به محض وقوع عقد ازدواج، زن مالک مهریه می‌شود و مرد موظف به پرداخت آن است. حتما شما هم شنیده‌اید که زنی مهریه اش را بخشیده و حالا به هر دلیلی از این کار پشیمان شده است و قصد رجوع به مهریه را دارد. برای همه ممکن است این سوال ایجاد شود که حال که مهریه توسط زن بخشیده شده، آیا او می‌تواند مجددا مهریه خود را طلب کند و یا دیگر راهی برای وصول مهریه نیست؟ باید بگوییم که بخشیدن مهریه گرچه در نظر عرف جامعه مشخص است، اما از لحاظ حقوقی ممکن است به اشکال گوناگونی رخ دهد. تنها در حالتی زن می‌تواند مهریه‌اش را مجددا بگیرد که بخشش به نحو هبه صورت گرفته باشد و در برخی از حالات این کار امکان ندارد.
رجوع از بخشش مهریه چیست؟
مهریه حق زن است و بر اساس قانون، زن مالک مهریه است. بنابراین زن می‌تواند هر رفتاری که تمایل داشته باشد را با مهریه انجام دهد. از جمله این که آن را به شوهر خود ببخشد. در طول زندگی و خصوصا با به میان آمدن بحث طلاق، معمولا زنان تمایل دارند که مهریه بخشیده‌شده خود را مجددا مطالبه کنند. به این کار یعنی مطالبه مجدد مهریه بخشیده شده توسط زن در اصطلاح رجوع به مهریه پس از بخشش گفته می‌شود.
آیا مهریه بخشیده‌شده را می توان پس گرفت؟
سوال مهمی که باید به آن پاسخ داد این است که اگر به هر دلیلی مهریه توسط زن بخشیده شد، آیا امکان مطالبه مجدد آن و رجوع به مهریه برای او وجود دارد یا خیر؟ نمی‌توان به این سوال پاسخ آری یا خیر داد و بسته به موارد مختلف، شرایط متفاوت خواهد بود. برای این که بدانیم در کدام مورد زن می‌تواند به مهریه‌ای که بخشیده رجوع کند، باید نحوه بخشیدن مهریه توسط زن را به طور مجزا بررسی کنیم تا مطلب روشن شود.
۱. اقرار به وصول مهریه
در این نوع از بخشش، زن با حضور در دفترخانه اسناد رسمی و یا در نزد دادگاه و قاضی اقرار می‌کند که تمام یا مقداری از مهریه مشخص شده در عقدنامه را گرفته است و نسبت به آن ادعایی نخواهد داشت. این اقرار گاه واقعی و گاه صوری است. بر اساس ماده ۷۰ قانون ثبت، اگر زن بتواند ثابت کند که اقرارش فاسد بوده و در واقع چیزی از مرد نگرفته است، این دعوا مسموع بوده و زن می‌تواند با اثبات آن مهریه‌اش را مجددا مطالبه کند. البته باید دانست اثبات صوری بودن اقرار، امری بسیار دشوار خواهد بود.
۲. ابراء ذمه زوج
ابراء ذمه عملی است حقوقی که طلبکار در آن به اختیار خود از حقش در مورد مدیون صرف‌نظر می‌کند. در این حالت معمولا زن با مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی، سندی را مبنی بر ابراء ذمه شوهر نسبت به مهریه امضا می‌کند. در مضمون این سند، نسبت به شوهر این گونه ذکر شده است که دیگر تو تکلیفی برای پرداخت مهریه به من نداری و جملاتی شبیه آن. در این فرض، چون ابراء یکی از اسباب سقوط تعهد در قانون ما است، مرد دیگر تعهدی نسبت به پرداخت مهریه نخواهد داشت و زن نیز دیگر نمی‌تواند مجددا مهریه اش را مطالبه کند. ابراء مهریه عملی یک‌جانبه از سوی زن بوده و نیاز به قبول مرد ندارد.
۳. هبه مهریه
زن می‌تواند مهریه خود را در قالب عقد هبه به همسرش ببخشد و این امر با الفاظی مانند مهریه‌ام را به تو بخشیدم یا آن را به تو هبه کردم واقع می‌شود. در مورد رجوع به مهریه در حالی‌که زن مهریه را هبه کرده است باید به این موارد توجه داشت.
اگر مهریه به نحو طلب باشد، مثلا ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا مبلغ ۵۰ میلیون تومان وجه نقد، با توجه به ماده ۸۰۶ قانون مدنی که می‌گوید: «هر گاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد، حق رجوع ندارد.» دیگر برای زن حق رجوع به مهریه وجود نخواهد داشت.
اما اگر مهریه عین معین باشد، مثلا ۲ دانگ از خانه مشخص و یا خودرویی مشخص و معین، در این موارد در صورت وجود عین مهریه، زن می‌تواند به مهریه اش رجوع کند. مگر این که هبه معوض بوده باشد و عوض نیز پرداخت شده باشد؛ یعنی در ازای بخشش مهریه به مرد، مرد نیز مالی را به زن بخشیده باشد. در این حالت یعنی جایی که هبه معوض است، امکان رجوع از هبه دیگر ممکن نیست. البته در مورد هبه مهریه، فروعات زیادی قابل تصور است که در صورت نیاز می‌توانید با مشاورین حقوقی ما درمیان گذاشته و پاسخ سوال خود را دریافت کنید.
۴. صلح مهریه
اساسا عقد صلح برای جایی است که طرفین می‌خواهند قراردادی ببندند که برگشتی در آن وجود نداشته باشد. بنابراین می‌توان در قالب عقد صلح، مهریه را بخشید. بر اساس قانون مدنی، این عقد لازم بوده و تنها با شرط کردن حق فسخ در ضمن آن یا با توافق دوجانبه، می‌توان آن را برهم زد. البته ممکن است صلح مهریه در ازای مال یا رایگان باشد، اما در هر صورت دیگر قابل رجوع توسط زن نخواهد بود.
