حکم غیابی چیست و در چه شرایطی ابلاغ می‌شود؟

اگر تاکنون مجبور به تردد در راهروهای دادگاه‌ها برای رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری خود شده باشید، احتمالاً اصطلاح رأی غیابی را زیاد شنیده باشید. حکم یا رای غیابی در دادگاه‌های حقوقی و کیفری شرایط مختلفی دارد. در صورتی که در پرونده‌ای با این اصطلاح روبه‌رو شده‌اید، باید مفهوم و شرایط را به خوبی بدانید تا بتوانید از حقوق خود بهتر دفاع کنید. در این مقاله، درباره رای غیابی، تفاوت آن با رای حضوری و همچنین، نحوه اعتراض و اجرای حکم غیابی می‌خوانید.

رای یا حکم غیابی چیست؟

در نظام دادگستری ایران، رای غیابی همان‌طور که احتمالاً از نام آن حدس می‌زنید، به حکمی گفته می‌شود که در غیاب خوانده یا متهم صادر می‌شود. تعریف دقیق‌تر حکم غیابی در ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۴۰۶ آیین دادرسی کیفری آمده است.

درباره رای غیابی در محاکم حقوقی در ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی می‌خوانیم:

«حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع ننموده باشد و یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.»

در ماده ۴۰۶ آیین دادرسی کیفری نیز درباره رای غیابی درباره رای غیابی در محاکم کیفری چنین مقرر شده است:

«در تمام جرائم، به استثنای جرائمی که فقط جنبه حق‌اللهی دارند، هرگاه متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشود یا لایحه دفاعیه نفرستاده باشد، دادگاه پس از رسیدگی، رای غیابی صادر می‌کند. در این صورت، چنانچه رای دادگاه مبنی بر محکومیت متهم باشد، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ واقعی، قابل واخواهی در همان دادگاه است و پس از انقضای مهلت واخواهی برابر مقررات حسب مورد قابل تجدید نظر یا فرجام است. مهلت واخواهی برای اشخاص مقیم خارج از کشور، دو ماه است.»

از مفاد این دو ماده می‌توان شرایط صدور رای غیابی را متوجه شد. بر این اساس، رای غیابی در صورتی صادر می‌شود که:

• در جرائم کیفری متهم یا وکیل او و در پرونده‌های خوانده، وکیل، قائم مقام یا نماینده قانونی او در هیچ یک از جلسات دادگاه حضور نیابند؛
• لایحه دفاعیه برای دادگاه ارسال نکرده باشند؛
• اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.

در صورتی که یکی از این شرایط وجود داشته باشند، حکم دادگاه حقوقی یا کیفری غیابی خواهد بود و به آن رای غیابی می‌گویند.

رای حضوری چیست؟

مطابق با ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی، رأی دادگاه زمانی حضوری محسوب می‌شود که طرفین دعوا، وکیل یا نماینده آنها برای دفاع از خود حضور داشته باشند، لایحه دفاعیه ارسال کرده باشند یا اخطاریه حقوقی به آنها ابلاغ واقعی شده باشد.

تفاوت حکم غیابی و حضوری از بررسی همین ماده به خوبی مشخص می‌شود. تنها نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید، این است که بر اساس رویه قضایی که نمونه آن دادنامه صادر شده از شعبه ۶۸ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در تاریخ ۱۳۹۱/۱۰/۲۶ است، به هر لایحه‌ای نمی‌توان لایحه دفاعیه گفت. طبق این رای «لایحه‌ای موجب حضوری شدن حکم دادگاه خواهد بود که متصف به وصف «دفاعی» باشد و ارسال هر لایحه‌ای مثلاً اعلام نشانی جدید یا عزل وکیل و مانند اینها موجد اثر حقوقی صدرالمشار نخواهد بود.»

اقسام ابلاغ قانونی و واقعی

به طور کلی، ابلاغ به دو نوع قانونی و واقعی تقسیم می‌شود. ابلاغ واقعی به روشی برای رساندن حکم دادگاه و قرارهای صادر در فرایند رسیدگی به پرونده گفته می‌شود که مطابق با ماده ۶۸ آیین دادرسی مدنی، مأمور ابلاغ اوراق مربوط به آن را ظرف دو روز به شخص خوانده در مورد شخص حقیقی و مدیر، قائم مقام، دارنده حق امضا یا رئیس دفتر شخص حقوقی بدهد و از او رسید بگیرد.

در مقابل، ابلاغ قانونی به ابلاغی گفته می‌شود که طبق آیین دادرسی مدنی، برگه‌های مربوط به احضاریه، اخطاریه یا احکام مختلف به بستگان، خویشاوندان، مستخدمان یک نفر که قدرت تشخیص دارند داده شود، در محل سکونت یا جایی که ابلاغیه به آنجا ارسال می‌شود، چسبانده شود یا به آخرین محل ثبت‌شده شخص حقوقی در مرجع ثبت شرکت‌ها فرستاده شده باشد یا آگهی شده باشد.

ممکن است از خود بپرسید که ابلاغیه‌های ارسال شده در سامانه ثنا چه حکمی دارند؟ این ابلاغیه‌ها بر اساس ماده ۱۳ آیین‌نامه نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، ابلاغ واقعی محسوب می‌شوند و «ورود به سامانه ابلاغ از طریق حساب کاربری و رویت اوراق از این طریق به‌منزله رسید است». بر این اساس، تکلیف رای غیابی در سامانه ثنا مشخص می‌شود و آرایی که اخطاریه آنها در سامانه ثنا ارسال شده، آرای حضوری محسوب می‌شوند.

