نگاهی به قانون جوانی جمعیت و خانواده

قانون حمایت از جوانی جمعیت که با نام قانون جوانی جمعیت شناخته می‌شود، قانونی است که بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی کشور، در کمیسیون مربوطه مورد تصویب واقع شده است. این قانون از جمله قوانینی است که با هدف اصلاح ترکیب هرم جمعیتی کشور تدوین شده است. مسأله جمعیت از دیرباز به عنوان یکی از مولفه‌های قدرت در بین کشورهای جوان مورد توجه بوده و ترکیب جمعیتی یک کشور بر روند پیشرفت اقتصادی و اجتماعی آن موثر است. البته ما در این مقاله قصد نداریم تا در این باره سخن بگوییم، بلکه هدف ما آشنایی شما خواننده گرامی با کلیات و برخی نکات موجود در این قانون است.

قانون جوانی جمعیت چیست؟

قانون جوانی جمعیت مشتمل بر ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره، در جلسه مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۰ کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی، طبق اصل ۸۵ قانون اساسی تصویب شد. پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن، به مدت ۷ سال، در تاریخ ۱۴۰۰/۸/۱۰ به تایید شورای نگهبان رسید.

ستاد ملی جمعیت چیست؟‌

ستاد ملی جمعیت یکی از مهمترین ابتکارات قانون جوانی جمعیت است که به ریاست رییس جمهور تشکیل می‌شود. البته این ستاد دارای ۲۴ عضو است که این اعضا در واقع مهمترین نهادها، سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های موثر در زمینه بررسی جمعیت کشور هستند. در واقع این ستاد، وظیفه سیاست‌گذاری در زمینه جمعیت و مسائل مرتبط با آن و همچنین پیگیری و اجرای قانون جوانی جمعیت را برعهده دارد.

این ستاد از آن جهت که اعضای آن از مهمترین مسئولین اجرایی کشورند، می‌تواند دارای عملکرد ویژه و موثری در تحقق اهداف این قانون باشد. در ادامه می‌خواهیم برخی از امتیازاتی که این قانون برای جوانی جمعیت لحاظ کرده است را به طور مختصر مرور کنیم.

اعطای زمین به فرزندان سوم به بعد (ماده ۴ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۴ قانون جوانی جمعیت، دولت مکلف است یک قطعه زمین یا واحد مسکونی حداکثر به میزان ۲۰۰ مترمربع، برای ساکنین در روستاها یا شهرهای کمتر از پانصد هزار نفر، پس از تولد فرزند سوم و بیشتر به صورت مشترک و بالمناصفه به پدر و مادر، در همان محل بر اساس هزینه آماده‌سازی، فقط برای یک بار به صورت فروش اقساطی با دو سال تنفس و هشت سال اقساط اعطاء نماید.

سند مالکیت، پس از پرداخت آخرین قسط و ظرف حداکثر یک ماه، به مالکین تحویل داده می‌شود. یعنی از زمان تحویل، تا دو سال هزینه‌ای پرداخت نخواهد شد و پس از دو سال تنها هزینه آماده سازی زمین، آن هم به صورت اقساط ۸ ساله از فرد گرفته خواهد شد. این زمین به صورت نصف نصف به نام پدر و مادر خواهد بود.

برای ساکنین شهرهای بالای پانصد هزار نفر، زمین یا واحد مسکونی، بسته به اعلام ظرفیت توسط دولت مبنی بر وجود زمین یا واحد مسکونی در شهرک های اطراف یا شهرهای جدید یا شهرهای مجاور یا زادگاه پدر یا مادر مشروط به این که بالاتر از پانصد هزار نفر نباشد، به انتخاب پدر و در صورت فوت پدر، به انتخاب مادر، اختصاص می‌یابد. همچنین مالکیت زمین یا واحد مسکونی در صورت فوت هر یک از پدر و مادر بر اساس موازین قانونی ارث، به ورثه متوفی تعلق می گیرد.

تخفیف در عوارض ساخت و انشعابات (ماده ۵ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۵ قانون جوانی جمعیت، برای تامین و ارتقای کیفیت مسکن، کلیه هزینه‌های تخصیص شبکه، انشعابات و هزینه‌های خدمات نظام مهندسی به میزان پنجاه درصد (۵۰%) برای خانواده‌های دارای سه فرزند زیر بیست سال و به میزان هفتاد درصد (۷۰%) برای خانواده‌های دارای حداقل چهار فرزند زیر بیست سال، برای یک مرتبه و هزینه پروانه و عوارض ساختمانی به میزان ده‌درصد (۱۰%) برای خانواده‌های دارای حداقل سه فرزند زیر بیست سال دارای تخفیف خواهد بود.

