رسیدگی به اعسار از هزینه دادرسی چگونه انجام می‌شود؟
مطرح کردن دعوا و ارائه شکایت در مراجع قضایی مستلزم پرداخت هزینه‌های دادرسی است. گاهی افراد به دلیل عدم توانایی در پرداخت، از مطرح کردن دعوا و شکایت خود منصرف می‌شوند و این به نوعی باعث تضییع حقشان می‌شود. در اینجاست که قانون نهادی تحت عنوان اعسار را پیش‌بینی نموده است تا افرادی که توانایی پرداخت هزینه‌های لازم برای ارائه دعوای خود را ندارند نیز بتوانند به حقشان برسند. در ادامه در خصوص اینکه اعسار از هزینه دادرسی چیست و چه کسی معسر شناخته می‌شود و چگونگی مراحل اثبات آن را بیشتر توضیح می‌دهیم.
اعسار چیست؟
اِعسار در حقوق مدنی ایران به وضعیت فردی گفته می‌شود که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن دارایی و یا عدم توانایی در پرداخت دیون یا هزینه دادرسی خود قادر به تأدیه مخارج محاکمه خود نباشد. به زبان ساده یعنی شخصی در پرداخت تهیدست باشد و تمکن مالی نداشته باشد.
اعسار از هزینه دادرسی چیست؟
طبق ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی: «معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود و یا ناتوانی در پرداخت مخارج محاکمه یا دیون به طور موقت قادر به تأدیه آن نیست.» معسر، می‌تواند با ثبت دادخواست اعسار، از پرداخت تمام یا بخشی از هزینه‌های دادرسی، معاف شود.
یعنی فردی که در هنگام مراجعه به دادگستری جهت شکایت در راستای احقاق حق و حقوق خود متحمل هزینه‌هایی می‌شود که باید پرداخت شود، که این هزینه ها شامل: هزینه تمبر، هزینه دستمزد کارشناس، هزینه دادخواست و … است. این هزینه ها به قدری برای آن فرد سنگین است که نمی تواند از عهده پرداخت آن برآید. در این حالت موضوع اعسار از هزینه دادرسی عنوان می‌شود.
هزینه‌های دادرسی شامل چه مواردی می‌شود؟
تمامی هزینه‌هایی که شخص از ابتدای طرح دعوا پرداخت می‌کند تا پایان اجرای حکم مشمول هزینه دادرسی است. از جمله هزینه برگه‌ها، هزینه دادخواست دعاوی مالی وغیرمالی در مرحله بدوی و تجدید نظر، هزینه کارشناسی و … . در ادامه به بررسی چند ماده که این هزینه‌ها را مشخص کرده می‌پردازیم:
مقنن در ماده ۵۰۲ و۵۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌کند: «هزینه دادرسی عبارتست از:
- هزینه برگه‌هایی که به دادگاه تقدیم می‌شود.
- هزینه قرارها و احکام دادگاه.
هزینه دادخواست کتبی یا شفاهی اعم از دادخواست بدوی و اعتراض به حکم غیابی و متقابل و ورود و جلب ثالث و اعتراض شخص ثالث و دادخواست تجدیدنظر و فرجام و اعاده دادرسی و هزینه وکالتنامه و برگه‌های اجرایی و غیره همان است که در ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین – مصوب ۱۳۷۳- و یا سایر قوانین تعیین شده است که به صورت الصاق و ابطال تمبر و یا واریز وجه به حساب خزانه پرداخت می‌گردد.»
در ماده ۲۹۵ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می‌دارد: «ایداع دستمزد کارشناس به عهده متقاضی است و هرگاه ظرف مدت یک هفته از تاریخ ابلاغ آن پرداخت نکند، کارشناسی از اعداد دلایل وی خارج می‌شود.»
در ماده ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی در مقام بیان خسارت دادرسی به این موارد اشاره نموده و اشعار داشته است: «خسارت دادرسی عبارت است از هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل و هزینه‌های دیگری که به طور مستقیم مربوط به دادرسی و برای اثبات دعوا یا دفاع لازم بوده است مانند حق الزحمه کارشناسی و هزینه تحقیقات محلی.»
چه کسی معسر از هزینه دادرسی است؟
معسر به کسی گفته می شود که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تادیه دیون خود نباشد. اثبات عدم قابلیت دسترسی به مال بر عهده مدیون است. کسی معسر است که در پرداخت هزینه های دادرسی، تمکن مالی کافی نداشته باشد .
مدارک لازم برای اثبات اعسار از هزینه دادرسی
در ابتدا لازم است دو فرم اعسار از دادرسی و فرم صورت برداری از اموال تهیه و پر شود. در دادخواست تقدیمی باید دلایل و مستندات کافی برای اثبات عدم توانایی مالی ارائه شود. این مدارک می تواند شامل گواهی عدم تمکن مالی، گواهی حقوق، اجاره نامه، صورت‌جلسه معاینه محل و …. باشد.