حکم غیابی در محاکم حقوقی

صدور حکم غیابی در دادگاه حقوقی زمانی اتفاق میفتد که طبق ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی، خوانده، وکیل، قائم مقام یا نماینده قانونی او در دادگاه حضور نداشته باشد، لایحه دفاعیه ارسال نکرده باشد یا اخطاریه دادرسی به او ابلاغ واقعی نشده باشد.

حکم غیابی در محاکم کیفری

درباره حکم غیابی کیفری ماده ۴۰۶ آیین دادرسی کیفری اجرا می‌شود. بر اساس این ماده قانونی، شرایط حکم غیابی به جز جرائمی که تنها جنبه حق‌اللهی دارند یا همان جرائمی که از نظر شرع مقدس معصیت هستند، شبیه به شرایط حکم غیابی در محاکم حقوقی است. در مورد چنین جرائمی اگر متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشند یا لایحه دفاعیه ارسال نکرده باشند، رای دادگاه پس از رسیدگی غیابی خواهد بود.

البته، نکته‌ای که باید درباره رای غیابی در محاکم کیفری توضیح بدهیم این است که بر طبق تبصره ۱ ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، «هرگاه متهم در جلسه رسیدگی حاضر و در فاصله تنفس یا هنگام دادرسی بدون عذر موجه غائب شود، دادگاه رسیدگی را ادامه می‌دهد. در این صورت حکمی که صادر می‌شود، حضوری است.»

نحوه اعتراض به رای غیابی (واخواهی)

اعتراض به رای غیابی در حقوق ایران واخواهی نامیده می‌شود. اعتراض به حکم غیابی و تجدیدنظرخواهی از آن باید در همان مرجع حقوقی انجام شود که رای غیابی بدوی یا اولیه را صادر کرده است. اگر این حکم را دادگاه حقوقی یا کیفری صادر کرده همان دادگاه و در صورتی که شورای حل اختلاف صادرکننده این رای است، این شورا مرجع تجدیدنظرخواهی از حکم غیابی خواهد بود.

واخواهی از رای غیابی دادگاه حقوقی برای افراد مقیم ایران ۲۰ روز پس از ابلاغ واقعی حکم و برای ساکنین خارج از کشور ۲ ماه پس از این تاریخ است. واخواهی از حکم غیابی دادگاه کیفری نیز بر اساس ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، ۱۰ روز از تاریخ صدور حکم است.

نحوه اجرای رای غیابی

بعد از سپری شدن مهلت اعتراض به رای غیابی و قطعی شدن این حکم، کسی که رای به نفع او صادر شده می‌تواند درخواست اجرای حکم را بدهد. او باید با دادنامه رای غیابی قطعی، به بخش اجرای احکام همان شعبه دادگاهی که رای را صادر کرده مراجعه کند و یک ضامن برای اجرای حکم غیابی معرفی کند.

اعتبار حکم غیابی به اندازه اعتبار حکم حضوری است و پس از قطعی شدن حکم غیابی، اجرای آن به این ترتیب امکان خواهد داشت. بااین‌حال، نحوه اجرای حکم غیابی کیفری کمی با رای غیابی حقوقی متفاوت است. برای اجرای حکم غیابی کیفری باید رای غیابی به دادسرا بازگردانده شود تا دادستان مقدمات اجرای آن را فراهم کند.

نکته مهمی که باید درباره ضمانت اجرای حکم غیابی به خاطر داشته باشید این است که این ضمانت به اصطلاح از نوع ضم ذمه است . به بیان ساده‌تر، کسی که ضامن اجرای این حکم می‌شود، در صورت ورود خسارت به محکوم علیه، به اندازه فردی که حکم به نفع او صادر شده ضامن است و ضمانت او به معنای بری شدن فردی که حکم به نفع او صادر شده از مسئولیت نیست. در نتیجه، محکوم علیه پس اجرای حکم غیابی می‌تواند به ضامن و محکوم له هر دو مراجعه کند.

سخن پایانی

رای غیابی به نوعی رای صادر شده از محاکم قضایی گفته می‌شود. این رای در صورتی صادر می‌شود که خوانده یا متهم در دادگاه حضور نداشته باشند و وکیل یا نماینده قانونی خود را نیز برای حضور در دادگاه نفرستاده باشند. علاوه‌براین، اگر متهم یا خوانده که در دادگاه حضور ندارد، برای دفاع از خود لایحه دفاعیه به این دادگاه نفرستاده باشد یا رای به او ابلاغ واقعی نشده باشد، حکم صادر شده از دادگاه غیابی خواهد بود. اجرای رای غیابی حقوقی در بخش اجرای احکام همان شعبه صادرکننده رای قطعی و اجرای حکم غیابی کیفری بر عهده دادسرا و دادستان است.

اگر از قوانین و مقررات کشور سررشته‌ای نداشته باشید، ممکن است در فرایند صدور رای غیابی یا اجرای آن با مشکلاتی روبه‌رو شوید. به همین دلیل، پیشنهاد می‌کنیم تا در چنین مواقعی با وکلا و کارشناسان حقوقی باتجربه پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید. به این ترتیب، می‌توانید مطمئن باشید که حقی از شما ضایع نخواهد شد.

سؤالات متداول