گاهی به دلایلی زوجین در دوران عقد از یکدیگر جدا می‌شوند. این جدایی به دلیل اینکه غالبا آمیزش جنسی میان زن و شوهر صورت نگرفته، از حیث حقوقی دارای آثاری است که باید آن را بررسی کرد. مثلا مهریه زن در این شرایط نصف خواهد بود. پس لازم است نگاه دقیقتری به مبحث طلاق در دوران عقد داشته باشیم.
دوران عقد یا عقد بستگی
دوران عقد دورانی است که طرفین معمولا پس از انجام بررسی‌های معمول، به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند زندگی مشترک را تشکیل دهند و با مراجعه به دفترخانه، اقدام به انجام عقد نکاح یا ازدواج شرعی کرده و آن را در شناسنامه زوجین ثبت می‌کنند. در این حالت، آنها به صورت رسمی زن و شوهر یکدیگرند. اما در عرف از زمان وقوع عقد تا زمانی که زن و شوهر در زیر یک سقف زندگی مشترک خود را آغاز کنند، دورانی است که به آن دوران عقد یا عقد بستگی گفته می‌شود.
دوران عقد را نباید با زمان نامزدی اشتباه گرفت. نامزدی تنها و صرفا وعده ازدواج محسوب شده و هیچ کس نمی‌تواند دیگری را مجبور به انجام ازدواج کند. اما در دوران عقد، طرفین رسما زن و شوهر بوده و حقوق و تکالیف زوجیت بر عهده آنها خواهد بود.
دلایل طلاق در دوران عقد
دلایل متنوعی سبب می‌شود که زوجین در زمان عقد اقدام به طلاق کنند. تغییرات شخصیتی طرفین یکی از این دلایل است. گاهی پس از وقوع ازدواج، فرد شخصیتی متفاوت از آنچه قبلا نشان داده است را بروز می‌دهد و همین سبب ایجاد اختلاف و طلاق می‌شود. گاهی نیز از اساس، فرد اقدام به مخفی کردن خصوصیات منفی اخلاقی خود کرده است که در زمان عقد به دلیل ارتباط بیشتر، دیگر امکان مخفی کردن شخصیت واقعی وجود ندارد.
در برخی موارد نیز دخالت‌های خانوادگی سبب طلاق در دوران عقد می‌شود. ازدواج صرفا پیوند دو نفر نیست، بلکه تلاقی دو خانواده و دو فرهنگ گاها متفاوت است که اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند کار را به جدایی زوجین بکشاند. از دیگر دلایلی که سبب وقوع طلاق در دوران عقد می‌شود، مسائل اقتصادی است. تورم سبب افزایش هزینه تشکیل زندگی شده و این امر کار را برای زوجین و رفتن زیر یک سقف، مشکل و مشکل‌تر می‌کند و گاها سبب بروز اختلاف و نهایتا جدایی می‌شود.
به هر حال باید گفت دلایل متنوعی وجود دارد که منجر به طلاق در دوران عقد می‌شود و ما در صدد بررسی همه آنها نیستیم. اما لازم است تا با دانستن حقوق و تکالیف خود در این زمینه، از آسیب دیدن خود و همچنین آسیب زدن به دیگران جلوگیری کنیم.
انواع طلاق در دوران عقد
طلاق در دوران عقد، به طور کلی تفاوتی از حیث ماهیت با طلاق ندارد و ممکن است به درخواست مرد، به درخواست زن و یا به صورت توافقی شکل بگیرد که هر کدام شرایط خاص خود را دارد و باید در مقالاتی جداگانه به شرح کامل آنها بپردازیم. آنچه بیشتر محل بحث است، تفاوت‌هایی است که در امور مالی مثل مهریه و نفقه در این دوران به‌وجود می‌آید.
۱. طلاق در دوارن عقد از طرف مرد
طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد حق دارد هر زمان که بخواهد زن خود را طلاق دهد. البته این امر به همین سادگی نبوده و او باید مراحلی را طی کند. مرد باید با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده و گذراندن داوری، گرفتن گواهی عدم امکان سازش و همچنین پرداخت حقوق مالی زن مانند مهریه و نفقه، به دفترخانه مراجعه کند تا بتواند زن را طلاق دهد. اساسا طلاق توسط مرد در زمان عقد با بعد از عقد تفاوتی ندارد و ممکن است تنها تفاوت در مسائل مالی باشد که بعدا بیشتر به توضیح آن خواهیم پرداخت.