نحوه اعسار از هزینه دادرسی
برای اثبات اعسار از هزینه دادرسی باید این مراحل را طی نمود:
- ارائه دادخواست اعسار
- شهادتنامه شهود
- حضور شهود در دادگاه در صورت دستور قاضی
- مدارک شخصی و اثبات شغلی فرد و مدارک مرتبط با هزینه دادرسی
برای اثبات دعوی باید شهادت کتبی (استشهادیه) دو نفر مرد که از وضعیت مالی و زندگی فرد معسر با خبر هستند، ضمیمه شود و شهود نباید از بستگان درجه اول باشد. در استشهادیه اعسار ابتدا مشخصات، شغل، وسیله امرار معاش و آدرس فرد معسر قرار داده شده است و بعد مشخصات شهود و نسبت آنها با فرد معسر عنوان شده است. در جلسه دادگاه شهود باید حاضر شوند. دادگاه صالح به رسیدگی دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، همان دادگاهی است که برای رسیدگی به دعوای اصلی، صالح شناخته شده است.
رسیدگی به اعسار خارج از نوبت وقبل از رسیدگی به اصل دعوا صورت می‌پذیرد. اگر دادگاه اعسار فرد را تشخیص دهد وارد رسیدگی به اصل دعوا می‌شود؛ درغیر این صورت تا قبل از پرداخت هزینه دادرسی رسیدگی به اصل دعوا امکانپذیر نیست.
اعسار از پرداخت نصف هزینه دادرسی
گاهی با بررسی شرایط اعسار، با تشخیص دادگاه، شخص توانایی پرداخت نصف هزینه دادرسی را دارد. در اینصورت قضات شخص را از پرداخت ۵۰ درصد هزینه دادرسی معاف و حکم به اعسار وی نسبت به نصف هزینه دادرسی می‌دهند و نسبت به نصف دیگر قرار رد دعوی صادر می‌کنند.
دادخواست اعسار از هزینه دادرسی و نمونه دادخواست
بسمه تعالی
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]
با سلام و احترام
اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] به شماره ملی [شماره ملی خواهان] و آدرس [نشانی کامل خواهان] به استحضار می‌رساند:
خوانده: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] فرزند [نام پدر خوانده] به شماره ملی [شماره ملی خوانده] آدرس: [نشانی کامل خوانده]
موضوع دعوا :درخواست اعسار از هزینه دادرسی
شرح دعوا: به موجب پرونده شماره [شماره پرونده] که در آن اینجانب به عنوان خواهان حضور دارم، با توجه به وضعیت مالی ضعیف و عدم توانایی پرداخت هزینه دادرسی، تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی مستندا بر اساس ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی را دارم.
دلایل و مستندات:
۱- شهادت شهود به وضعیت مالی اینجانب
۲- مدارک مالی از قبیل فیش حقوقی، اجاره‌نامه، و مدارک دارایی
۳- سایر مستندات لازم
شرح خواسته:
………….
نام و نام خانوادگی خواهان (امضاء)
آیا اعسار در مورد اشخاص حقوقی پذیرفته است؟
تجار و شرکت‌های حقوقی در صورت عدم توانایی درپرداخت بدهی های خود، اعلام ورشکستگی می‌کنند. ماده ۵۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی تکلیف این موضوع را مشخص کرده است. با تصویب نمایندگان مجلس دادخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی‌شود و این اشخاص در صورتی که مدعی اعسار باشند باید رسیدگی به امر ورشکستگی در خصوص هر امری درخواست کنند. کسبه جزء، مشمول این ماده نخواهند بود.
سخن پایانی
درصورتیکه شخص درخواست اعسار از هزینه دادرسی داشته باشد، جلسه‌ای خارج از نوبت برای رسیدگی به آن برگزار می‌شود. در خصوص افراد معسر که توانایی پرداخت این هزینه‌ها را ندارند، جلسه اعسار بسیار حائز اهمیت است، چون با رد دعوی اعسار، ممکن است شخص به دلیل عدم توانایی در پرداخت هزینه‌های دادرسی به کلی از مطرح کردن دعوی خود منصرف شود. پس بهتر است برای ارائه دلیل و مدارک استنادی و شرکت در جلسه اعسار از وکیل اعسار و مشاورانی که می‌توانند بهترین راهنمایی را به شما داشته باشند بهره‌مند شوید. وکلا و مشاوران ما در پلتفرم ترازو آمادگی لازم را جهت ارائه خدمات به شما عزیزان را دارند.