می‌دانید که مهریه از حقوق مشخص زن محسوب می‌شود که به محض جاری شدن عقد ازدواج، زن مالک آن محسوب شده و میتواند آن را در اختیار بگیرد؛ امّا در قانون شرایطی نیز برای طلاق دادن زن بدون مهریه یا شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد، تعریف شده است که در این مطلب به آنها خواهیم پرداخت.
مهریه زن ناشزه
بر اساس قانون یکی از حقوقی که پس از جاری شدن ازدواج بر عهده زن قرار می‌گیرد، تمکین کردن از مرد است، تمکین به معنای عام اطاعت کردن زن از مرد در مورد مسائل زندگی مشترک است، مثلا سکونت در خانه‌ای که مرد آن را تعیین کرده و…
امّا تمکین در مفهوم خاص، اطاعت زن از شوهرش در مسائل زناشویی قلمداد می‌شود. بر اساس این تعریف اگر زن از شوهر اطاعت نکند، نشوز (تمکین نکردن) انجام داده و در اصطلاح به او زن ناشزه می‌گویند.
با توجه به اینکه ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی تصریح کرده است که به محض جاری شدن نکاح، مالکیت مهریه متعلق به زن است، مرد باید پس از ازدواج، آن را به زن تسلیم کند؛ بنابراین اطاعت نکردن زن از شوهر یا همان ناشزه بودن زن دلیل بر طلاق دادن زن بدون مهریه نمی‌شود.
امّا باید بدانید که عدم تمکین زن یا همان ناشزه بودن، حق نفقه (مخارج زندگی) را برای او از بین خواهد برد. با این حال اگر شرایط زندگی برای زن دشوار باشد و در صورت زندگی مشترک با شوهر احتمال آسیب‌های جسمی یا روحی برای زن وجود داشته باشد میتواند از تمکین سرباز زند و در صورت اثبات این موضوع در دادگاه، نفقه را نیز دریافت کند.
مهریه زن باکره
بر اساس قانون مدنی در ماده ۱۰۹۲، اگر زن و مرد پیش از برقرار شدن رابطه کامل زناشویی طلاق بگیرند، زن میتواند نیمی از مهریه خود را از مرد بگیرد و اگر پیش از جدایی، مرد تمام مهریه یا بیش از نصف آن را به زن داده باشد، میتواند آن را یا مبلغی معادل آن را یا چیزی هم‌ارزش آن را از زن پس بگیرد.
امّا اگر زن قصد طلاق نداشته باشد و مثلا در دوران عقد بخواهد مهریه‌اش را طلب کند، مرد باید تمام آن را بپردازد و اگر بعد از آن زن در همان حالت یعنی پیش از برقراری رابطه کامل طلاق بگیرد، باید نصف مبلغ مهریه را مطابق آنچه گفته شد به مرد بازگرداند.
مهریه زن در صورت خیانت
با توجه به اینکه زن مالک مهریه محسوب می‌شود، این سوال پیش می‌آید که آیا اگر به شوهر خود خیانت کند، مهریه باز هم به او تعلق می‌گیرد یا خیر؟
در رابطه با این موضوع باید گفت که اگر زن رابطه نامشروع با شخص دیگری داشته باشد با توجه به اینکه این کار جرم محسوب می‌شود، شوهر حق دارد از او به صورت کیفری شکایت کند و مجازات‌های مربوط به آن را از دادگاه برای زن مطالبه کند.
امّا حتی این کار باعث طلاق دادن زن بدون مهریه نخواهد شد و زن هم‌چنان حق دارد با وجود خیانت به شوهر، مهریه خود را مطالبه کند و مرد موظف است آن را بپردازد و این به خاطر آن است که مالکیت زن در مورد مهریه پیش از این در عقد ازدواج ثبت شده و بر اساس قانون انجام جرم، باعث نمی‌شود که شخص دیگر صاحب اموالش نباشد.
امّا در حالتی که شوهر از خیانت زن مطلع شود و به خاطر آن تصمیم بگیرند که به صورت توافقی از هم جدا شوند، زن میتواند در ازای شکایت نکردن مرد به سبب خیانت، مهریه را ببخشد و در این صورت طلاق دادن زن بدون مهریه ممکن خواهد بود.
حق حبس
مطابق با ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی در صورتی که زن مهریه خود را مطالبه کند، تا زمانی که مهر به او پرداخت نشده، میتواند از شوهر درباره مسائل زناشویی و … اطاعت نکند (تمکین نکند) و این مسئله باعث نمی‌شود که مرد مخارج زن را در این مدت نپردازد.
