ارث خواهرزاده و برادرزاده از متوفی

آیا ممکن است خواهرزاده یا برادرزاده از خاله، دایی، عمه و یا عمو ارث ببرند؟ یکی از سوالات رایج در زمینه ارث همین سوال است. قوانین ارث در کشور ما از قوانین شرعی نشات گرفته و در خصوص ارث همه خویشان به طور کامل سخن گفته است. بنابراین بسیار طبیعی است که تکلیف ارث خواهرزاده و برادرزاده را نیز مشخص کرده باشد. اگر شما نیز برایتان سوال شده که چگونه این امر ممکن است، در این مقاله همراه ما باشید.

چه زمانی خواهرزاده یا برادرزاده ارث خواهند برد؟

برای این که بدانیم چه زمانی خواهرزاده یا برادرزاده ترکه را به ارث می‌برند باید ابتدا کمی در مورد قانون تقسیم ارث سخن بگوییم. قانون مدنی ما به تبعیت از فقه، خویشان فرد را به سه طبقه تقسیم‌بندی کرده است. طبقه اول پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد متوفی، طبقه دوم اجداد و برادر و خواهر متوفی و اولاد آنها و طبقه سوم اعمام و عمات و اخوال و خالات متوفی و اولاد آنها.

برای این که ارث به طبقات دوم و سوم برسد،‌ باید فردی از طبقه بالاتر وجود نداشته باشد. یعنی اگر پدر و مادر متوفی زنده باشند، دیگر ارث به برادر و خواهر متوفی نخواهد رسید. همچنین در یک طبقه، افرادی که درجه نزدیک‌تری به متوفی دارند، مانع از ارث بردن درجات دورتر خواهند بود. مثلا فرزند متوفی مانع از ارث بردن نوه متوفی است.

در مورد قوانین ارث خواهرزاده و برادرزاده نیز، با نگاه به قانون متوجه می‌شویم که ایشان از طبقه دوم خویشان نسبی هستند. بنابراین شرط اول این است که متوفی دارای پدر، مادر، فرزند و نوه و نتیجه نباشد. همچنین در بین طبقه دوم هرگاه خواهر و برادر متوفی زنده باشند دیگر ارث خواهرزاده و برادرزاده موضوعیت ندارد.

میزان سهم الارث خواهرزاده و برادرزاده

میزان سهم ارث خواهرزاده و برادرزاده حالت‌های مختلفی خواهد داشت. اگر خواهرزاده یا برادرزاده تنها وارث متوفی باشد، تمام ارث به او می‌رسد. اما اگر تعداد ایشان متعدد باشد، ارث به نحو زیر تقسیم می‌شود:

برای تقسیم ارث باید به نسل خواهرزاده یا برادرزاده نگاه کرد. به عبارت دیگر ایشان سهم کسی را می‌برند که به واسطه او به متوفی متصل می‌شوند. مثلا اگر متوفی فقط برادرزاده و خواهرزاده داشته باشد، باید دید پدر و مادر ایشان چه سهمی از متوفی به ارث می‌برند. یعنی خواهرزاده و برادرزاده قائم مقام پدر و مادر خود به عنوان برادر و خواهر متوفی هستند.

ماده ۸۹۰ قانون مدنی در این باره چنین می‌گوید: «در بین وراث طبقه دوم اگر برای متوفی برادر یا خواهر نباشد، اولاد اخوه هر قدر که پائین بروند، قائم مقام پدر یا مادر خود بوده و با هر یک ‌از اجداد متوفی که زنده باشد ارث می‌برند. لیکن در بین اجداد یا اولاد اخوه اقرب به متوفی، ابعد را از ارث محروم می‌کند.»

پس تقسیم ارث نسبت به اولاد برادر و خواهر بر حسب نسل به عمل می‌آید. یعنی هر نسل حصه کسی را می‌برد که به واسطه او به میت می‌رسد. بنابراین ‌اولاد اخوه ابوینی یا ابی حصه اخوه ابوینی یا ابی تنها و اولاد کلاله امی، حصه کلاله امی را میبرند.