تنصیف دارایی در طلاق از طرف مرد
در سند ازدواج به صورت چاپی و پیش‌فرض، شرطی با این متن نگاشته شده است: «ضمن عقد نکاح، زوجه شرط نمود هرگاه طلاق بنا به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوءاخلاق و رفتاری نبوده، زوج موظف است تا نصف دارایی موجود خود را که در ایام زناشویی با او به‌دست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه، بلاعوض به زوجه منتقل نماید.» این شرط موجود در سند ازدواج به شرط «تنصیف دارایی» مشهور گشته است. باید توجه داشت که تنها در صورتی این شرط اجرا می‌شود که طرفین زیر آن را امضا زده باشند.
بنابراین اگر مرد پس از اجرای عقد مالی به دست آورده باشد، برای طلاق دادن زن باید نصف آن را به ملکیت او درآورد. البته اگر مرد بتواند ثابت کند که طلاق در اثر سوءرفتار و سوءمعاشرت زوجه و یا تخلف زن از وظایفش در قبال شوهر بوده، دیگر شرط تنصیف دارایی اجرا نخواهد شد.
۲. طلاق در دوران عقد از طرف زن
گفته شد که مرد می‌تواند همسر خود را با مراجعه به دادگاه طلاق دهد. اما آیا زن نیز می‌تواند درخواست طلاق کند؟ باید گفت که همانند دوران زندگی مشترک، در زمان عقد نیز زن می‌تواند با وجود شرایطی، از دادگاه تقاضای طلاق کند. شرایط طلاق در دوران عقد از طرف زن در قانون، به شرح زیر هستند:
- عدم پرداخت نفقه از جانب شوهر و ممکن نبودن الزام شوهر به پرداخت نفقه.
- غایب مفقودالاثر بودن مرد.
- دوام زوجیت موجب عسر و حرج و سختی زن گردد.
- زن از جانب مرد دارای وکالت در اعمال طلاق باشد.
اگر یکی از این موارد در دوران عقد نیز وجود داشته باشد، مثلا مشخص شود مرد دچار اعتیاد خطرناک است، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، تقاضای طلاق کند و دادگاه پس از بررسی شرایط و تحقق آنها، حکم به طلاق می‌دهد.
تنصیف دارایی در طلاق از طرف زن
دانستیم که شرط تنصیف چیست و باید حتما مورد امضای طرفین باشد. اما با توجه به متن این شرط، باید بدانید که اگر طلاق در دوران عقد از جانب زن درخواست شود، دیگر تنصیف اموال رخ نخواهد داد. به عبارت دیگر، این شرط تنها در جایی است که طلاق از طرف مرد درخواست شده باشد.
۳. طلاق توافقی در دوران عقد
طلاق توافقی که امروزه شکلی قانونی به خود گرفته است، هنگامی رخ‌می‌دهد که طرفین بخواهند با توافق یکدیگر از هم جدا شوند. طلاق توافقی از حیث حقوقی در قالب طلاق خلع یا مبارات صورت می‌پذیرد. در این نوع از طلاق، طرفین قبل از رجوع به دادگاه در مورد تمام امور مالی و غیرمالی با یکدیگر توافق می‌کنند و دادگاه بر اساس همان توافق‌نامه، رای خواهد داد. لازم است طرفین بر سر مواردی مانند مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، حضانت فرزندان و ملاقات آنها توافق کنند. طلاق توافقی هم مانند سایر طلاق‌ها در دوران عقد فرق خاصی نداشته و تنها از حیث مسائل مالی تفاوت خواهد داشت.
طلاق در دوران عقد: قوانین مهریه و نفقه
گفتیم که از لحاظ امکان طلاق و انواع آن فرقی بین طلاق به طور کلی و طلاق در دوران عقد نیست. اما به لحاظ مسائل مالی مانند نفقه و مهریه، این امر می‌تواند دارای آثاری باشد. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، باکره بودن یا نبودن زن در این ایام است. معمولا در دوران عقدبستگی، زن کماکان دوشیزه بوده و رابطه جنسی به معنای خاص آن پس از برگزاری مراسم عروسی رخ می‌دهد. البته گاهی اوقات ممکن است زوجین قبل از اینکه در زیر سقف مشترک زندگی را آغاز کنند، در همان دوران عقد رابطه زناشویی داشته باشند. بنابراین وضعیت مهریه و نفقه زن را در هر دو حالت در هنگام طلاق در زمان عقد، بررسی خواهیم کرد.