به این قاعده در حقوق، حق حبس می‌گویند، یعنی اگر قراردادی معوّض (دادن یک چیز یا انجام کار در برابر دادن یک چیز یا انجام کار) منعقد شود، یک طرف میتواند انجام تعهد خود را مشروط به انجام تعهد طرف مقابل کند. این مسئله حق حبس نام دارد که در مورد تمکین نکردن زن تا زمان گرفتن مهریه نیز چنین حالتی حاکم است.
طبق قانون برای اینکه زن بتواند از حق حبس استفاده کند باید شرایطی وجود داشته باشد:
- اول اینکه باید مهریه به صورت حال تعیین شده باشد، یعنی اگر پرداخت مهر به صورت مدت‌دار تعیین شده باشد، تا زمانی که مدت آن سپری نشود، زن حق مطالبه مهریه و به همین ترتیب حق حبس ندارد.
- دوم اینکه زن باید پیش از گرفتن مهریه، وظایف زناشویی خود را انجام نداده باشد و تمکین نکرده باشد، چرا که بر اساس ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی، اگر زن به اختیار خود وظایف زناشویی را پیش از گرفتن مهریه انجام دهد، دیگر حق حبس از او گرفته می‌شود.
حکم مهریه زن در صورت فسخ نکاح
قانون مدنی در ماده ۱۱۰۱ گفته است که اگر عقد ازدواج پیش از برقراری رابطه کامل زناشویی به دلیلی از دلایل قانونی، فسخ بشود، زن هیچ حقی در قبال مهریه نخواهد داشت و در حقیقت طلاق زن بدون مهریه ممکن است، مگر اینکه دلیل فسخ ازدواج، نوع خاصی از ناتوانی جنسیِ مرد باشد.
بر این اساس اگر پیش از فسخ، زن مهریه را دریافت کرده باید به مرد بازگرداند، چون مالکیت او نسبت به مهر از بین رفته است و بر خلاف طلاق زن باکره که مستحق نصف مهر است، زن باکره در صورت فسخ نکاح مهریه ندارد. امّا از این ماده قانونی برداشت می‌شود که اگر فسخ پس از نزدیکی زن و مرد باشد، زن میتواند مهر را بگیرد.
مهریه عندالاستطاعه و پرداخت آن
اگر تعیین مهریه حین عقد به صورت معمول باشد و شرطی نباشد، عندالمطالبه خواهد بود، یعنی زن هر زمانی میتواند آن را از مرد مطالبه کند؛ امّا در مقابل زوجین می‌توانند در مورد مهریه توافق کنند که در صورتی مرد مهریه را بپردازد که استطاعت یا همان توانایی مالی پرداخت آن را داشته باشد، به این نوع از مهریه عندالاستطاعه گفته می‌شود.
به این دلیل که در مورد مهریه عندالاستطاعه، زن مالک مهریه نخواهد بود مگر اینکه مرد توانایی مالی داشته باشد، تنها در صورتی میتواند در دادگاه آن را مطالبه کند که توانایی مالی مرد را ثابت کند.
شرایط عدم تعلق مهریه به زن
در قانون مدنی شرایطی تعریف شده که با وجود آنها طلاق دادن زن بدون مهریه ممکن است یا به عبارتی مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد که در ادامه آنها را خواهید خواند:
- بر اساس ماده ۱۰۹۸ قانون مذکور، اگر ازدواج دائم یا موقت به دلیلی از دلایل قانونی، باطل محسوب شود، زن حق مهریه نخواهد داشت، چرا که قرارداد اساسا باطل بوده و مفاد آن نیز باطل خواهد بود و اگر زن پیش از آن مهر را گرفته باشد، باید آن را به مرد پس بدهد.
- مورد دوم نیز زمانی است که پیش از رابطه زناشویی یا همان نزدیکی، عقد ازدواج فسخ می‌شود به استثناء زمانی که دلیل فسخ نوع خاصی از ناتوانی جنسی مرد باشد، که این مورد در قسمت‌های قبل توضیح داده شد.
سخن پایانی
اکنون با شرایط طلاق دادن زن بدون مهریه و شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد، آشنا شدید امّا برای طی کردن مراحل قانونی دریافت مهریه یا ادعای عدم توانایی برای پرداخت و اثبات هر دو مورد در دادگاه، حتما با مشاوران و کارشناسان مجرّب و کاربلد مشورت کنید که پلتفرم حقوقی ترازو این کار را برای شما آسان کرده است.