معافیت‌های فوق تا متراژ ۱۳۰ مترمربع زیربنای مفید در شهر تهران، ۲۰۰ مترمربع زیربنای مفید در شهرهای بالای پانصد هزار نفر و ۳۰۰ مترمربع زیربنای مفید برای سایر شهرها و روستاها قابل اعمال است.

تامین خوابگاه متاهلی برای دانشجویان متاهل (ماده ۷ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۷ قانون جوانی جمعیت،‌ کلیه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دولتی مکلفند متناسب با برآورد نیاز دانشجویان متأهل اعم از بومی و غیربومی، زن و مرد، نسبت به هزینه‌کرد حداقل ده ‌درصد (۱۰%) از درآمد اختصاصی و ده درصد (۱۰%) از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سالانه مقرر در بودجه سنواتی خود به استثنای مواردی که از لحاظ شرعی مصارف مشخصی دارند، جهت احداث، تکمیل، تأمین و تجهیز خوابگاه‌های متاهلین اقدام کنند.

همچنین کلیه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی مکلفند اراضی و ساختمان‌های مازاد خود را با مشارکت خیرین و سایر دستگاه‌ها به تأمین خوابگاه‌ها و یا منازل مسکونی مورد نیاز دانشجویان متأهل اختصاص دهند. اراضی و ساختمان‌هایی که از لحاظ شرعی شرایط و مصارف خاصی دارند، از شمول این حکم مستثنی هستند.

وام ودیعه مسکن و وام بانکی (ماده ۸ و ۹ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۸ این قانون،‌ صندوق‌های رفاه دانشجویی و مراکز مدیریت حوزه‌های علمیه مکلفند، برای دانشجویان و طلاب متاهل فاقد مسکن نسبت به پرداخت ودیعه مسکن (قرض‌الحسنه ضمن اجاره)، مشروط به ارائه اجاره‌نامه دارای شناسه رهگیری از مشاوران املاک به نحوی اقدام نماید که هر سال حداقل پنجاه درصد (۵۰%) متوسط قیمت ودیعه اجاره مسکن ۷۰ متری در شهرهای بیش از پانصد هزار نفر جمعیت و مسکن ۱۰۰ متری در سایر شهرهای محل تحصیل، پوشش داده شود.

همچنین بر اساس ماده ۹، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است از طریق بانک‌های عامل و مؤسسات اعتباری، نسبت به پرداخت انواع تسهیلات مسکن با هدف تشویق فرزندآوری خانواده‌ها به شرح زیر اقدام کند:

• افزایش بیست و پنج درصدی (۲۵%) سقف تسهیلات خرید، ساخت و جعاله تعمیرات مسکن به ازای هر فرزند زیر بیست سال سن تا حداکثر دو برابر سقف مصوب، از محل افزایش مبلغ سپرده بانکی با رعایت مصوبات شورای پول و اعتبار.
• افزایش دوره بازپرداخت به میزان دو سال به ازای هر فرزند زیر بیست سال سن، تا سقف ده سال.

وام فرزند‌آوری (ماده ۱۰ قانون جوانی جمعیت)

همچنین بر اساس ماده ۱۰ این قانون، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است برای متولدین سال ۱۴۰۰ به بعد، از طریق کلیه بانکها و مؤسسات اعتباری از محل پس انداز و جاری قرض‌الحسنه نظام بانکی و حذف تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج متقاضیان بالای پنجاه سال سن، نسبت به پرداخت «تسهیلات قرض‌الحسنه تولد فرزند» اقدام نماید.

مبلغ این تسهیلات هر ساله در لایحه بودجه تعیین خواهد شد. این مبلغ در سال ۱۴۰۲ به این میزان است:

• فرزند اول: ۳۰ میلیون تومان؛
• فرزند دوم: ۶۰ میلیون تومان؛
• فرزند سوم: ۹۰ میلیون تومان؛
• فرزند چهارم: ۱۲۰ میلیون تومان؛
• فرزند پنجم: ۱۵۰ میلیون تومان

برای اخذ این وام نیاز به سپرده‌گذاری نبوده و مشمولان با شش‌ماه دوره تنفس به ترتیب با دوره بازپرداخت سه تا هفت سال بر اساس جایگاه فرزند و اخذ یک ضامن معتبر و سفته، وام را دریافت خواهند کرد. متقاضیان حداکثر تا دو سال پس از تولد می‌توانند درخواست دریافت وام را ثبت نمایند. در حین دوره بازپرداخت تسهیلات تولد فرزند، چنانچه فرزند دیگری به دنیا آمد، دریافت وام قرض‌الحسنه برای فرزند بعدی بلامانع است. در مورد تولد فرزندان دو قلو و بیشتر، به ازای هر فرزند، یک وام تعلق می‌گیرد.