۵. بذل مهریه
این عبارت گرچه در مورد هبه مهریه نیز به کار می‌رود، اما به طور خاص در مورد طلاق توافقی کاربرد دارد. طلاق توافقی از لحاظ شرعی در قالب طلاق خلع یا مبارات صورت می‌گیرد. در این نوع طلاق، زن مهریه یا مالی را به مرد می‌بخشد تا در مقابل مرد او را طلاق دهد. به این تملیک کردن اگر مهریه باشد، در اصطلاح بذل مهریه گفته می‌شود. در مورد حق رجوع در بذل مهریه باید دانست که تا پایان عده، زن حق رجوع به مهریه و مالی که بذل کرده را خواهد داشت. اما با رجوع او به مهریه، مرد هم حق رجوع به زن و برقراری رابطه زوجیت را خواهد داشت. به عبارت دیگر طلاق‌های خلع و مبارات که طلاقی بائن هستند، در صورت رجوع زن به مهریه تبدیل به طلاق رجعی می‌شوند.
شرایط پس گرفتن مهریه بخشیده شده
حال که با اقسام نحوه بخشیدن مهریه آشنا شدیم، به طور خلاصه مواردی که زن حق رجوع به مهریه پس از بخشیدن آن را دارد، بیان خواهیم کرد:
- اثبات صوری و غیرواقعی بودن اقرار زن مبنی بر دریافت مهریه در دادگاه و مطالبه مهریه؛
- هبه مهریه به نحو رایگان به مرد در جایی که مهریه عین معین باشد؛
- بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات و رجوع به مهریه در زمان عده زن.
در چه صورت زن حق رجوع به مهریه را ندارد؟
مواردی که زن حق رجوع به مهریه خود را ندارد، به طور خلاصه عبارتند از :
- اقرار زن مبنی بر دریافت مهریه از جانب شوهر؛
- ابراء مهریه توسط زن؛
- هبه مهریه‌ای که به نحو دین بر گردن مرد است؛
- هبه مهریه‌ای که هبه به نحو معوض باشد و عوض نیز به زن داده شده است؛
- در صورتی‌که مهریه هبه شده عین معین بوده و از مالکیت شوهر خارج شده باشد؛
- در صورت فوت شوهر؛
- در صورت صلح مهریه چه به صورت معوض چه رایگان؛
- رجوع به مهریه بذل شده پس از پایان عده در طلاق خلع و مبارات.
بخشیدن مهریه در چه شرایطی رخ می دهد؟
بخشش مهریه گاه در ازای گرفتن حق طلاق، گاه در ازای گرفتن حضانت فرزند و گاهی نیز به صورت رایگان و صرفا به دلایل عاطفی میان زوجین رخ می‌دهد. البته بهتر است که در صورت بخشش مهریه، این کار توسط سند رسمی و در دفاتر ثبت اسناد صورت بگیرد؛ اما می‌توان این کار را به صورت دست‌نوشته و در کاغذهای عادی نیز انجام داد. مشخص است که اسناد عادی قابل انکار و جعل بوده و نیاز به اثبات در دادگاه دارند، ولی اسناد رسمی بی‌نیاز از این امر هستند.
سخن پایانی
بخشیدن مهریه امری است در اختیار زن که می‌تواند بر اساس مصالح شخصی خود به آن اقدام کند. البته نوع بخشیدن از نظر حقوقی با آن چه در نگاه عموم جامعه وجود دارد، اندکی تفاوت داشته و بهتر است برای بخشیدن مهریه حتما با وکلا و مشاورین حقوقی که در این زمینه تبحر دارند مشورت کنید. زیرا در برخی حالات زن امکان رجوع به مهریه را نداشته و در برخی حالات این امکان برای او فراهم خواهد بود. همچنین توصیه ما به شما این است که تمام مواردی که در زمینه بخشیدن یا رجوع به مهریه انجام می‌دهید را در قالب اسناد رسمی مکتوب کرده تا بعدا تردید و خدشه ای در مورد آنها ایجاد نگردد.
سوالات متداول
۱. مهریه بخشیده شده قابل برگشت است؟
تنها در حالتی زن می‌تواند مهریه‌اش را مجددا بگیرد که بخشش به نحو هبه صورت گرفته باشد و در برخی از حالات این کار امکان ندارد.
۲. آیا بذل مهریه قابل رجوع است؟
زن تا پایان عده حق رجوع به مهریه و مالی که بذل کرده را خواهد داشت. اما با رجوع او به مهریه، مرد هم حق رجوع به زن و برقراری رابطه زوجیت را خواهد داشت.
۳. هبه مهریه قابل رجوع است؟
اگر مهریه به نحو طلب باشد، دیگر برای زن حق رجوع به مهریه وجود نخواهد داشت. اما اگر مهریه عین معین باشد، در صورت وجود عین مهریه، زن می‌تواند به مهریه اش رجوع کند. مگر این که هبه معوض بوده باشد و عوض نیز پرداخت شده باشد.
سلام خوبید من سال ۸۱ به اجبار و به خواست پدرم مهریه ام رو بخشیدم. در حالی که اصلا راضی نبودم. البته خودم دادخواست طلاق داده بودم. می‌خوام بدونم الان میتونم داد خواست برای گرفتن مهریه ام کنم
سلام وقت بخیر. به چه صورت مهریه را بخشیده اید؟ بذل کرده اید یا ابرا یا هبه؟ در دفترخانه بوده یا با سند عادی؟