‌در تقسیم بین افراد یک نسل، اگر اولاد اخوه ابوینی یا ابی تنها باشند، ذکور دو برابر اناث می‌برند و اگر از کلاله امی‌ باشند، ارث به صورت مساوی بین آنها تقسیم می‌شود.

برای روشن شدن موضوع یک مثال می‌زنیم. فرض کنید که متوفی دارای ۳ برادرزاده ابوینی، ۴ برادرزاده ابی و ۲ خواهرزاده امی است. در اینجا هر کدام از اولاد اخوه سهم نسل خود را به ارث می‌برد. با توجه به وجود برادزاده ابوینی، دیگر برادرزاده ابی ارث نخواهد برد. زیرا برادر و خواهر ابوینی مانع از ارث برادر و خواهر ابی است. اولاد اخوه امی نیز چون متعددند، یک سوم از اموال را به ارث خواهند برد و چون در کلاله امی بین مذکر و مونث فرقی نیست، این میزان به صورت مساوی بین ۲ خواهرزاده امی تقسیم خواهد شد. یعنی اگر فرض کنید خواهرزاده‌های امی، یک پسر و یک دخترند، هرکدام نصف یک سوم، یعنی یک ششم از اموال متوفی را ارث خواهند برد.

اما برسیم به میزان سهم ۳ برادرزاده ابوینی. با توجه به این که ایشان سهم پدران خود را به ارث می‌برند، پس دو سوم اموال به ایشان خواهد رسید. اگر تصور کنید که از این ۳ نفر، ۲ نفر مذکر و ۱ نفر مونث باشد، ذکور دو برابر اناث ارث خواهند برد. بدین ترتیب دو سوم باقیمانده اموال باید به پنج سهم تقسیم شود که دو سهم به هر یک از برادرزاده‌های ذکور و یک سهم به برادرزاده اناث خواهد رسید.

آیا وجود اجداد مانع از رسیدن ارث به خواهرزاده و برادرزاده است؟‌

خیر؛ بر اساس قانون وجود اجداد متوفی مانع از ارث خواهرزاده و برادرزاده نخواهد بود. هر گاه میت اجداد و کلاله با هم داشته باشد، دو سوم اموال به وراثی می‌رسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن، سهم ذکور دو‌برابر اناث خواهد بود و یک سوم به وراثی می‌رسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود به طور مساوی تقسیم می‌نمایند. اما اگر خویش مادری فقط یک ‌برادر یا یک خواهر امی‌ باشد، فقط یک ششم اموال به او تعلق خواهد گرفت.

بنابراین با توجه به این که اولاد اخوه سهم پدر یا مادر خود را می‌برد، اگر اجداد و خواهرزاده و برادرزاده متوفی با یکدیگر جمع گردند، ابتدا سهم اجداد با احتساب برادر و خواهر متوفی حساب می‌شود. سپس سهم برادر و خواهر متوفی بین فرزندان ایشان تقسیم می‌شود.

آیا وجود زن یا شوهر متوفی مانع از ارث بردن خواهرزاده یا برادرزاده است؟‌

خیر. زن و شوهر با تمام طبقات قابل جمع هستند. درصورتی‌که متوفی هیچ اولادی نداشته باشد، سهم زن و شوهر به ترتیب یک چهارم و یک دوم اموال است. اما اگر متوفی دارای اولاد حتی از همسری دیگر باشد، این میزان به ترتیب یک هشتم و یک چهارم خواهد بود. در اینجا نیز چون برادرزاده و خواهرزاده در نبود اولاد متوفی ارث می‌برند، پس سهم شوهر یک دوم و سهم زن یک چهارم بوده و مابقی سهم ارث خواهرزاده و برادرزاده خواهد بود.

سخن پایانی

قواعد و مقررات ارث بسیار پیچیده و فهم آن کمی دشوار است. می‌دانیم که در همین مقاله نیز شاید اندکی دچار سردرگمی شده باشید. بنابراین بهتر است اگر در مورد سهم ارث خواهرزاده و برادرزاده متوفی سوالی دارید، بدون معطلی سوالات خود را با مشاورین و وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان گذاشته تا در سریع‌ترین زمان ممکن به پاسخ آن برسید.