرد باردار شود، این ازدواج باید به صورت قانونی ثبت شود.
• توافق طرفین: اگر زن و مرد توافق کرده باشند که ازدواج موقت خود را ثبت کنند، این کار باید انجام بپذیرد. البته این مسئله باید قابل اثبات باشد، مثلا از طریق وجود شاهد.
• شرط ضمن عقد: اگر در ضمن عقد موقت، شرطی شده باشد که باید آن را به ثبت برسانند، این کار قانونا باید انجام شود. البته بهتر است این شرط مکتوب شده باشد یا شاهدی برای آن وجود داشته باشد تا به راحتی قابل اثبات باشد.

ضمانت اجرایی ثبت ازدواج موقت

باید بدانید که بر اساس قانون حمایت از خانواده، اگر مرد از ثبت ازدواج موقت در شرایطی که باید آن را ثبت کند خودداری کند، علاوه بر این که قانون او را مجبور به این کار خواهد کرد، به پرداخت جریمه نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت نیز محکوم می‌شود.

سخن پایانی

در این مقاله با قانون ازدواج موقت یا همان صیغه موقت به طور کامل آشنا شدید و شرایط ارث‌بری، نفقه، ثبت ازدواج و پرداخت مهریه در صیغه را بررسی کردیم. در صورت مواجه شدن با پرونده‌های حقوقی در این رابطه و بروز دعاوی خانوادگی، می‌توانید از کارشناسان باتجربه در پلتفرم حقوقی ترازو کمک بگیرید.