اختصاص سهام به نوزادان (ماده ۱۱ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۱۱ این قانون، دولت مکلف است به ازای هر فرزند که از ابتدای سال ۱۴۰۰ متولد شود، مبلغ ده میلیون (۱۰،۰۰۰،۰۰۰) ریال تا سقف سالانه ده هزار میلیارد (۱۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰) ریال صرفاً جهت خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس به نام فرزند اختصاص دهد.

هر سال به میزان نرخ تورم سالانه اعلامی مرکز آمار ایران به مبلغ اشاره‌شده در این ماده اضافه می‌شود. سرپرست مجاز است صرفاً نسبت به جابه‌جایی بین واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری اقدام نماید. خارج کردن منابع مالی ناشی از فروش واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری صرفاً پس از ازدواج یا در صورت عدم ازدواج پس از بیست و چهار سالگی مجاز است.

تخصیص خودرو طرح جوانی جمعیت یا مادران (ماده ۱۲ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۱۲، شرکت‌های خودروساز داخلی مکلفند از زمان ابلاغ این قانون یک خودروی ایرانی به قیمت کارخانه به انتخاب و به نام مادر پس از تولد فرزند دوم به بعد در هر نوبت ثبت‌نام برای یک مرتبه تحویل دهند. در هر نوبت ثبت‌نام پنجاه درصد (۵۰%) خودروها به این طرح اختصاص می‌یابد و درصورتی‌که تعداد متقاضیان مشمول از پنجاه درصد (۵۰%) خودروها در هر نوبت ثبت‌نام بیشتر باشد، اولویت با مادرانی است که طی دو سال قبل خودرویی دریافت نکرده باشند. در هر صورت، اگر تعداد متقاضیان در اولویت یا خارج از آن، بیشتر از پنجاه درصد (۵۰%) خودروها باشد، تعیین تکلیف از طریق قرعه‌کشی خواهد بود و سایرین می‌توانند در نوبت‌های بعدی ثبت‌نام کنند.

حمایت در قوانین استخدامی (ماده ۱۵ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۱۵ این قانون، کلیه دستگاه‌های مذکور در ماده ۲۹ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مکلفند:

• در به‌کارگیری، جذب و استخدام نیروی جدید به ازای تاهل و نیز داشتن هر فرزند یک سال تا حداکثر پنج سال به سقف محدوده سنی اضافه کنند؛
• در به‌کارگیری، جذب و استخدام به ازای تاهل و نیز هر فرزند دو درصد (۲%) مجموعاً حداکثر تا ده درصد (۱۰%) به امتیاز هر فرد اضافه می‌شود؛
• برای کلیه مستخدمین در دستگاه‌های مذکور در بالا که صاحب فرزند سوم تا پنجم می‌شوند، معادل یک سال به افزایش سنواتی مستخدم به ازای هر فرزند، اعمال نمایند.

همچنین دستگاه‌های مذکور مجاز به تعدیل و یا اعلام عدم نیاز مستخدمین دارای حداقل سه فرزند، مادران باردار و دارای فرزند شیرخوار به جز در اجرای قانون رسیدگی به تخلفات اداری و آرای قطعی قضائی نیستند.

مرخصی زایمان و قوانین حمایتی در زمینه کار مادران (ماده ۱۷ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۱۷ این قانون، احکام ذیل نسبت به همه مستخدمین و کارکنان در کلیه بخش‌های دولتی و غیردولتی لازم‌الاجرا است:

• مدت مرخصی زایمان با پرداخت تمام حقوق و فوق‌العاده‌های مرتبط به نه ماه تمام افزایش یابد. در صورت درخواست مادر تا دو ماه از این مرخصی در ماه‌های پایانی بارداری قابل استفاده است. مرخصی مزبور برای تولد دوقلو و بیشتر، ۱۲ ماه است. در مواردی که مرخصی زایمان موجب اخلال در کار بخش خصوصی شود، پس از تأیید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، هزینه تحمیل‌شده توسط دولت جبران خواهد شد.
• نوبت کاری شب برای مادران شاغل باردار و هم چنین مادران دارای فرزند شیرخوار تا دو سال و پدران تا یک ماهگی نوزاد، در مشاغل و فعالیت‌هایی که نیازمند نوبت کاری شب هستند، اختیاری است. شمول این بند شامل بخش خصوصی مشمول قانون کار نمی‌شود.
• اعطای دورکاری به درخواست مادران باردار، حداقل به مدت چهار ماه در دوران بارداری در مشاغلی که امکان دورکاری در آنها فراهم است، الزامی است.
• مادران شاغلی که از زمان لازم‌الاجرا شدن این قانون فرزند یا فرزندانی به دنیا خواهند آورد، به ازای هر فرزند، می‌توانند از یک سال کاهش در سن بازنشستگی برخوردار شوند و برای فرزند سوم و بیشتر، میزان کاهش یک و نیم سال به ازای هر فرزند خواهد بود. حداقل سن بازنشستگی مشمولین این بند، برای مادران دارای یک فرزند ۴۲ سال، دارای دو فرزند ۴۱ سال و دارای سه فرزند و بیشتر، ۴۰ سال و حداقل با ۲۰ سال سابقه بیمه است. برقراری مستمری یا حقوق بازنشستگی متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه در زمان اشتغال خواهد بود.