طلاق در دوران عقد و باکره بودن
اگر در هنگام عقد تقاضای طلاق صورت بگیرد، دادگاه معمولا با ارجاع زن به پزشکی قانونی، درخواست گواهی بکارت خواهد کرد. در این گواهی که توسط پزشکی قانونی صادر می‌شود، مشخص می‌گردد که زن دوشیزه است یا خیر. اگر زن دوشیزه یا باکره باشد، نتایجی به این شکل در پی خواهد داشت:
- زن تنها مستحق نصف مهریه تعیین‌شده خواهد بود.
- طلاق از نوع بائن بوده و امکان رجوع برای مرد وجود نخواهد داشت.
- زن نیاز به نگه داشتن عده نداشته و می‌تواند بلافاصله با مرد دیگری ازدواج کند.
- زن تنها می‌تواند نفقه زمان عقد را مطالبه کند و چون عده ندارد، نفقه‌ای نیز از این بابت به او تعلق نمی‌گیرد.
- زن می‌تواند اقدام به حذف نام همسر سابق از شناسنامه خود کند.
- به محض وقوع صیغه طلاق، دیگر رابطه ارث بردن بین زن و شوهر از بین خواهد رفت.
طلاق در دوران عقد و باکره نبودن
اگر در گواهی پزشکی قانونی یا به اعتراف زن یا زوجین، مشخص شد که زن دیگر دوشیزه نیست، احکام و آثاری به این شکل در پی خواهد داشت:
- زن مستحق تمام مهریه خواهد بود که می‌تواند همه آن را بگیرد یا ببخشد.
- طلاق از نوع رجعی است و اگر طلاق توافقی یا به درخواست زن نباشد، مرد می‌تواند در مدت عده به زن رجوع کند.
- زن باید عده نگه دارد که عده آن ۳ طهر است.
- زن می‌تواند نفقه زمان زوجیت و همچنین زمان عده خود را از مرد مطالبه کند.
- زن نمی‌تواند نام همسر را از شناسنامه خود حذف کند، مگر با ازدواج بعدی که در آن صورت در شناسنامه المثنی، صرفا ازدواج آخر درج می‌شود.
- اگر طلاق رجعی باشد، تا پایان مدت عده زن و شوهر از یکدیگر ارث خواهند برد.
اجرت المثل در طلاق در دوران عقد
همانطور که گفتیم، اجرت المثل حق‌الزحمه‌ای است که زن در برابر کارهایی که در منزل شوهر انجام داده و شرعا وظیفه‌ای در قبال آنها نداشته، به او تعلق می‌گیرد. (برای آشنایی بیشتر با قوانین اجرت المثل و نحوه دریافت آن، می توانید مقاله اجرت المثل ایام زوجیت را مطالعه کنید.) با این توضیحات تکلیف اجرت المثل در زمان عقد نیز روشن می‌شود. با توجه به فرهنگ و عرف جامعه ما، در زمان نامزدی و عقدبستگی، زن در منزل پدر خود سکونت دارد و مرد نیز غالبا در منزل پدر خود ساکن است. پس در صورت طلاق در دوران عقد، دیگر جایی برای این امر باقی نخواهد ماند و اجرت المثل عملا بی‌معنی خواهد بود. البته اگر در زمان نامزدی و عقد بستگی هم زن وشوهر در زیر یک سقف با هم زندگی کنند، می‌توان تقاضای اجرت المثل کرد.
استرداد هدایا در طلاق دوران عقد
قانون مدنی در مورد پس گرفتن هدایا در صورت طلاق در دوران عقد قواعدی را بیان کرده، اما درباره هدایای بعد از عقد، موردی را بیان نکرده است و نباید بین این دو اشتباه کرد. از نظر عرف، علم حقوق و نظر علما، می‌توان استرداد هدایا پس از عقد یعنی همان دوره عقدبستگی را مصداق قواعد عقد هبه بیان کرد. عقد هبه، قراردادی است که در آن یک نفر مالی را به صورت رایگان در اختیار دیگری قرار می‌دهد.
طبق ماده‌ی ۸۰۳ قانون مدنی، بعد از تسلیم هبه یا همان هدیه، فرد هدیه‌دهنده می‌تواند آن را پس بگیرد؛ مگر زمانی که هبه یا همان هدیه به صورت معوّض داده شده باشد و عوض آن هم گرفته شده باشد. یعنی اگر مردی به همسرش ساعتی هدیه داده باشد و در عوض آن از همسرش انگشتری گرفته باشد، دیگر نمی‌تواند ساعت را پس بگیرد.