معافیت مالیاتی مالیات بر درآمد (ماده ۱۸ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۱۸ قانون جوانی جمعیت، میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی در مالیات بر درآمد به ازای فرزند سوم و بیشتر، که بعد از تصویب این قانون متولد شود، به ازای هر فرزند مشمول پانزده درصد (۱۵%) تخفیف، مشروط به تصویب آن در بودجه سنواتی می‌شود. این تخفیف حداکثر سه‌بار قابل استفاده است. تخفیف مندرج در این ماده علاوه بر معافیت‌های مندرج در ماده ۸۴ قانون مالیات‌های مستقیم است.

بیمه مادران خانه‌دار دارای سه فرزند و بیشتر (ماده ۲۱ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۲۱ قانون جوانی جمعیت، دولت باید نسبت به بیمه مادران خانه‌دار دارای سه فرزند و بیشتر به شرح ذیل اقدام کند:

• در خصوص مادران غیرشاغل دارای سه فرزند و بیشتر ساکن مناطق روستایی و عشایری، صد درصد (۱۰۰%) حق بیمه توسط دولت پرداخت شود.
• با تولد فرزند چهارم و پنجم به ازای هر فرزند، دو سال به سوابق بیمه شخص افزوده شود.

امتیازات ویژه تحصیلی در دانشگاه برای مادران (ماده ۲۶ قانون جوانی جمعیت)

بر اساس ماده ۲۶ قانون جوانی جمعیت، کلیه موسسات آموزش عالی موضوع ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور و مراکز حوزوی مکلفند:

• با تقاضای کتبی طلاب و دانشجویان مادر باردار جهت مرخصی یک نیم سال تحصیلی قبل از زایمان بدون احتساب در سنوات تحصیلی موافقت نمایند؛
• با تقاضای مرخصی طلاب و دانشجویان مادر دارای فرزند زیر دو سال، حداکثر تا چهار نیم سال تحصیلی بدون احتساب در سنوات تحصیلی موافقت نمایند؛
• با تقاضای طلاب و دانشجویان مادر باردار یا دارای فرزند زیر دو سال جهت مهمانی به میزان حداکثر چهار نیم سال تحصیلی به حوزه یا مؤسسه آموزش‌عالی هم سطح یا پایین‌‌تر مورد تقاضا موافقت نمایند؛
• با تقاضای طلاب و دانشجویان مادر باردار یا دارای فرزند زیر سه سال جهت آموزش مجازی یا غیرحضوری برای گذراندن واحدهای دروس نظری دوره تحصیل موافقت نمایند؛
• با تقاضای دانشجویان مادر باردار یا دارای فرزند زیر دو سال جهت کاهش نوبت کاری شب بر اساس آیین‌نامه‌ مربوطه موافقت نمایند؛
• شرایطی را فراهم نمایند که برای اساتید راهنما به ازای داشتن هر دانشجوی مادر باردار یا دارای فرزند شیرخوار یک سهمیه به سقف استاد راهنمای آنها اضافه شود.

سخن پایانی

قانون حمایت از جوانی جمعیت با هدف اصلاح هرمی جمعیت و ترغیب خانواده‌های ایرانی به فرزند‌آوری، در سال ۱۴۰۰ تصویب شده است. در مقاله حاضر تلاش کردیم بخشی از تسهیلاتی که این قانون برای افراد در نظر گرفته را به طور مختصر بیان کنیم. البته این قانون موارد دیگری از جمله تکالیف فرهنگی و زیرساختی برای نهادها و سازمان‌های مرتبط نیز دارد که ما به آنها اشاره نکردیم. درصورتیکه شما نیز در مورد این قانون و شرایط آن سوالی دارید، بهتر است آن را با مشاورین ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح کنید.

سوالات متداول