همچنین در صورتی که مال هدیه‌داده‌شده، از مالکیت طرف مقابل خارج شده باشد، مثلا اگر مردی به همسرش خانه‌ای هدیه داده و زن آن را فروخته باشد، دیگر نمیتوان آن را پس گرفت. در حالتی که در عین مال هدیه داده شده تغییری حاصل شود، یعنی آن مال از شکل و حالتی که در زمان هدیه داده شدن داشته، خارج شود نیز نمیتوان آن را پس گرفت؛ مانند پارچه ای که به لباس تبدیل شده است.
در جایی که مال مورد هدیه تلف شده باشد و یا یکی از طرفین فوت کرده باشد، دیگر استرداد هدایا ممکن نخواهد بود.
طلاق در دوران عقد و حذف نام همسر از شناسنامه
وقتی طلاق در دوران عقد رخ می‌دهد از دو حالت خارج نیست:
۱. زن باکره است و این امر توسط پزشکی قانونی تایید شده که هر کدام از زوجین با در دست داشتن سند طلاق و گواهی مذکور، می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال تقاضای شناسنامه جدید و حذف ازدواج و طلاق قبلی را بکنند.
۲. زن باکره نیست که در این حالت ازدواج و طلاق در شناسنامه می‌ماند تا زمانی که مجددا ازدواج کنند. در صورتی که ازدواج دوم رسما ثبت شد و با اطلاع همسر جدید، فرد می‌تواند تقاضای حذف ازدواج و طلاق قبلی را از شناسنامه بکند که شرایط و نحوه انجام آن را در مقاله قانون حذف نام همسر از شناسنامه به طور کامل شرح دادیم.
مدارک لازم برای طلاق دوران عقد
برای طلاق در دوران عقد، مدارک زیر باید توسط زوجین تهیه شود. بنابراین طرفین باید این مدارک را آماده کرده و به دادخواست طلاق ضمیمه کنند.
- اصل عقدنامه یا رونوشت آن
- اصل شناسنامه زوجین
- کپی کارت ملی زوجین
- گواهی بکارت از پزشکی قانونی
- وکالت‌نامه محضری طلاق یا وجود شرط وکالت در طلاق در سند رسمی ازدواج (درصورتی‌که حق طلاق با زن بوده و زن بخواهد از این طریق طلاق بگیرد.)
- توافق نامه مبنی بر توافقات زوجین بر سر مهریه، حضانت و … .( اگر طرفین بخواهند به صورت توافقی از یکدیگر جدا شوند.)
- نظر واحد مشاوره خانواده دادگاه در طلاق توافقی
طلاق در دوران عقد چقدر طول میکشد؟
نمیتوان به طور خاص زمانی را برای رسیدگی به پرونده طلاق در دوران عقد عنوان کرد، زیرا این امر بستگی به عوامل مختلفی دارد. اما اگر زوجین بخواهند به نحو توافقی جدا شوند، زمان کمتری حدودا بین ۱ تا ۲ ماه مورد نیاز است. اما در جایی که مرد یا زن تقاضای طلاق را داده باشند، به دلیل روند پیگیری، جلسات مشاوره و داوری و همچنین امکان اعتراض به حکم در سه مرحله، زمانی بین ۳ ماه تا یک سال نیز ممکن است نیاز باشد. در تمامی این جدایی‌ها وکیل طلاق مجرب و کارآزموده می‌تواند به تسریع روند پرونده کمک کند.
سخن پایانی
طلاق در دوران عقد که زوجین شرعا و قانونا زن و شوهر بوده ولی زیر یک سقف زندگی نمی‌کنند، تفاوتی با طلاق پس از برگزاری عروسی نداشته و تنها فرق آنها در برخی مسائل مالی است. آن هم زمانی که زن هنوز دوشیزه بوده و طلاق واقع شود. در این حالت زن مستحق نصف مهریه بوده و طلاقش بائن خواهد بود. توصیه ما این است که اگر به هر دلیلی مجبور به جدایی در زمان عقد هستید، حتما از مشاوره و راهنمایی یک وکیل خبره در این زمینه بهره ببرید تا هم در کاهش هزینه‌ها و هم در تسریع روند پرونده به شما کمک دهد.
۱. طلاق در دوران عقد چقدر طول میکشد؟
اگر به صورت توافقی بوده و توسط وکیل انجام گیرد در مدت یک تا سه ماه انجام می‌شود.
۲. آیا با طلاق در دوران عقد زوجه مستحق تمام مهریه است؟
اگر زن دوشیزه یا باکره باشد تنها مستحق نصف مهریه است.
۳. گواهی پزشکی قانونی برای طلاق در دوران عقد لازم است؟
بله. زیرا دوشیزه بودن زن دارای آثاری است که در حکم دادگاه باید مشخص گردد.